Býgingi qonaghymyz Zeynelhan Múhamedjan keste toqudy әlemdik óner dәrejesine kóterip, alghash halyqaralyq «Master klass - 2000» Halyqaralyq óner festivalining jýldegeri atansa, keyinnen «Biynella-Tashkent  - 2002» Halyqaralyq óner bayqauynyng diplomanty boldy. Al, 2003 jyly Mәskeudegi suretshiler ýiinde, 2004 jyly Shvesiyadaghy Vasteros qalasynda, 2005 jyly Parijde YuNESKO shtab pәterinde, 2007 jyly Germaniyanyng Munihen qalasynda onyng jeke kórmeleri kórsetildi. Býgingi tanda tuyndylary Qasteev atyndaghy beyneleu óneri múrajayy men Qazaqstan Preziydentining jana reziydensiyasynda - «Aq-ordada», Mongholiya suretshiler Odaghy kórme diyreksiyasy qorynda, sonday-aq, AQSh, Shvesiya, Izraili, Germaniya, Resey, Kanada, Japoniya jәne Koreya syndy elderding jeke jinaqtaushylar kolleksiyasynda saqtauly. Zeynelhan Múhamedjan «Qorqyt ata», «Balbaldar», «Jauynger», «Baqsy», Qobyz anyz», «Olja», «Seruen», «Kósh», «Tomiriys», «Kezdesu, «Arghymaqtar», «Qyz úzatu», «Aqtaban shúbyryndy», «Qyz quu», «Balbal II» atty kórkem tuyndylardyng avtory.

Býgingi qonaghymyz Zeynelhan Múhamedjan keste toqudy әlemdik óner dәrejesine kóterip, alghash halyqaralyq «Master klass - 2000» Halyqaralyq óner festivalining jýldegeri atansa, keyinnen «Biynella-Tashkent  - 2002» Halyqaralyq óner bayqauynyng diplomanty boldy. Al, 2003 jyly Mәskeudegi suretshiler ýiinde, 2004 jyly Shvesiyadaghy Vasteros qalasynda, 2005 jyly Parijde YuNESKO shtab pәterinde, 2007 jyly Germaniyanyng Munihen qalasynda onyng jeke kórmeleri kórsetildi. Býgingi tanda tuyndylary Qasteev atyndaghy beyneleu óneri múrajayy men Qazaqstan Preziydentining jana reziydensiyasynda - «Aq-ordada», Mongholiya suretshiler Odaghy kórme diyreksiyasy qorynda, sonday-aq, AQSh, Shvesiya, Izraili, Germaniya, Resey, Kanada, Japoniya jәne Koreya syndy elderding jeke jinaqtaushylar kolleksiyasynda saqtauly. Zeynelhan Múhamedjan «Qorqyt ata», «Balbaldar», «Jauynger», «Baqsy», Qobyz anyz», «Olja», «Seruen», «Kósh», «Tomiriys», «Kezdesu, «Arghymaqtar», «Qyz úzatu», «Aqtaban shúbyryndy», «Qyz quu», «Balbal II» atty kórkem tuyndylardyng avtory.

- Zeynelhan agha, suret ónerine jana bir baghyt alyp kelgen shygharmashylyghynyzdy nasihattau mәselesimen ózinizben búghan deyin birneshe ret jolyqqanymyz bar. Desek te, dәstýrlik qolóner kýiinde saqtalyp kele jatqan últtyq biz kesteni gobelen siyaqty keskindeme dengeyine jetkizip, óner әlemine «biz keste» atty jana baghyt alyp keldiniz. Atalghan jana baghyttyng payda boluymen siz ashqan janalyqqa nendey nәrseler týrtki bolghandyghyn oqyrmandarymyzgha qysqasha bayandap ótseniz?

- Búl jalpy qazaqqa ghana tәn keste emes, biz aitqaly otyrghan biz kesteni basqa últtar (tamburnyy shop) domalaq kergishke toqylatyn keste dep ataydy. «Tambur» degenimiz baraban sekildi domalaq kergish, soghan matany kerip, sonyng ishine әr últqa tәn dәstýrlik ong-órnek kómkeriledi. Ýndi halyqtarynda, basqa da el-júrtta kesteleuding osynday týri bar. Bir qyzyq jeri biz keste basqa últtarda da bolghanymen, qazaq júrty sekildi ony týskiyizdey ýlken etip kórkem mengermegen. Ýlken monumentalidy dengeyge jetkizgen qazaq pen qyrghyz ghana. Kóp ghasyrlardan beri etene jaqyn kele jatqan osy eki elding ong-órnektermen kómkerilgen týs kiyizi men kestesining úqsastyghy sonshalyqty, ajyrata da almay qalasyn. Kestening keybir týrleri men tigisterin aiyru mýmkin emes.

- «Biz keste» keskindemening jana bir týri retinde әlemge qanshalyqty tez jayylady dep oilaysyz?

- Múnyng keng jaghdayda әlemge jayyluy ýshin, eng aldymen óz halqymyzgha әbden tarap sinui kerek. Halyq óner dep moyyndap, eldik, memlekettik dengeyde damu satysyna jetip jatsa, onda, biz keste ónerin әlem de tanyp, bilip, jeke óner baghyty retinde ary qaray damytyp әketer edi. Sondyqtan, Qazaqstannyng ózine keninen tarata almay jatyp, qazirshe dýniyejýzilik dengeydi aitpaghanymyz maqúl bolsa kerek. Mysaly, men ózimizding ejelden kele jatqan dәstýrli ónerimizding ishinen búl baghytty damytudy basqa dengeyge, yaghni, dәstýrlik dengeyden jana baghyttaghy óner dengeyine kóterip otyrmyn. Sonyng arqasynda YuNESKO-dan «sapalyq belgi» aldym. Alayda, sapalyq belgining «patent» emes ekendigin qosa aitqym keledi. Endigi mәsele, qymyz, shúbat susyndaryn patenttep jatyrmyz ghoy, sol siyaqty biz kesteni de halyqtyq óner retinde keshiktirmey patenttep aluymyz qajet. Al endi ony men patentteyin desem, búl qazaqtyng dәstýrli biz kestesi. Yaghni, búl halyqtyki.

- Agha, Óner akademiyasynan ketkennen keyin júmyssyz ediniz. Qazir ne sharua jasap jýrsiz?

- Oral Tansyqbaev atynda kórkem suret kolledji bar. Soghan júmysqa ornalastym. Osyndaghy studentterge ýiretudi qolgha aludamyn. Bastapqy nәtiyjesi jaman emes.

- Óner akademiyasynda da biraz shәkirtter tәrbiyelegen ediniz. Aldy «Shabyt» festivaline qatysyp, jýldeli oralghanynan habardarmyz. Olar býginde nemen ainalysuda?

- Shyndyqty aitu kerek, elimizde beyneleu ónerin kәsip etip alghandar ýshin eshqanday da jaghday jasalynbaghan. Olargha óte obal der edim. Teatr nemese basqa da salalardan oqu tәmamdaghan jas mamandargha oblystan bolsyn, qalalardan bolsyn, әiteuir oryn dayyn. Óner akademiyasyn bitirgen mening shәkirtterimning gobolen, shi, biz keste boyynsha diplom qorghap shyqqandardyng bireui de júmysqa ornalasa almady. Al endi, ózing bilesin, qolyndaghy bar ónerdi damytu ýshin oghan materialdyq jaghday kerek. Júmys istep tabys taba almaghan adam ony qalay biyik dengeyge kótermek?! Sondyqtan, qanaty qatyp, qabyrghasy bekimegen jas injenerlerge, dәrigerlerge, múghalimderge bizde qanday jaghday jasalsa, óner iyelerine, onyng ishinde suretshilerge de sonday jaghday jasaluy kerek.

- Suretshiler odaghynyng kәsipqoy mamandardy, onyng ishinde jas talapkerlerdi qoldaytynday jaghdayy bar ma?

- Odaghymyz, bar bolghany qoghamdyq úiym. Oghan ýkimetten qarjy bólinbeydi. Onda tek  jarna nemese azyn-aulaq tapsyrystar bolyp qap jatsa, sony suretshilerge bólip bergeni bolmasa, odaqtyng basqa berer kómegi joqtyng qasy. Biraq, sonysyna qaramay, bizdi quantyp otyrghan bir jaqsylyghy bar. Ol - 80 suretshige arnap salynghan sheberhana. Qúda qalasa, maghan da sol sheberhanadan bir oryn tiymek. Amandyq bolsa, saltanatty týrde tabystaghaly jatyr.

- Búrynghy bergen súhbatynyzda master klastar jýrgizip jýrmin degen ediniz. IYgilikti sharuanyz әli jalghasuda ma?

Kezinde Aqtóbe qalasyna baryp master klass ótkizgenimmen, basqa oblystargha shygha almay otyrmyn. Sebep bireu, bәri de ýirengisi keledi, alayda, talap qylghan ortagha baryp, kemi sol bir-eki aptaday ýiretip qaytugha qarjy jaghy sheshilmey otyr.

- Mamyr aiynda ótken Europa qazaqtarynyng qúryltayyna bara almadynyz-au deymin, ә?

- Onyng ras, bara almadym. Biraq, Týrkimenstangha jolym týsti. Onda jylda bolyp túratyn ýlken halyqaralyq «Dәstýrding janghyruy jәne dýniyejýzilik jauharlar» atty kórme ótti, 26-30 shildede. Maqsaty, Týrkimenstan suretshileri men qolóner sheberlerining qay dengeyde ekendigin tanytyp, qanday baghytta damyp kele jatqandyghyn sheteldikterge tanytu, sonymen qatar, basqa da elderden kórmege qatysugha kelushilerding júmystaryn nasihattau. Ondaghy janyndy quantatyn jaghday, úiymdastyru sharasynyng jolgha óte jaqsy qoyylghandyghy. Preziydent apparaty jәne Mәdeniyet ministrligi birikken. Yaghni, ónerdi qoldau mәselesi memleket tarapynan sheshilgen. Halyqaralyq kórmege qatysushylargha arnap katalog shyghardy. Árbir qatysushygha diplom tabys etti. Barys-kelisimizdi, jatar ornymyz ben tamaghymyzdy ózderi kóterdi. Mine, osynday dәrejedegi festivalider bizde joq. Ekonomikasy Reseyden keyingi oryngha kóterilgen baquat Qazaqstan ýshin búl úyat nәrse deuge bolady. Áleumettik jaghdayy bizden de tómen elderde anaday jaghday jasalyp, óz elimizde osy mәselening qolgha alynbauy adamnyng kóniline kirbin, renish úyalatady eken. Olardaghy ónerge degen qúrmet pen qoldaudyng bizde bolmaghany óte ókinishti jәit.

- Ádette, óner iyeleri kórermen qauymgha kórme úiymdastyryp jatady ghoy. Ol jaghyn oilastyru josparynyzda bar ma?

«Keste óneri» degen kitabym jaryq kórgen bolatyn. Sony «Almaty» baspasy qayta shygharmaq. Amandyq bolsa, sol kitabym qayta jaryq kórisimen arnayy kórme úiymdastyrsam ba, degen oiym bar.

- Óner bolghan son, qashanda ózindik janalyqtary, jetistikteri bolady ghoy. Búghan ne der ediniz?

- Shygharmashylyghymda ózgerister bar. Biraq ózing biletindey, mening jalpy taqyrybym - dala. Qazaqtyng úly dalasynyng ótken tarihynan syr shertu. Mysaly, ónerding barlyq týri derlik búryndary memlekettik iydeologiyany nasihattaytyn qúral retinde paydalanylyp kelgen bolsa, endi ol basqasha, janasha sipat aldy. Suret ónerin tamashalaushy kórermenderding de talghamy ózgerdi. Búryn tek muzeylerden ghana tamashalaumen shekteletin bolsa, endi ózine únaghan tuyndylardy satyp alu dengeyine de jetti. Taghy bir aita ketetin jәit, halyq býginde basqa da ónerdegi sekildi suret ónerinen de ruhany azyq alu jaghyn eskeretin boldy. Mine, sol halyqtyng súranysy suretshilerdi de basqa dengeyge kóterdi. Adamdardyng bir bóligi shetelderge baryp jýr ghoy. Olar sheteldik әriptesterimizding songhy enbekterin kórip, búl ónerding qyr-syryn búrynghydan әldeqayda jaqsy aiyratyn halge jetti. Sondyqtan olardyng oiynan shyghu ýshin, bizderding de talmay izdenuimizge, jetiluimizge tura kelude. Qysqasha aitqanda, әrbir suretshining jauapkershiligi artty.

- Zeynelhan Múhamedjanúly, óner adamdarynyng keybiri onsha únata bermeytin songhy súraghymdy qoyghym kelip otyr. Siz óz salanyzda kimderdi ústaz tútasyz nemese jeke piriniz bar ma?

- Jeke pirim bar degenim artyq bolar. Alayda suret ónerindegi qazaqstandyq aldynghy tolqyn aghalarymyz - Qanafiya Teljanov, Sabyr Mәmbeev, Salahiddin Aytbaev, keshegi ómirden ótken túnghysh mýsinshimiz Hakimjan Nauryzbaev syndy taghy da basqa óner maytalmandary bizge ýlken mektep, alar ýlgi qaldyrghan der edim. Olargha sýisinetinim, suret ónerin oqyghanda tek orystyq, batystyq ýlgide oqyghanymen, bizderge qazaqy óner ýlgisin, últtyq ýirenu mektebin qalyptastyryp ketti.

-   Ángimenizge rahmet.

Qayrat DÝISEN