Saghat Jýsip. Últsyzdandyru úrany... jendi!
«El birligi» doktrinasy - Qazaq basshylyghynyn 18 jyl boyy jýrgizgen últsyzdandyru sayasatynyn nәtiyjesi ekenine kózimiz jetti dep aitugha tolyq qaqymyz bar. Búl sayasattyn búryn patshalyq Resey, sosyn 74 jyl boyy kenes zamanyndaghy Mәskeu jýrgizgen últ sayasatynan esh aiyrmasy joq. Kenes zamanynda Qazaqstan qoldan jasalghan «últtar dostyghynyn laboratoriyasy» boldy. Ol kezde onyn ne ýshin qajettigi anyq bolsa da, tәuelsizdik alghannan keyin Qazaqstanda dәstýrli «dostyq laboratoriyasynyn» jalghasyn tabuyn qazaqtar taghy da týsinistikpen qabyldady. Til, mәdeniyet, tariyh, әdet-ghúryp mәselelerin qayta janghyrtyp qalpyna keltiruge basqa últtar tarapynan qarsylyq bolghanda da qazaq eli ashulanbady, sabyrlylyq tanytty. «Tәube, tәube. En bastysy - qolymyz azattyqqa jetti ghoy, qalghany birte-birte bolar» dedik. Sol «bolar» deumen memlekettik tildi ekinshi oryngha ysyryp orys tiline tizgindi berip, onyng óktemdigine, tipti qorlyghyna, mazaghyna da kónip kelemiz. Bizden basqa TMD elderi Tiline, Mәdeniyetine, Tarihyna qayta oraldy. Kenes ýkimeti zorlap tanghan tarihty kópke úzatpay laqtyryp tastady, ejelgi tarihyn jariya etip, tarihy jadyn janghyrtty. Biz bolsaq búrynghy tarihtan kete almadyq.
«El birligi» doktrinasy - Qazaq basshylyghynyn 18 jyl boyy jýrgizgen últsyzdandyru sayasatynyn nәtiyjesi ekenine kózimiz jetti dep aitugha tolyq qaqymyz bar. Búl sayasattyn búryn patshalyq Resey, sosyn 74 jyl boyy kenes zamanyndaghy Mәskeu jýrgizgen últ sayasatynan esh aiyrmasy joq. Kenes zamanynda Qazaqstan qoldan jasalghan «últtar dostyghynyn laboratoriyasy» boldy. Ol kezde onyn ne ýshin qajettigi anyq bolsa da, tәuelsizdik alghannan keyin Qazaqstanda dәstýrli «dostyq laboratoriyasynyn» jalghasyn tabuyn qazaqtar taghy da týsinistikpen qabyldady. Til, mәdeniyet, tariyh, әdet-ghúryp mәselelerin qayta janghyrtyp qalpyna keltiruge basqa últtar tarapynan qarsylyq bolghanda da qazaq eli ashulanbady, sabyrlylyq tanytty. «Tәube, tәube. En bastysy - qolymyz azattyqqa jetti ghoy, qalghany birte-birte bolar» dedik. Sol «bolar» deumen memlekettik tildi ekinshi oryngha ysyryp orys tiline tizgindi berip, onyng óktemdigine, tipti qorlyghyna, mazaghyna da kónip kelemiz. Bizden basqa TMD elderi Tiline, Mәdeniyetine, Tarihyna qayta oraldy. Kenes ýkimeti zorlap tanghan tarihty kópke úzatpay laqtyryp tastady, ejelgi tarihyn jariya etip, tarihy jadyn janghyrtty. Biz bolsaq búrynghy tarihtan kete almadyq. En myqty isimiz - әrkim ózine jaqyn jýzdin, rudyn, ata-babasynyn batyry men biyin, ataqty kisilerin tarihtan arshyp alyp sony Jana tariyh dep oqyp jatyrmyz. Biylik basyna tek qana oryssha sóileytin, memlekettik tilge shekesinen qaraytyn ministr, әkim, deputat, sheneunikter keldi.
Olardyn ústanghan sayasaty: «Til, Mәdeniyet, Tariyh taghy basqalar eshqayda qashpaydy. Bizge qazaqpyz dep erekshelenudin qajeti joq. Áueli halyq túrmystyq jaghdayyn jóndep alsyn, qarynyn toydyrsyn, qalghany manyzdy emes. Qazaq tili qayda qashady deysin, әzirshe bәrimiz bir tilde (yaghni orys tilinde) sóiley túrayyq, bәrimiz bir últpyz, qazaqstandyqpyz, bir halyqpyz» dep eldi aldarqatyp keldi, әli de sol ótirikterinen tanar emes Ózderi әldeqashan baylyq pen biylikke qol jetkizdi, olargha endi qazaqtyng tili de, mәdeniyeti de, tipti eshtenesinin de qajeti joq.
Álemde qalyptasqan, tәuelsizdik alghan barlyq elderdin dәstýrli jýrip ótken joly bar. Ol - tәuelsizdik alghannan keyin dereu otarsyzdandyru (dekolonizasiya) sayasatyn jýrgizip ony jýzege asyru. Yaghniy, otarshyldyq zardaptarynan arylu, halyqtyng sanasyn emdeu, qalpyna keltiru, janghyrtu. Sebebi, otar bolghan jyldarda týsken jara, zardap, zaqym, singen auru onay jazylmaydy. Ghasyrlar boyy synalap kirgen bodandyq sana, zorlyq-zombylyqpen endirilgen otarshyldyq belgileri birden ketpeydi. Joyylghan últtyq qazyna men qasiyet, eldik, júrttyq erekshelikterdi qalpyna keltirudi memlekettik arnayy zandastyrylghan joldarmen jasap birden kirispese, oghan býkil halyqty búrmasa, keyin kesh bolady. Búlay etpegen jaghdayda tәuelsizdik alghan halyq búrynghy imperiyanyn qúly bolyp qala beredi.
Otarsyzdandyru sayasatynyn ornyna Qazaq basshylyghy 18 jyl boyy óz últyna qarsy últsyzdandyru sayasatyn jýrgizip keledi. Sonyng saldarynan qúldyqty qor kórmeytin, óz tilin tәrk etip, ózin otarlaghan eldin tilimen sóileytin, osy tilmen EQYÚ-y basqaratyn, últy joq Memleket pen Parlament, últy joq Ýkimet, últy joq ministr, әkim, deputattar basqaratyn elge ainaldyq.
Aqyrynda mine, qazaq últy óz elinde, óz jerinde qoldausyz, kómeksiz jalghyz qaldy. Qazaqtyng Tәuelsizdik alghan kezdegi ruhyn Últsyzdandyru úrany jendi!..
Qazaqty basqa últtardyn qoldamauy el basshylyghynyn jýrgizip otyrghan solqyldaq, bishara sayasatynyng «jemisi» dep aita alamyz. Sebebi, olar el basshylyghynyn óz últyn (memleketting iyesi qazaq últyn) kemsitip baghatyn sayasat ústanyp otyrghanyn kýnde kórip jýr. Qysqasy solqyldaq sayasat sorymyz bolyp barady. Ekinshiden, qazaqtyng oqshaulanyp qaluyna sebep әr Qazaqstandaghy әr últ ókili óz eline qarap elendeydi. Mysaly, orystyn - Reseyge, ukrainnyn - Ukrainagha, nemistin - Germaniyagha kóz tigui, balalarynyn bolashaghyn sol jaqtan kýtui týsinikti nәrse, tabighi zandylyq. Olar en әueli óz júrtynyn damyghanyn, kórkeygenin qalaydy.
«Myqty bolsan, әueli ózindi syila» degen sóz bar. Biz, ózimiz es jiya almay, el bola almay, qazaq ekenimizdi tani almay, joghaltqanymyzdy taba almay, tórtkýl dýniyede taryday shashyraghan qazaqtyn basyn qosa almay, eki ayaqqa tik túra almay jýrip basqalardy jarylqamaqpyz. «Ózin diuanasyn - kimge pir bolasyn»!
Óz elinde Tiline, Mәdeniyetine, Tarihyna iye bola almay otyrghan qazaq, endi kimdi jarylqamaqsyn!
Qazaq! Myqty bolsan, әueli óz jerinde agha halyq, agha últ ekenindi dәlelde, basqanyn aldynda abyroyyn bar ma, joq pa? Sony aqylgha sal. Ózine ózin syrttan qarap kór!
Qazaq basshylyghy! Sen biylikke Qazaq degen últtyn arqasynda keldin! Sol ýshin sen en әueli Qazaq degen halyqtyn aldynda jauapty ekenindi úmytpa!
Bes ghasyr boyy azattyqty ansap «myn ólip, myng tirilgen» qazaqtyn óz Elinde, óz Jerinde erekshe orny bar, artyqshylyghy bar. Búl zandylyq, búl aksioma.