9-jeltoqsan kýni Astanada Memlekettik tildi damytu preziydenttik qory Qamqorshylyq kenesining II mәjilisi ótti. Alqaly  jiynnyng әngimesi atalghan qordyng atqarghan júmystary men qazaq tiline qatysty mәselelerdi aitudan bastalghan. Biraq kezegi kelip sóz tiygen jazushy Smaghúl Elubay sәtin tauyp, «El birligi» doktrinasynyng ziyaly qauymdy tolghandyryp jýrgen tústaryn ortagha tastap kep jiberdi.

Qordyng Qamqorshylar kenesining tóraghasy Memlekettik hatshy hәm Syrtqy ister ministri syndy qos mansaby bar Qanat Saudabaev myrza ekenin aita keteyik. Jiyngha Preziydent Ákimshiligi jetekshisining birinshi orynbasary Mәulen Áshimbaevti ertip Qanat Bekmyrzaúly da keldi.

9-jeltoqsan kýni Astanada Memlekettik tildi damytu preziydenttik qory Qamqorshylyq kenesining II mәjilisi ótti. Alqaly  jiynnyng әngimesi atalghan qordyng atqarghan júmystary men qazaq tiline qatysty mәselelerdi aitudan bastalghan. Biraq kezegi kelip sóz tiygen jazushy Smaghúl Elubay sәtin tauyp, «El birligi» doktrinasynyng ziyaly qauymdy tolghandyryp jýrgen tústaryn ortagha tastap kep jiberdi.

Qordyng Qamqorshylar kenesining tóraghasy Memlekettik hatshy hәm Syrtqy ister ministri syndy qos mansaby bar Qanat Saudabaev myrza ekenin aita keteyik. Jiyngha Preziydent Ákimshiligi jetekshisining birinshi orynbasary Mәulen Áshimbaevti ertip Qanat Bekmyrzaúly da keldi.

«Doktrinanyng ishinde qazaq tiline, jalpy til sayasatyna qatysty tengermelilik ústanym degen termin payda bolypty. Búny estigen kezde bizding tóbe shashymyz tik túrdy. Óitkeni, qazaq tili eldegi 130 últpen tengeriletin bolsa, onda tilimizding memlekettik mәrtebesi qayda qalady? Búl mening ghana emes, jalpy júrttyng yzasyn tudyrghan jayt boldy. Negizi, doktrinannyng shala tústary óte kóp. Jәne Qazaqstanda Qazaqstan degen memleketting iyesi joq siyaqty. Memleket qúraushy últ degen termin tipten joq. Osyghan kónil bólu kerek». Búl Smaghúl Elubaydyng doktrina turaly aitqany. Al, «memlekettik tildi әrbir azamat bilui kerek» degen Memlekettik hatshynyng jalang sózin Symekeng sypayy ghana bylaysha synady:

-         Qanat Bekmyrzaúly, osydan 3-4 jyl búryn osy sózge baylanysty bir kәris qyz: «Ou, aghayyndar,  memlekettik tildi bilu kerek dey bergenshe, Konstitusiyagha bir ghana punktti engizu kerek qoy «Qazaqstan azamaty qazaq tilin biluge mindetti» degen bir-aq punkt», - dep edi. Meninshe búl oilanatyn jәne  jasalugha tiyisti nәrse.

Doktrina әngimesi bastalghanda-aq mem. hatshy eleng etken-di. Áytkenmen, Smaghúl Elubay sózin qysqa qayyrdy.  Smaghúl Elubaydan keyin sóz alghan Jazushylar Odaghynyng tóraghasy Núrlan Orazaliyn: «... qazaq tilining taghdyryn biz osylay tartysqa salyp qoyar bolsaq, qazaq memleketining basyna qara búltty ózimiz ýiip beretin bolamyz», - dep ashyghyna ketti. Orazalin til taghdyryna  qatysty osylay dey kele, doktrinagha kónil tolmay alangha shyghudyn, ashtyq jariyalaudyng qajeti shamaly degen beytarap payymyn aitty. Biraq, Shahanov bastaghan topqa basqa әlemnen kelgender siyaqty qaramay, bir pikirge, bir mәmilege kelip, olardyng kózqarastaryn tyndau kerek degen ara aghayyndyq tilegin bildirdi. Sóz osy túsqa kelgende mem. hatshy mikrofondy shiqyldatyp, toqtatpaq boldy. Aldynda reglamentti saqtaudy aitqany bar-tyn. Áytse de, Núrekeng endi ýsh túghyrly til degen mәselege oiysyp: «Túghyr bireu-aq bolady. Ol memlekettilikting túghyry, eldikting túghyry. Qúday ýshin osy ýsh túghyr degen sózden qútylayyq, qazaqtyng jýikesin jep bitti», - dep taghy da oiyn ashyqqa saldy.  Jýike demekshi, sol kezde mem.hatshynyng aldyndaghy mikrofon úzaq shiqyldap, otyrghandardyng da jýikesine tie bastady. «Artyq bop ketti me, Qaneke?» degen sóz iyesine «Artyq bop ketti» dep Kenes tóraghasy ile jauap qayyrdy. Áytse de, Núrlan Orazalin til jayyndaghy beybit әngimelerden  búryla bere taghy da doktrinagha auysty. «Erteng ashtyq jariyalap, aiday әlemge ózimizdi ynghaysyz jaghdaygha qaldyrghansha, olarmen dialogqa keluimiz kerek». Osy kezde Qanat Saudabaevtyng shydamy tausyldy bilem: «Sizge kim rúqsat bermey jatyr, sony aitynyzshy?», - dep Orazalinge shúqshiya qarady. Orazalin bolsa, «biz aityp jatyrmyz» dep jauap bere bastap edi, til jayyn aityp, patriot bolyp otyrghan Saudabaev bәrin úmytyp «Ostanoviyte!!!» dep aiqay salghany. «Siz kóp jyldardan beri Jazushylar odaghynyng tóraghasysyz, sizding gazetteriniz qayda? Ýniniz nege shyqpaydy? Nege әriptesterinizben sóilespeysiz?», - dep mem.hatshy Orazaliyngha ashyq tónuge kiristi. «Men Shahanovpen kýnde sóilesip jýrmin, men odan, ol menen jalyqqanbyz», - degen Orazalinning uәjin mem.hatshy tyndaghysy da kelmedi. «Mikrofondy óshir, davay!» dep, sausaghyn shoshandatyp, búiyra sóiledi. Biraq Orazalin de oghan qynghan joq. «Men sizge «davay» kerek bolsa aitayyn, «davay» degen sózdi toqtatynyz. Bir kezderi osy sózderden әbden sharshaghanbyz, men halyqqa janym ashyghandyqtan, sizge janym ashyghandyqtan, biyliktegi jigitterding abyroyyn oilaghandyqtan aityp otyrmyn osynyng bәrin»,-dep sózin short kesti. Saudabaev sausaghyn bezegen kýii bezerip ýnsiz qaldy...

Sonymen ne kerek, otyrys ary qaray da úzaqqa sozyldy. Doktrina jayly sóz alghan Asyly Osman hanym Qazaqstan Halqy Assambleyasynyng tóraghasy Eraly Toqjanovty synady. Halyq arasyndaghy ziyaly, til men últtyng janashyry ghalymdarmen nege aqyldaspaydy degen oilar aityldy. Sonynan sóz tiygen Mәulen Áshimbaev doktrinanyng әli de talqylanatynyn habarlady. Negizi atalghan qújat EQYÚ-gha tóraghalyq etu ýshin arnayy jasalypty. «Elinning sayasaty qanday?» dep súrghanda Batystaghylargha kórsetuimiz kerek eken. Biraq, onyng siqy mynau. Áshimbaev Almatygha osy mәsele boyynsha Preziydent әkimshiligi Ishki sayasat bólimining bastyghy Darhan Mynbay, Almaty qalasy әkimining orynbasary Serik Seydumandardyng Almatyda kezdesuler ótkizgenin aitty. Tipti, Toqjanov myrza bir aptadan beri Almatyda Shahanovpen kezdese almay mysy qúryp jýrgen kórinedi. «Eger Darhan bauyrlarynyz ben S.Seydumannyng dengeyleri tómen bolsa, әli de kezdesuge, әngimelesuge bolady»,-dedi M.Áshimbaev. Kenes mәjilisine Á.Kekilbay, Q.Súltanov, O.Ábdikәrimov, M.Joldasbekov, T.Ábdik, Á.Asqarov, Berik Ábdighaliyev t.b ziyaly qauym ókilderi qatysty.

Otyrystan týigenimiz, biylik jaghy doktrinagha kir juytqysy joq. Biraq, ketken qatelikti moyyndaytyn sekildi. Ony Áshimbaevtyng juyp-shaymaq bolyp, «qújat әli de talqylanady» degen emeurininen bayqaugha bolady. Al, ýlken kezdesuler men doktrina turaly eki taraptyng naqty әngimesin aldan kýtken jón sekildi...

Jebe NOYaN, «Abay-aqparat»