«Býgingi Parlament kýshti preziydenttik basqaru nysany jaghdayynda qyzmet etip otyr, búl zang shygharushy organ ókilettiligining shekteluine alyp keldi».

Álihan Bәimenov myrza jetekshilik etetin «Temirqazyq» klubynyng kezekti bas qosuynda bayandama jasagha eks-deputat Ábdijәlel Bәkir óz sózin osylay dep  bastady.

«Býgingi Parlament kýshti preziydenttik basqaru nysany jaghdayynda qyzmet etip otyr, búl zang shygharushy organ ókilettiligining shekteluine alyp keldi».

Álihan Bәimenov myrza jetekshilik etetin «Temirqazyq» klubynyng kezekti bas qosuynda bayandama jasagha eks-deputat Ábdijәlel Bәkir óz sózin osylay dep  bastady.

Osylay dep  sóz bastaghan Ábdijәlel Qoshqarúly til men dinge, baspasóz ben mәdeniyetke baylanysty týitkilderdi týirep ótti. Atalghan salalargha arnalghan zandardyng solqyldaqtyghyn synady. Ataghy tauday bolyp qabyldanghan zandargha, qadaghalaudyng joqtyghyn esh jaltaqtamay jayyp saldy. Sonyng saldarynan mýgedek hal keshken últ mýddesining kýiin artyq-kemsiz kóz aldymyzdan ótkizdi. Oghan mysal óte kóp. «Últtyq mýddeni jýzege asyratyn basty qúral - últtyq sayasat. Alayda osy kýnge deyin búl saladaghy memlekettik baghytymyzdy arnayy tújyrymday alghan joqpyz. Al, Reseyde 1996 jylghy parlamenttik tyndauda memlekettik duma, memleketting últtyq sayasatyn qoldap, oghan preziydent qol qoyghan bolatyn». Ghalym odan ary ózimizdi mysalgha keltirip, últty úlyqtaydy dep sengen «El birligi» doktrinasynda teoriyalyq ta, tújyrymdamalyq ta qatelikterding qaraqúrtsha qaptap jýrgenin qadap aitty. Basqasyn bylay qoyghanda doktrinanyng aldymen orys tilinde dayyndalghanyn aitsaq te jetkilikti. Parlamentting tili de, ýni de zan. Biraq, últymyzdyng mereyin ósiredi degen zandardyng qoljaulyq bolyp, qoqysta qalghan qújat retinde kele jatqany anyq. Ayta berseng mún-zar kóp. IYә, Parlament әr salada týrli zandardy tobymen qabyldap jatyr. 1996 jyldan beri 1647 zang jobasy qabyldanypty. Al, qyzyl ýkimet túsynda 50 jylday ghúmyr keshken Jogharghy kenes bar-joghy 450 zang qabyldaghan. Álgi 1647 zannyng kóbi KSRO-nyng kóshirmesi. Biraq, sol zandardyng naqty últtyq mýddege qyzmet etip jatqany shamaly. Til bayaghy sol qalpy. Ýkimet birde-bir zang jobasyn Parlamentke qazaq tilinde úsynghan emes. Oralyq biylik organdarynda 30-40 payyz ghana is qaghazdary memlekettik tilde jýredi. Elge kelgen kez-kelgen on azamat birigip, diny úiym qúra alady. Elde últtyq aqparat kenistigi joq. Memlekettik budejetten qarjylanatyn BAQ-tyng bәri jaltaq. Otandyq gazet-jurnaldardyng tek 18 payyzy ghana qazaq tildi. Qysqasy, Parlament últtyq mýddeni qorghay alyp otyrghan joq. Ol ýshin zang shygharushy organnyng biylikti baqylay alatyn tolyq qúzyreti bolu kerek. Qysqasy, «Temirqazyq» klubynyng kezekti jiynyna kelgen júrt bizding últtyq mýdde nege osynsha ayanyshty halde? Oghan qamqor bolatyn kim? Qalay qorghaugha bolady? Biylikting betin búl baghytqa qalay búramyz? degen sekildi súraqtar men oilargha ózderinshe pikir aitty. Bireui qoghamdaghy sayasy úiymdar, partiyalar әlsiz dedi. Bireuleri, halyqtyng belsendiligin kóteru kerek dedi. Árkim, óz oiyn ortagha saldy. Biraq, til jayyndaghy temirdey qatal, ashy bolsa da, toq eter shyndyq sóz Qoyandy auylynan kelgen qarapayym Qazaq Baqyt Aluaydyng auzynan shyqty. «Bәrimiz o deymiz, bú deymiz. Eger preziydent Núrsúltan Nazarbaev pen premier-ministr Kәrim Mәsimov býgin qazaqsha sóilep, bәrine tapsyrma berse, erten-aq, barlyq shendi-shekpendi qazaqsha sayrap shygha keledi, tipti, itteri de qazaqsha ýredi. Ótkende Qytay basshysy kelgende Elbasy oryssha sóiledi. Sonda qazaqshany qytayshagha audaratyn bir adam tabylmaghany ma!? Sonda biz qay elde ómir sýrip jatyrmyz?! Resyde me, әlde Qazaqstanda ma?!»,-degen Bәken, maymónkesiz sózben syn aitar nysanasyn soyyp saldy. Áriyne, búnday oi, búnday sózding kózi ashyq, namysy ot әrbir jannyng kómeyin býlkildetip jatqany dausyz. «Temirqazyqqa» jinalghan júrttyng әngimesi, Ábdijәlel Bәkirding bayandamasy, onda aitylghan shyndyq, Parlamentting pәrmensiz kýii, qazaqtyng qadirsiz hali, biylikting bilgenin istep, degenine kóndirip otyrghany... Osynyng bәri Últ basynda aiyqpaghan túmannyng túnyp túrghanynyng aiqyn dәleli. Al, osy jaydyng naqty sipatyn, qazaqtyng býgingi әleumettik portretin klub otyrysynda belgili qogham qayratkeri Amangeldi Aytaly ainaday ashyp kórsetti. Onyng qazaq qoghamyna, tipti, Qazaqstan degen memleketting auruyna dәl qoyghan diagnozyn óz auzynan estiyik. Aytarymyzdyng qortyndysy da sol bolsyn.

«Elding taghdyryn birinshi biylikting tóniregindegi bes-alty adam sheshedi. Basqanyng bәri sonyng ainalasyndaghy әngime. Jәne sóiley bersin, sóiley bersin, tek oilamasyn. Oilasa pәlege qalamyz. Sondyqtan búlargha sóiletuge jaghday jasau kerek. Endi, sóilemey toqtap qalsa oilaydy, al, oilasa birdene shyghyp ketedi. Sondyqtan, qazirgi biylikting istep jatqany olardyng óz logikasy boyynsha dúrys. Solay isteui kerek, qiytúrqylyghy bolu kerek. Aldau kerek, arbau kerek, uәde beru kerek. Jәne ony sozu kerek. «Qazir zeynetaqyndy 10 payyzgha ósiremin. Ýsh jyldan keyin taghy ósiremin», deydi. Sol, qolyna qarap otyrsyng kóretin kýning -osy. Búl ýlken sayasat. Oghan qarsy túratyn qogham boluy kerek. Batystyng artyqshylyghy - osynday qiytúrqygha qarsy túrar halyqta jiger bar, azamattyq qogham bar. Memlekettik emes úiymdar bar, sayasy partiyalar bar. Týrlishe odaqtar bar. Mysaly, osy Astananyng әr jerinde týrlishe oi-pikir aitatyn «Temirqazyq» sekildi onshaqty klub boluy kerek. Kóshege shyghyp aiqaylaudyng qajeti joq. Birte-birte qoghamdyq pikir birigip, elge tarap, sol arqyly Parlamentke de barady. 1999 jyly men deputat bolyp kelgende demokrattar kóp edi. Sóz bostandyghy býgingige qaraghanda molyraq edi. Jurnalister «oyynyzgha kelgenin aitynyz, jazynyz» deytin edi. Qazir «agha, bayqap, bayqap aitynyz, bizge de nan jeu kerek qoy» deytin boldy... Assambleyany da qaralaudyng qajeti joq. Ol da bir beyshara qúrylym. Eldegi 130 últtyng atynan sóiletip qoyghan úiym. Jaqynda Ahmadiyev degen sheshen bir súhbatynda «bizdi doktrina ýshin qinamandar, biz de sizder sekildi onyng ne ekenin bilgenimiz joq. Ol bizge jogharydan týsti», depti. Últtyq iydeyanyng әlsizdigi turaly men bylay aitar edim. Elimizde 8-9 payyz bay bar. Olargha últtyq iydeyanyng týkke de qajeti joq. Olargha baylyq kerek. Kýni keshe mynau jarly bolghan kenes intellegensiyasynyn, iә júmysshylarynyng balalary keshegi әke-sheshesining qalay nan tapqanyn biledi. Býgin sol tapqanyn ústap qaludy oilaydy. Olar iytine deyin shetelding atyn beredi. Oghan tilding qajeti joq. Búl bir top. Ekinshi, eng basym top - 60-65 payyz auylda túratyn qazaq. Qazaqstanda 7 myng eldimeken bar. Qystan qalay shyghamyn, balamdy qalay oqytamyn, ýiimdi qalay jyltamyn dep otyrghan qazaq bar onda. Olar últtyq iydeya dengeyinde oilay almaydy. Mýmkinshiligi joq. Sol ekeuining arasynda myna sizder men bizder sekildi top bar. Múghalimder, dәrigerler, injenerler degen sekildi. Olardy orta tap deyik, biraq, ortagha da jetpeymiz. Osylar tolghanady, oilanady, pikirlerin ortagha salady. Keyde maqalalar jazady. Osynday «Temirqazyq» sekildi klubtargha kelip ishtegi buyn shygharady, sherin tarqatady.  Sosiologiyalyq túrghydan qaraghanda elimizding әleumettik portreti osynday. Keshe bir gazetten oqydym, Jambyl oblysyna barghan jana әkim kim edi, Qanat Bozymbaev. Qazaqsha bilmeytin sekildi, shamasy, býgin jambyldyqtardyng kóbi әkimge jaghynyp oryssha sóilep jatqan kórinedi. Sony jibererde nege oilanbaydy biylik. Ózi qazaqsha bilmeydi, baratyn jeri qazaq, úyat bolmay ma?! Sosyn elding bedeli týspey, últtyng bedeli ayaq asty bolmay ma?!..».

Jebe NOYaN