Dýniyedegi  adamy barsha qúbylys – Til­ding jasampazdyghy men joyym­paz­dyghy. Óitkeni, Adamnyng da, Últ Ruhynyng da basty «qúraly men qaruy» – Til. Al, bizding Ata Tilimiz me­mlekettik óz mәrtebesine layyq óm­ir sýrude me? Statistikagha sensek: «me­m­lekettik Til jyldan jylgha ór­ken­deu ýstinde». Ras, ony da joqqa shy­gharu­gha bolmaydy, ilgerileu bar. Biraq, ór­ke­niyet ortalyqtary sanalmysh qala-qa­la­larymyzdaghy kóshe-kóshelerdegi barsha qazaqsha sambyrdyng jazbasha  syq­pytynan janynyz týrshigedi! Ta­ban­datqan jiyrma bes jyldayghy azat­tyghymyzdyng sauattyq salamaty son­day siyqta! Audarmashylar bolmasa, Qa­zaqtyng «kók ógiz»-tirligining kórine «aram qatatyny» da anyq angharylady. Oghan biyliktegi azamattarymyzdyng kó­bisining shalaqazaqtyghy, «aralas mek­tep» derti, úrpaghymyzdy «kýshiginen ta­lan­ghan» dýbәrә eterlik «ýshtúghyrly til» saya­saty, el kenistigining týrli sheteldik «qúndylyqtar» ekspansiyasyna aiqara ashyqtyghy, t.s.s. ózge de sandaghan sorly­lyq­tardy qosyp qoyynyz. Sonyng bә­ri­ne ishing qan jylap otyrghanda, my­­naday qúbylystar da oigha oralmaq. Mә­selen, «ólgen» elding tilining belgili bir mólsherde «tiri» qalatyn jaghdayy da bolady. Tilding onday myqtylyghyna latyn (týpnúsqasy: «Al Ón») tili dәlel. Kerisinshe, tiline myqty qaybir qaysar elder óz tirligin eshqanday atamekensiz-aq, memlekettiliksiz-aq jamandy-jaqsyly jalghastyra bermekke qauqarly. Oghan bir dәlel – sonou kurd halqy. Onday el qúldyqqa týsse de qúryp ketpeydi. Bi­raq, Tili bolmasa, kez kelgen el sәtke de ómir sýre almaydy! Til qúdireti de­ge­niniz sol, әne! Endi ejelden mәlim sol qarapayym qaghidatty da Astanadaghy әr ministrlikke auylda otyrghan biz baryp týsindirip jýruimiz kerek pe?!

Til – elding barsha tirligining tútas ar­hiytek­tonikasyn asqaqtata  ústap túratyn ruhany Atlant. Ol «Atlantpen» baq talastyratyndar payda bolsa-aq, – bitti, týpting týbinde, «qara aspan jerge qúlaydy» dey beriniz! Ukrainadaghy jaghdaydyng da, negizinen alghanda, Til mә­­se­lesinen ushyqqandyghy sondyqtan. Kezinde aqpatshalyq-qyzylpatshalyq orys imperiyasy óz ezgisindegi jýzge juyq últtar men úlystar tilin týbirimen joyyp jibergendigin túp-tura Qazaq sekildi joyqyn genosidke úshyraghan hәm Resey jaqtaghy shyghys ónirleri (bizding shyghys pen batys jәne soltýstik ónirlerimiz se­kil­di) aqpatshalyq zamanda-aq oryspen barynsha otarlandyrylghan ukrain halqy bilmeydi deymiz be, bilgende qanday! Endeshe, olardyng әsireúltshyl bolmaugha amaly qaysy? Tәube deyik, Kenes Odaghynyng ghúmyry qysqa boldy; eger ol taghy bir qyryq jylgha úzara qalghan jaghdayda, tútas Qazaq ta týgeldey «ivanov» bolyp keter edi.

Jә, biz Qyrymnyng «kimdigi» ekendi­gin de; shyghysukraindyq orystardyng se­paratistik ylandaryn da; óz federasiya­syn­daghy monotildik  diktatty «úmytyp», Ukrainanyng qostildi federasiya boluyn kóksep jýrgen reseylik diplomatiyany da; reseylik BAQ-tyn  ózderine ghana tiyimdi aqparat taratudaghy asqan «sheberligin» de taldap jatpaymyz. Ukrainalyq oqighalar ishinde bizdi erekshe tiksindirgeni – sondaghy orystildi ukraindardyng da orystyng «soyylyn soghyp» shygha kelgendigi! Ol da – zandylyq. Sebebi, Til – Tekten de ký­sh­ti alapat. Adam sanasy qay últtyng tilinde sóilep týbegeyli qalyptassa, adamnyng ózi de sol últtyng jolynda ól­edi. Artyq aitqandyq nemese әdeyi jala japqandyq emes; alda-jalda ba­sy­myzgha kýn tua qalsa, orystildi óz qan­dastarymyz ishindegi әbden «qaghynan jerigenderden» de ayaushylyq kýtuding ózi bekershilik bolatynday; óz basymyz kýn­delikti tirshilikte de sol bauyrlar bez­býirektigining aiqyn nyshandaryn ýnemi bayqap qalyp jýremiz. Reseylik Orystyng búrynghy kenestik ózge res­pu­blikalardaghy qandastary túrmaq, «ondaghy orystildilerdi de qosa qorghamaq» bolyp jýrgendegi «bauyrmaldyghy» da – dәl sonday til faktoryna negizdelgen basqynshylyq sayasat. Áytpese, «tәu­el­­siz bir elding tól azamattaryn ózge bir elding qorghamaghy dúrys!» dep oilau­dyng ózi kýlkili әri qorqynyshty emes pe! Bý­ginderi  býkil  әlem Reseyding son­day kýlkili de qorqynyshty «bauyr­mal­dy­ghyn» Ukrainadaghy jaghdaylardan anyq kórip-bilip otyr; ondaghy imperiyalyq prinsiyp: «bey svoiyh, chtoby chujie boya­lisi!» (qayran qazaqtiki kerisinshe: «ja­qy­nyndy jattay syila, jat ja­ny­nan týnilsin!») Ózining qany bir slavyandyq hahol («Hah Ol»; dúrysy: «Kók Úl») tuysyn da ayamay jatqan orys ózgeni ayaydy degenge qalay senersin; Qúday betin aulaq qylsyn, ukrainalyq dagh­darysqa úqsas auyrtpalyq bizding basymyzgha týspesin dep tileyik. «Týse qal­sa, bir kezdegi atalarymyzdyng «qara orys (kazak; kazachestvo. – T.Á.) kelip ketken son, sary oryspen jylap kórisersin!» týrindegi qasiretti júbanyshynyng ózi biz­ge arman bolyp qalmay ma?» dep te sho­shisyng eriksiz. Onda da, orys pen orys­tildilerden shoshymaysyn, olardyng ba­sym bóligindegi «úlyorystyq» qaterli ambisiyadan shoshisyn.

Reseydin  әlgindey «bauyrmaldyghyna» ótkennen de bir mysal. Azattyghymyzdy alghan jyldan bastap, bizdegi qalyng orys ta «esing barda eling tap» ústanymymen óz Otanyna ýdere kóshti. Sodan, kóp úza­may-aq, solardyng kóbi jylap-enirep, Qazaqstangha qaytyp keldi. Sondaghy aitqandary: «ondaghy orystar bizdi «qa­zaq­tar» dep kemsitip kýn kórsetpedi, ózderi ólgenshe araq ishedi eken, qazaqtargha tәn bauyrmaldyq minez mýlde joq!..». Ókinesing әriyne, sol jylap-eniregen orystardyng sol shynayy keyipterining mәnisin el tútastyghy men til mýddesine júmys isteytin izgi sharagha ainaldyru da sol kezdegi bizding ishkisayasattyq Kan­selyariyamyzdyng qaperine kirip te shyqpady. Elding mereyin ýstep,
ty­nysh­tyghyn bayandy eterlik sonday
iyd­e­­ologiyalyq mýmkindikterge múryn­dyq bolatyn asa ailaly da tapqyr saya­sat óneri bizde atymen joq. Syrtqy sayasatymyzdyn  da opyndyrar tústary az emes. Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa baylanysty enbek migrasiyasyndaghy til mәselesinin ondy sheshile qoy­may­­tyndyghyn aldyn-ala ishtey sezi­ne­tin­digimiz de sondyqtan. Útylatyn – taghy da qazaq halqy. Óitkeni, Resey men Be­larusike júmys izdep tentireytin qan­dastarymyz  joqtyng qasy, shetke shyqpaq qay qazaqtyng da orys tilin biletindigi jәne dausyz. Al, kelimsek slavyan (dú­ry­sy: «salovyan») aghayyndargha bizding tilimizdi mengeruge ózderining әdettegi «imperiyalyq kókiregi» erik bermeydi. On­day keudemsoqtyqty biz aghylshyndyq, qytaylyq enbek migranttarynan da kórip otyrmyz. Imperiyalyq keudesi bar olar da elimizdegi basty últaralyq qatynas tilin imperiyalyq orys tili dep qana biledi. Úlan-ghayyr jer-suymyz ben eldi mekenderimizding otarlyq zamandarda jappay qasaqana slavyandandyrylghan-pravoslaviyalandyrylghan bayyrghy qasiyetti ataularynyng qayta qalpyna keluine de ólerdey qarsylasyp otyrghan slavyandyq diasporalardyng basym bóligindegi (tipti, songhy joyqyn legining elimizge kelgenine tura alpys jyl bol­sa da, qazaqtyng alty sózin de bilgisi kel­megen ol aghayyndardyng kez kelgen qala­myzdaghy «Obezdnaya», «Tupikovaya» sekildi týkke túrghysyz jypyrlaq kóshe ataularyn da sol orystyq qalpynda saqtap qalghysy keletinin qaytersin!) hәm orystildi óz qandastarymyzdyng «qaghynan jerigen» toptaryndaghy as­tam­­shyl kókirek taghy bar. Yaghni, el ishinde qazaq tilin biluge qúlqy joq or­ys­­tar men orystildilerding búqaralyq qarasy barghan sayyn zoraya beredi degen sóz. Sonda olargha «Qazaq Tilin nege bil­mey­sin?» dep kinә da tagha almaysyn. Óitkeni, Ata Zanymyzda orys tilining memlekettik Tilmen teng dәrejedegi arnayy statusy túrghanda, qazaq tilin ýirenu ýshin óle jantalasatynday, olardy jyn qaghyp pa sonsha? Jalpy, biz tóbesine jay týserdey bolghanda ghana Jaratqangha jalbaryna bastaytyn alanghasar әpendege qatty úqsaymyz. Oghan bir ghana mysal keltireyik. Kópten beri «týiesi túralap, ózi myzghyp ketken «Núrly Kóshimiz» Ukrainadaghy súra­pyl separatizm dýmpulerinen kenet «oya­nyp ketip», endi ghana, qazaghy óte az soltýstik aimaqtar men batysqa hәm shyghysqa qaray josylmaqshy. Biraq, Elbasynyng songhy jyldardaghy merzimdik tapsyrmalarynyng der kezinde ýshten bi­rining ghana oryndalghanyn eskersek, «aspangha tymaq  atu»  uaqytynyng әli  tym-tym alysta ekendigin de týsinemiz.

Elbasynyng memlekettik Tildi men­geru­ge qatysty «on bes jylda angha da til ýiretuge bolady ghoy!» týrindegi tarihy sarkazmdyq mәtelining dýniyege kelgenine de on jylday uaqyt ótipti. Bәribir, jagh­­daydyng jaqsarar týri kórinbeydi. Esesine, danghaza nasihaty Qazaqtyng ózin de qatardaghy bir diasporagha týbegeyli ainaldyryp jibergendey bolghandyghy mektep oqushysyna da belgili «Qazaqstan – kópúltty memleket!» degen jalghan úran kýn ótken sayyn búrqanyp barady. Endi ne istemek kerek?.. Múndayda ózimiz barynsha әlpeshtep otyrghan әri ataghy әlemge әigili Qazaqstan hal­qy Assambleyasy eske týsedi. Áriyne qua­na­syn, ol Assambleya mereyining ayasynda eli­mizdegi barsha diasporalar óz tarihy otandaryndaghy qamqorlyqtan birde-bir kem emes jaghdayda, óz tilderinde, óz salt-dәstýrlerimen emin-erkin ómir sýrip jatyr! Alayda, olar sol Assambleya Shanyraghynyng da Qazaq Shanyraghy, Qazaq Tilining Shanyraghy ekendigin de; ózderinin  býgingidey  baquatqa jetu­lerining basty syry, eng aldymen, Qazaq halqynyng kenpeyildiligi men bauyrmaldyghynda ekendigin de mýlde úmytyp ketkenge úq­say­dy. Úmytpasa, olar Qazaqtyng bas qayghysyna ainalghan Ata Tilining aya­nysh­ty taghdyry jolynda әldeqashan-aq attandap shyqpas pa edi? Qauym-qauym ol әleumetting onday әleuetti әdi­lettiligi esh bayqalmaydy. Sonda olar Qazaqty qúr madaqtay berudi qoya túryp: «oypyrm-oy, osy bizding kәdimgi adamdyq ar-úyatymyz qayda; El Iyesi retin­degi kenqoltyq Qazaqtyng erekshe meyirine degen aghayyndyq paryzymyz qayda; qay-qaysysymyzdyng da tarihy óz Otanymyz bola túra, Qazaqstannyng aldymen Qazaqtyng Otany ekendigin moyyndamaytyndyghymyz  qalay;  bәrinen búryn, memlekettik Til aldyndaghy aza­mattyq mindetimiz qayda?»-lap, ne­­ge bir sәt oilanbaydy eken dep te kýi­zelesin. Ol problemalar turaly orystildi qazaqstandyq BAQ ta әli kýnge deyin júmghan auzyn ashqan emes. Kerisinshe, qazaq mýddesi talqygha týsken sayyn, qashanda «tyrnaq astynan kir izdep», әlek-shәlegi shyghady da jýredi. Qa­rayyq­shy, memlekettik Til turaly Zang qa­byldanghannan beri, mine, shiyrek ghasyr ótipti! Adamnyng attay eki mýshel jasy! Osy uaqyt ishinde Elbasy eskertken «aydy» poliglotqa ainaldyrugha da bola­tyn edi ghoy! Ol eskertpeden de týk ónbedi, týrli-týrli diasporalar ishin­degi ambisiya «ailaryna» til ýiretu azaby qiyamet-qayymnan da qiyn bo­lyp shyqty. Ashyghyn aitayyq, búl – Qazaqs­tangha ghana tәn beybastaqtyq! Eger, memlekettik Tildi mensinbey jýr­gen­derimiz taghdyrdyng aidauymen arab elderine nemese Batys Evropagha, tipti, shaghyn-shaghyn Baltyq elderine tap bol­synshy, olar solardyng tilin ai­nalasy bes-alty aidyng ishinde-aq ýire­nip alu­gha eriksiz mәjbýr bolar edi; onda da, onysy­nyng ózi kýneltpekke ghana jarar edi! Sony jaqsy biletin Qazaq ta adam balasy ghoy, memlekettik Tilge degen memlekettik  masshtabtaghy  shiyrekghasyrlyq  әdiletsizdik pen mazaqqa; Qazaq Tili tirligindegi «bir qadam – algha, eki qadam – artqa» ten­den­siyasynyng barghan sayyn kýsheyip bara jatqandyghyna kýnderde-kýn Onyng shyday almauy da; soghan qaray, bolmashy bir sebepten orasan «órt» shyghyp ketui de bek mýmkin. Tipti, shydaydy degenning ózinde, ol shydamnyng bir bes jylgha ghana әzer jetetindigin endi әrkim de týsinui kerek. Arandatqandyq emes, «psihopatiyalyq arifmetikanyn» dәl sonday ekendigin bayqampaz júrttyng bәri biledi: 25 jylghy sabyr+5 jylghy taghat=30 jylghy shydam. Yaghni, yqylas pen peyil bolsa, kez kelgen tildi tәp-tәuir mengeruding ary ketkende bir-eki jyldan aspaytyn qareketining Memlekettik Tilge kelgende baqanday otyz jylgha sozylmaghyna tyrp etpey shydap otyrmaqtyq! Qazaq Tilining KSRO kezinde qúryp kete jazdaghanyn qosa esepteseniz, – ghasyrgha juyq uaqytqa tótep bergen qazaqy eren tózim! Qas albastygha da «astapyralla!» degizer súm­dyq! Qazirgi әlem jýz jyl túrmaq, bi­­rer kýnde-aq ózgerip ketip jatyr! Al, úzaq jyldargha arnalghan memlekettik til baghdarlamalarynyng el ishinde qiy­sapsyz teatralidi kórinister ghana tuyndatatyn sayasy ssenariylerge óte-móte úqsastyghy, ol da janyndy «kemire» týsedi. Demek, biz aityp otyrghan «endigi bir bes jylghy taghat» jóninde ókimettik tótenshe qaulynyng jedel qabyldanuy qajet-aq! Qanday mazmúnda? «Aldaghy bes jyldan son, Memlekettik Til aldyndaghy otandyq  mindet әr azamattan qatang talap etiledi!». Ghasyrdan ghasyrgha ótken qazaqy tózimnen keyingi onday әdiletti talapqa (til ýirenu ýshin, bes jyldyng ózi óte kóp uaqyt!) bir qarsy shyqsa, baryp túrghan arsyzdar men shovinister ghana qarsy shyqpaq. Endi ondaylar qarsy shyghady eken dep qorqaqtap nemese Reseyden de ýnemi qaltyray bersek, eshqanday da «qara aspan tóndirgendik» emes, ózimiz armandap jýrgen «2050»-ge taman barshamyzdyng «orystildi qazaqstandyq últ» bolugha birjolata bet búryp ketuimiz de әbden mýmkin. Atalmysh «qaulynyn» kezek kýttirmeytin basty mәsele eken­digi de sodan. Til Zanyna arnayy tý­zetu­ler engiziluine de sep bolarlyq onday qaulynyng sózsiz qabyldanuyna әuelde kimderding bastamashy bolmaghy oryndy? Áriyne, El men Jerding birden-bir zandy Iyesi retindegi Qazaqtan ký­ni býginge deyin esh alalyq kórmey, óz tilderinde emin-erkin tirlik etip jat­qan qazaqstandyq diasporalar; Par­la­mentimizde deputattary qasqayyp otyrghan Qazaqstan halqy Assambleyasy men «Núr Otan» partiyasy; әne, eng әueli solardyng bastamashy bolmaghy oryndy. Oryndy ghana emes, mindetti!

Qosh, endi, Tilge qatysty barsha súraqtarynyng jauaby bir ghana mәniske toghysatyn basty problemagha keleyik. Mysaly, elimizdegi orys diasporasy basym bóligining de, barynsha orystanghandardyng (olardyng «naghyz orys» ekendigining mәni­si jogharyda aityldy) basym bóligining de memlekettik Tildi mensinbeui olardyng boyynda búrynnan qalghan «úlyorystyq» ambisiyagha ghana baylanysty ma? Olay bolsa, slavyandyqtardan ózge últ ókilderi basym bóligining de resmy qarym-qatynasta tek orys tilin qoldanatyndyghynyng sebebi nede, orys tilining erekshe statusynda ghana ma? Eng masqarasy, orystildi óz qandastarymyzdyng aitarlyqtay bóligining de (ýrim-bútaghymen qosa!) shýldirleuden bir tanbaytyndyghy she, keshegi qyzylorys patshalyghy qasaqana mәjbýrlegen «kommunizm tiline» әbden qúldanyp alghandyq qana ma?.. Osynday kóptegen súraqtardyng bәrining orystyq, orys­tildilik eng basty jauaby: «orys tili – qazaq tilinen artyq til!». Nege? «Sebebi, qazaq – ózindik tól jazu-syzuy da, túraqty atamekeni de bolmaghan; teolo­giya­lyq túrghyda «tәnir» degen sózden basqa eshtene bilmegen, yaghni, ózindik tól dini de, dýniyetanymy da joq; «shejire» degen shat­paqtarynan ózge «tarihy» da joq; әnsheyin bir, әlemdik órkeniyetten tysqary kenistikte mal sonynan salpandap jýre bergen; keyin, aqpatshalyq-qyzylpatshalyq orysqa malay bolghandyghynyng arqasynda ghana birdemelerdi ýirenip, júrt bola bas­ta­ghan jabayy-kóshpeli». Mine, qysqa qayyr­ghanda, orys tilin «órkeniyet tili» dep biletin «otandastarymyzdyn» Qazaq Eline degen kózqarasy da, pighyly da shamamen әli kýnge deyin osynday. «Til = El» qaghidaty boyynsha, qazaq tilining «kóshpeli nadandardyng meshel tili» sanalatyndyghy da sondyqtan. Ol mazaqty jasyrghannan ne payda? Al, orystar she? «Oy-hoy, ejelden otyryq­shy orys halqy keremet qoy, óitkeni,..». On­day shúbyrtpa madaqtyng toq eteri belgili: «Álemde otyryqshy orysqa teng keler degdar el kemde-kem! Onday elding tili nege bekzat bolmasyn!». Onyng ýstine, biyliktegilerimizding údayy sar­nap ba­gha­tyn sayasatynyng jalpy poshy­my­nyng mynanday ekendigi jәne bar: «biz – keshegi kóshpeli qazaq eli – bәrinen artta qalghan sorly elmiz; órkeniyettilikti ejelgi otyryqshy elderden ýirenuimiz kerek!..». Údayy dauryqpalanatyn sonday-sonday qyzyl sóz alapatyndaghy tolqyn-tol­qyn óz úrpaghymyzdyng «órkeniyetsiz qa­zaq­­tyqtan» әbden qorlanyp, birynghay orys­shyldanyp, batysshyldanyp, aghyl­shynshyldanyp bara jatqanyna endi nesine tang qalamyz? Ádiletinde, jogharydaghyday týsinikterding bәri de – aqymaqtyq  payymdar.  Aqiqattyn  mýlde kerisinshe  ekendigi  jóninde biz «Últtyq  Ys pen «kóptildilik» hәm últ­tyq  iydeologiya» atty maqalamyzda da (QÁ. №№ 47-50. 2012) birtalay sóz aitqanbyz. Mәselen, óz qarakóz jastarymyzgha da «mal baghudy ghana bil­gen» óz últynan (sәikesinshe, óz Ti­linen) góri, tehnikasy damyghan óz­gelerding (ózge tilderdin) qasiyetti kórinbegindegi basty sebep: «ghylymiy-tehnikalyq progress – órkeniyettilikting basty sipaty» degen jansaq payym. Órkeniyet ghylymiy-tehnikalyq damu emes, – adamdyq kemeldenu. Adamdyq kemeldenu Ilimi o bastan-aq, – jasampaz Tabighatpen údayy birge tynystaghan kóshpelilerding Ilimi. «Kóshpeli men Otyryqshy bolmystaryndaghy tabighy qarama-qarsylyq zandylyqtary» ghylymy jolynda jýrgen azamattar ony jaqsy biledi. «Orys tili – qazaq tilinen artyq til!» degen týsinikting na­ghyz qiyanat ekendigi de sol ghylymnyng qaghidattary boyynsha dóp aiqyndalmaq. Yaghni, myndaghanjyldyq tabighiy-tarihy faktiler halyqtardyn  nәsili men últyna qaramaydy, aqiqatty ghana aitady. Tómendegi bes tújyrymnyng orys pen orystildilerdi jek kórushilikpen ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyndyghy da sondyqtan.

«Qazaqta jazu-syzu bolmaghan son, jal­ghyz-aq tabighattyng zakonyna er­gen; sondyqtan, tili azbaghan. Ózgeler ta­biy­ghatty zorlap, emlege tanyp, tilin azdyrghan» (Ahmet Baytúrsynov. Til taghy­ly­my. Almaty. «Ana tili», 1992. 396-b.). Osy aksiomany qysqa da núsqa týsindire ke­tsek. Áueli, múndaghy «qazaq» – kóshpeli el. Kóshpelining basty ústanymy ejelden – ruhaniy-parasattylyq damu. Jazu-syzudan tuyndaytyn yrghyn dýniyeni úlan-ghayyr úly Týzde ýnemi azaptana arly-berli «arqalap» jýru – Kóshpelige mýlde tiyimsiz sharua. Onyng jazudy qajetsinbegendigi de sodan. Al, jazudy qoldanbau – jad myqtylyghyna kepil. Jad myqtylyghy – til myqtylyghy men til tazalyghynyng kepili. Ózgelermen sa­lystyrghanda, kýni keshe ghana otyryq­shy­langhan Qazaq Tilining myqtylyghy da; myndaghan jyldyq ruhaniyaty basym bóligining eshqanday jazusyz, syzusyz, notasyz-aq taza saqtalyp qalghandyghy da sol sebepti. Kerisinshe, «tabighatty zorlap, emlege tanyp, tilin azdyrghan ózgeler» – materialdyq-tehnikalyq damudy basty ústanym etken, ejelden jazu-syzuy bar otyryqshy júrttar. Solardyng biri – orys. Demek, til ghyly­my boyynsha, orys tili – «azghan» til. Búl – birinshi tújyrym. Al, mәnisi «jazu­gha sengen – janylshaq, oqugha sengen – úmytshaq» (dúrysy: «jazugha sengen – úmytshaq, oqugha sengen – janylshaq») na­qylymen anyqtalatyn jadsyzdyq qasiretin oilay bastasaq, tarih pen dýniyetanymnyng úmytyluynan (sonyng kesirinen jalghan tarih qúrastyru men jalghan dýniyetanym qalyptastyrudan) bastalatyn talay-talay opasyz dýniyeler kóz aldynyzgha keledi. Jadqa senbey, jazugha sengen otyryqshy júrttardyng bәri derlik sonday taqsyretke tap bol­ghandar. Sondaghy, jadsyzdanugha se­bep­ker basty bir zúlmatty bylaysha mantyqtamaq jón: otyryqshylardyng myndaghan jyldar boyy basqynshylyq pighyldan bir ainymay, ózara údayy keskilesuleri kesirinen, olardyng jadqa senbey, jazu-syzugha sengendegi ruhany barsha qúndylyqtary da ýnemi joyylyp ketip, ol qúndylyqtargha jetik әuliye-abyzdary da údayy qyrylyp qalyp otyrady. Sonday zobalandardy basynan talay ótkergen  otyryqshy  orys  ta,  logika boyynsha, – «tarihy men dýniyetanymy jalghandanghan jadsyz  halyq» sipatynda. Búl – ekinshi tújyrym. Orystyng tipti bertingi óz eldik atauyn da úmytyp qalghandyghy sondyqtan: Yrys – Arys («Orys») – Rusi (Ross) – Rus(skiy). Últ­tyng olaysha «skiy» ataluynyng ózi de óreskel. Áriyne, orystaghyday súrapyl bolmasa da, jadsyzdanu qúbylysy Qazaqqa da tәn.

Orystyng «jadsyzdyghy men tilining az­ghandyghyna» myng san dәlel keltiruge bolady. Biz  әdettegidey bir ghana mysalmen shekteleyik. Mәselen, «Til = El» aqiqatyna oray, el bolmysyn qashan da Til aiqyndap túrady. «Til» degen sózding aiyryqsha qasterli sanalatyndyghy da sodan. Endeshe, basqany bylay qoya túryp, orys bauyrymyzdyng «Til» degen mәndegi eng ayauly «Yazyk» sózin baghamdap kóreyikshi. Aldymen, «Yazyk» týrinde boluy tiyis osy «Yazyk» sózin «yazychniyk (yazyk–niki) – «stepnyak»» payymy
[O.Sýleymenov. «Az y Ya». str. 497.] negizinde saralaugha әste bolmaytyndyghyn es­ke­reyik. Sebebi, «Yazyq» (Til.,) pen «Yazyq» (ravnina, «stepi») – omonim sózder.

Orys týsinigindegi «Yazyk» (Til.,) sózining maghynalary qazaqtyng «Til» degen sózining etistiktik mәninen ózge ma­ghynalarymen tolyq sәikes keledi. Alayda, kóp maghynaly «yaz» (jaz; kýnәli bol;.,) sózinen órkendeytin «Yazyk» (Ja­zyq») sózi qazaq tilinde «kinә», «ký­nә», «qylmys» degen maghynalardy da bil­diredi. Solardyng bәrin biriktire qa­ras­tyrghandargha «Yazyq» (Yazyk) yaky «Jazyq» Sózining «kinәli-kýnәli Til» degen júmbaq  mәni aiqyndalmaq. Onyng mәnisin «adam Tilinen j a z a d y , siyr – mýiizinen» dep bastalatyn kóptegen ma­qal-mәtelder úghyndyrmaq. Soghan oray, tó­mendegi ghylymiy  b e s  faktige múqiyat den qoyalyq.

Baghzy babalarymyz kemel týzgen B e s­ t a n y m (Adamtanu, Tabighattanu, Kýn­­tanu, Gharyshtanu, Tәnirtanu) Ilimi boyynsha, «Estin on eki mýshesining biri – Til». Ol turaly biz «Últtyq Ys pen «kóptildilik» hәm  últtyq iydeologiya» atty maqalamyzda bayan etkenbiz. Al, Tilding kónedegi kóptegen ataularynyng biri – kópmaghynaly «Ót» (qylshylda, ótkir Til.,) Sózi. Etistiktik mәnis ja­ghy­nan da: Til (ótkirding jýzimen es.,) = Ót (qylshylda.,). Demek, «ESting on eki mýshesining biri – ÓT». «Azghan» júrt­tar («azghan» tilder) sózderining de, dýniye­tanymdarynyng da «azbaqtyghyna» say, osyndaghy «ES» pen «ÓT» Sózderining de «iy+IYS(us)», «iy+UD»+a» týrinde býline tirlik etpegi zandy. Yaghni, b i r i n sh i d e n, býlingi «iy+IYS+us»-tyng taza núsqasy – basty mәnderi «ótkir Ruh», «ótkir Sana» degendi bildiretin kópmaghynaly «ES» Sózi. E k i n sh i d e n, býlingi «iy+UD»+a»-nyng taza núsqasy – «ótkir Til» degendi bildiretin kóne «ÓT» Sózi.
Ý sh i n sh i d e n, «Esting on eki mýshesining biri – Ót (Til)» naqyly. «Basqa pәle – Tilden» mәteli boyynsha, «Esting on eki mýshesining pәleli biri – «Ót (Til)» qaghidasyna ainalatyn ol naqyldyng hristiandyq jalghan týri – «Iisustyng on eki shәkirtining satqyn biri – Iuda» týsinigi. T ó r t i n sh i d e n, «Ót («Iuda»-Til) aynalasyndaghy otyz (eki) tis» úghymynyng hristiandyq  jalghan týri – «Iudanyn otyz sólkebayy».
B e s i n sh i d e n, baghzy «Ót (Til) – Es Qaruy» naqylynyng hristiandyq jalghan týri – «iy+Ud+a IYs Kariy+(o)t» (evr. «Iuda – muj iz Kariota»). Al, Til Esting «qaruy» ghana emes, «qúraly» bolyp ta tabylady.

Myndaghan jyldyq dogmatizmnen sanasy әbden «sarsyp» ketkender ghana moyyndamaytyn osy bes dәlelding ózi-aq hristiandyqtyng iydeyalyq birtútas jýiesin talqandap jiberetindigin tәptishtep jatudyng ózi artyq. Áne, Qazaq Tili (Dýniyetanymy) arqyly qarastyrghanda, «Yazyq» (greshnyy Yazyk) pen «Ót» («Iuda»-Yazyk) sózderining astarynan «azghan» til («azghan» dýniye­ta­nym) kesirinen óreskel búzylghan,  kónedegi sonday kemel tanym qaghidalary qayyra jaynap-jaynap shygha keledi! Alayda, әdilin aitu kerek, orys bauyrymyz «Ya­zyq» (Yazyk) sózining «kinәli-kýnәli Til» degen baghzy maghynasynan beyhabar bolsa da, Til «dúshpandyghyn» jaqsy biledi: «Yazyk moy – vrag moy».

«Yazyq» («Yazyk») – óte kiyeli kóne sóz. Onyng kópmaghynaly «Yaz» (Jaz) týbirinen bastap, bәr maghynasyn Sóz­ta­nym men Bestanym arqyly tútastyra zerdeley bilgenderge, bir sipaty Jaz­mysh bolyp ta tabylatyn Tilding әri jasampaz, әri joyympaz bolmysy ha­qyn­daghy q a z a q y kóne konsepsiya anyq­talady. Til («Iuda») jasampazdyghy jónindegi baghzy kemel tanym jýiesining apokriftik «Iuda Injilinen» anyq bayqalatyndyghy da sodan. Óitkeni, Til men adamdy óltiruge de, ólgen adamdy qayta tiriltuge de bolady. Songhysy Qa­zaq  Dýniyetanymynda «Dem salu» (Jan salu) dep atalady.

Sonymen, «janaósiyettik» birtútas doktrina jýiesin «ES» («Iisus») pen «ÓT» («Iuda») terminderining ózi-aq joq­qa shygharatyndyghy aityldy. Ol ol ma, múqym dinderding jalghandyghy da Qazaqtyng asyl Tili men kemel Dýniye­ta­nymy arqyly dәl solaysha tútas әshkerelenedi! Ertenderi býkil adasqaq әlemdi de oilandyrmay qoymaytyn múnday alabóten mәlimdeme eshqanday ghylym-bilimsiz, zerttep-zerdeleusiz, jay­dan-jay aityla salmaydy. Onday aqiqat talay jylghy azapty enbekting arqasynda ghana ashylady. «Últtyq Ys pen «kóptildilik» hәm últtyq  iydeologiya» atty maqalamyzda biz ol jóninde de biraz әngime órbitkenbiz. Yaghni, atal­mysh hristiandyq ta, onyng ishinde pra­voslavie de – bizding arghy kóshpeli babalarymyzdyng kemel dýniyetanymy (Bestanymy) negizinde qalyptasqan  miyf. Búl – ýshinshi tújyrym.

Bestanym boyynsha: Tәnir – Qúdyret Ruh (Qúdyret Qosh Ege). Adam – «Qúdyret Ruhqa tartyp tughan» Kishi Ruh. Al, Ruh ataulynyng basty bir sipaty – jasampaz da joyympaz Til. Qúdyretti Qúday da kýlli sheksizdikti «qaripsiz, dauyssyz Sóz» (Abay), yaghni, «Til» arqyly ja­ra­­tuda. Sol sebepti, Ruh kulitining Til kuliti bolyp tabylatyndyghy da; ejel­gi sol Til kulitinin, orys qol­da­ny­synda «Til» degendi bildiretin «Yazyq» (Yazyk) sózi negizinde, oryssha «yazy­chestvo» ataluy da zandylyq. Bi­raq, bir ózi tútas bir konsepsiyagha ie kóp maghynaly sol kóne «Yazyq» («Yazyk») termiyni men odan tuyndaghan «yazychestvo», «yazychniyk» sózderining týpki bestanymdyq mәnisterining úmytylyp, orys sanasynda jaghymsyz sipat aluy – orys­tyng «jadsyzdanghandyghynan», tilining «azghandyghynan» hәm shoqyn­ghandyghynan.

Qalay desek te, әngime barysynda bayan­­dalghan jaghdayattardan «Últtyq Ys...» atty búrynghy maqalamyzda
A.Ayzahmetov enbeginen («Kolybeli sarey chelovechestva») keltirilgen tújy­rymnyng da aqiqat ekendigi «taygha tan­ba basqanday» anyq kórinedi. Yaghni, әlem­dik barsha kóne o t y r y q sh y júrt­tar­dyng da Týp Tegi bo­lyp tabylatyn yqylymdaghy bir pro­toeldin  Ata Tili men Dýniyetanymyn san myndaghan jyldar boyy, mәnisi «a gh y n­ s u aram bolmaydy» naqyly boyynsha anyqtalatyn R u h a n y A gh y n týrindegi ózi­­ning  k ó sh p e l i  ómir  sýru  salty (KÓSS) ar­qasynda ózinshe kórkem damytyp, kósem saqtap qalghan birden-bir elding Qazaq (Qas Saq) Eli ekendigine endi kýmәndanugha bolmaydy. Qazaqtyng «El-Elding Týbi – bir (Er-Erding tilegi – bir)» naqyly da әuelgi sol protoeldi menzeydi. Demek, Qazaq Tili – týpki  t u m a  T i l ke­y­pin­degi óte kóne asyl Til. San tarmaq slavyandyq tilderdin basty biri retindegi orys tilining eng jas tuyndy til ekendigining Qazaq Tili men Dýniyetanymy arqyly bek aiqyndalatyndyghy da sodan. Talay jyl­ghy zerttep-zerdeleu barysynda, biz oghan da anyq kóz jetkizip otyrmyz. Búl – tórtinshi tújyrym. Mysaly, ózimiz taldaghan «Yazyq» (Yazyk) Sózi de – orystyng arghy babalarynyng tuyndy til týzbey túrghan zamandaryndaghy t u m a t i l d i k sansyz taza Sózderining biri. «Týr­kiy­zm» ya basqa «izm»-der sanatyna qosugha bolmaytyn onday kulittik sipattaghy kóne Sózderding qatary әdette «Qúday», «As­pan», «Jer», «Patsha», «El», «Áke», «Sheshe», t.s.s. eng qasiyetti Sózderden bas­ta­lady. Ár halyqtaghy onday kulittik  kóne Sózderding ózge halyq (ya ózge halyqtar) tilinen jappay enui de mýmkin emes. En­deshe, biz orys tilining sonday tól Sózder qataryndaghy eng basty, eng qasterli, bir q y r y q Sózin bajaylap kóreyikshi:
1. Gospodi. 2. Bog (Boh). 3. Nebo. 4. Zvezda. 5. Solnse. 6. Luch. 7. Luna. 8. Zemlya. 9. Dajd. 10. Svarog. 11. Perun. 12. Utro. 13. Vecher. 14. Ogoni. 15. Voda. 16. Golova (glava). 17. Mysli. 18. Vera. 19. Nrav (norov). 20. Lub(ovi). 21. Otche. 22. Mati. 23. Muj. 24. Jena. 25. Syn. 26. Narod. 27. Strana. 28. Gosudari. 29. Sari. 30. Jres. 31. Gosti. 32. Vesti. 33. Prestol. 34. Korona. 35. Kolybeli. 36. Koster. 37. Kostroma. 38. Yarila. 39. Strela. 40. Pokoy.

Orystyng osy tól Sózderining bayyrghy taza týpnúsqalary sәikesinshe mynaday: 1. Qosh Bit. 2. Baq. 3. Ón. 4. Jau-Ós. 5. Jalynshy. 6. Al Ós. 7. Al Ón. 8. Jam Úl. 9. Shash. 10. Jaryq. 11. Mar Ón. 12. Atar. 13. Ósher. 14. Aq Ón. 15. Ót. 16. Al. 17. Músh Úl. 18. Ýr. 19. Únar. 20. Leb. 21. Otshy. 22. Bit. 23. Músh. 24. Jan. 25. Ós-Ón. 26. Óner. 27. Ósir-Ón. 28. Qosh Jar. 29. Jar. 30. Jarshy. 31. Qosh. 32. Es. 33. Yrys Úl. 34. Jar-Ón. 35. Kýl Úl. 36. Qosh Yra. 37. Qosh Yra-Úmay. 38. Jar Úl. 39. Ósir Úl. 40. Baqyi.

Ózderining t u m a t i l d i k  úlan-ghayyr ken­i­s­tiginen bólinbey, yaghni, tuyndy til týzbey túrghandaghy baghzy babalarynyng kulittik búl týpnúsqa Sózderinen de; qúpiya syry myndaghan jyldyq tarihy bar Qazaq Tili arqyly ghana ashylatyn búlardaghy ejelgi s ó z t a n y m d y q  hәm b e s t a n y m d y q  ghylymdardan da orys halqy mýlde habarsyz. Soghan bir mysal retinde osyndaghy «Jam Úl (Yam Úl) – Zemlya» transformasiyasyn  qarastyrayyq. Kóne «Yam Úl» Sózi – Kýn men Kýn Iyesining atamzamandaghy ú l d y q ipostasynyn  kóptegen ataularynyng biri. Yaghni, Kýn (kәdimgi Kýnning «Ortanghy Kýn» ekendigi «Últtyq Ys»...» maqalasynda aitylghan) kulitine oray, búrynghy bir zamandarda Kýn de, Kýnning Ruh-Qúdayy da, Ol Qúdaydyng «Jerdegi elshi-patsha»-ókili de, onday patshalyqtyng tәnirlik ózge atributtary da «Yam Úl» atalghan. Til tirligindegi «Y~J qúbyly arqyly, «Yam Úl» atauy «Jam Úl» (Jamúl) týrine ózgerip, «M+b» simbiozy kesirinen, «Jam+b+úl» keypine enedi. Qazaq tý­si­ni­ginde, «Jam(b)úl – tau basyndaghy qamal-meken». Kulittik ol týsinik baghzy babalarymyzdyn  kórkemtanymdyq myna úghymynan: «JALGhAN-DÝNIE – «ghalamat biyik Tau», KÝN – sol «Taudyn» basyndaghy júmaq meken». Búdan, Kýnning «Jamúl» (Jam Úl) atauyna oray, «Jamúl (Kýn) – júmaq meken» úghymy payda bolady. Bi­raq, slavyan týsiniginde «Jamúl» (Kýn) termiyni, ózining «júmaq  meken» degen anyqtamasyna oray, «Jer» degen mәndegi «Zemlya» keypine enedi: «Yam Úl – Jamúl – Zamúl – Zemyl – Zemyla – Zemlya». Al, «Yamúl»-dyng «Y~G» qúbyly arqyly týziletin «Gamúl» (metatezalyq týri: «Gúmal») ýlgisining «Gymal(ay)» týri men býlingi «Jam+b Úl» ýlgisining «Sham+b Al+a» týrinen buddizmdik «Shambala+Gimalay» ertegisining de týp tórkini anyqtalmaq. «Kýn + «Tau»-Álem» kuliti negizinde qalyptasqan on­day sansyz ataulardyng biri: «Yaryq + «Tau»-Jalghan» (Kýn; Kýn Qúdayy + Bú  Dýniye). Onyn  da hristiandyq ótirik ýlgisi: daghystandyq «Georgiy + «Jalghan» tau». Yaghni, kópmaghynaly «Yar» sózinen tuyndaghan «Yaryq» (svetozarnyi; Solnse) termiyni «paraziyt» «g» dybysy kesirinen bylaysha býlinedi: «Yaryq – Yoryq – gYorg – Georg(iy)». Orystyng jauyngerlik ruhynyng da simvolyna ainalghan «jenimpaz Georgiy» jayy osy. Qalghan otyz toghyzyn da dәl osylaysha taldaugha bolatyn (biraq, ony maqala kólemi kótermeydi) jogharydaghy týpnúsqa qyryq Sózding әrqaysysynan orystyng kóptegen tuyndy sózderi jәne órbip shyghady. Mysaly, ondaghy «Al Ós» (Alós) Sózining bir ózinen tuyndaghan sansyz orys sózderin dúrys tanyp-bilip, sanamalap shyghudyng ózi de onay sharua emes. Yaghni, slavyandyq tilder de, sol sekildi, әlemdik ózge tildik toptar da – tuma Tilden tara­ghan t u y n d y t i l d e r. Sonda bylay: óz­de­ri­ning әu-bastaghy birtildi, kýntekti orasan-zor protoelinen «Kýnnin  tolqyn-tolqyn núry» sipatynda zamanalar boyy shartarapqa lek-lek aua kóshken top-top tuys júrttar bir-birinen úzaq uaqyt bo­yy oqshaulanady; sonyng kesirinen, til­deri meylinshe jútandanady; sol jú­tan-jútang qorlar negizinde, «Sóz Sózden tuady, sóilemese qaydan tuady» әmbebap zandylyghy boyynsha, әrqaysysynyn órtende qaulap ósken ólen-shóptey ózindik tuyndy sóz baylyghy qalyptasady. My­sa­ly, kóp maghynaly «andro giniyalyq» BIT Sózinen orys aghayyndardyn budi, budi, byti, byt, pyata, beda, pod, pyati, t.t. sózderi taramdalyp shyghady. Múndaghy BIT – «pyati» týzilimining bestanymdyq ghylymynan da orys aghayyn dym bilmeydi. Ondayda aitylatyn «bilmes» sózin de olar «balbes» týrinde qoldanuda.

Teginde, tuyndy tilder «qúbylghy» jәne «býlingi» bolyp ekige bólinedi. Orys tili – «býlingiler» qatarynda. Búl – besinshi tújyrym. Býlingi tuyndy tilding basty belgisi – әuelgi tuma Til sózderining maghynalyq jaghynan da, dybystyq qúrylym jaghynan da barynsha býlinui. Olardan taralghan tuyndytildik barsha sózderding de sonday «býlingi» sipatta boluy zandylyq. Osy aitylghandargha da bir dәlel. Mysaly, jogharydaghy «Qosh Jar», «Yrys Úl», «Es» Sózderin alayyq. Búl terminder orys tilinde býlingi «Gos+u Dari» (gosudari), «p+Res+t Ol» (prestol), «v+Es+ti» (vesti) sózderine ainalady. Múndaghy «u», «p», «t», «v» dybystary – Sózdi býldiretin «paraziyt» dybystar. Tildegi onday «paraziyt» dybystargha, eng aldymen, otyryqshy tirlik etu salty (OTES) kinәli. Ony týsindiruding ózi úzaq әngime, pәlsapalyq basty bir sipatyn ghana beynelep aitayyq. Otyryqshynyng tili – «bir jerden qozghalmaytyn qara kub-tas» (otyryqshylyq simvoly). Uaqyt ótken sayyn, ol «mýktenedi», «ózegine qúrt týsedi», «astynda qyryqayaqtar payda bolady», t.s.s. Sondaghy «mýk», «qúrt», «qyryqayaq» t.t. – «paraziyt» dybystar. Kóshpelining tili – «domalay óndelumen bolatyn  aq shar-tas» (kóshpelilik simvoly). Onday tilde «paraziyt» dybystardyng bolmauy da sondyqtan. Biraq, qashan da әdilin aitu kerek, qazaq tilinde, kóp bolmasa da, býlingi sózder kezdesedi. Onyng da sebebi – otyryqshylyq. Óitkeni, negizgi alapat bóligi KÓSS-ti ústanghan bayyrghy babalarymyzdyng shaghyn bóligi údayy OTES-ti ústanghan. Sondaghy kóshpelilik – «erkek  Iye» keypinde bolsa, «otyryqshylyq» – sol kóshpelilikke baghyna ý y l e s k e n «úrghashy Kiye» sýgi­re­tin­de. Orys jazmyshyndaghy «ýilesim» kerisinshe – «qatygez Qalanyng Dalagha ýstemdigi» týrinde.

Býlingi tuyndy tilderdegi kóptegen erekshelikterding biri – Sózdin (sózderdin) týbirsizdenui. Ol da orys tiline tәn. Búl – altynshy tújyrym. Mysaly, jogharydaghy Al Ós (alós) – luch, Al Ón (alón) – Luna (lun+a), Únar – norov (nor+ov), Arys – Rusi, t.s.s. Tumatildik sózderding tuyndy tilderde olaysha týbirsizdene tirlik etuge kóshui – tuyndytildik júrttardyng «tek­sizdenuinin» de isharaty. Ol da – ta­biy­ghy faktor. Biraq, ondaghy kóptegen óki­nishterding bastysy: tuyndytildik júrt­tardyng әuelgi bir Tekten órbiytindigin ózderining bilmeui, bile qalsa, – qasarysa moyyndamauy, tumatektilerge degen beysanalyq óshpendiligi.

Ángimeni qoryta kelgende aitarymyz: bir zamandarda ózinen taraghan býlingi tuyndy tilge býgingi kýni tuma Til tәueldi bolyp otyr. Óz Otanynda! Paradoks? Desek te, «orys tili – qazaq tilinen artyq til!» dep jýrgenderding aptyghyn basugha biz keltirgen bes dәlel men alty tújyrymnyng ózi-aq jetip jatyr. Endi solar sekildi ózge de sansyz mysaldardyng barlyghynyng konsepsiyalyq býtkil kóne qaghidalaryn barynsha jan-jaqty, týbegeyli taldap-dәleldep qana qoymay, olardy qayyrly Qazaq pen Onyng qa­siyetti Tilin mensinbey jýrgen otandas qalyng Qaranyng (onyng ishinde, әsirese, orystar pen orystildilerdin) sanasyna jaqsylap ornyqtyra biluimiz qajet. Tek sonda ghana Qazaq Tili shyn mәnisinde memlekettik Tilge ainalady; tek sonda ghana qazaqstandyqtardyng eshqanday din de, sayasat ta eshuaqytta biriktire almaytyn aluan mýddeleri bir tilek arnasynda toghysatyn bolady! Al, Qazaq Tilining (dýniyetanymynyn) qúpiyaly qazynasyn qazaqstandyq Qaranyng sanasyna ornyqtyru – әlemet uaqytty talap etetin eresen sharua. Ol sharuany әdettegidey yrghatyla jýrip bastaymyz degenshe, elimizdegi býgingi «jalpaqsheshey» til sayasaty jaghdaydy tipten kýrdelendirip jibereri haq. Jogharyda sóz bolghan «qau­lynyn» kezek kýttirmeytin asa manyz­dylyghy da sonda. Ókinishke qaray, eli­miz­degi әr diaspora ózin «kәdimgidey bir últpyn!» dep biledi; әrqaysysy – ózinshe bir «Men»! Dýniyedegi barlyq elder de – dәl sonday, әsireózimshil pendelik bir-bir «Men»! Údayy «Men! Men!» dep menmensine órekpigen solardyng barlyghyna  any­raya  qarap  otyrghanynyzda, әulie Shahkerimning «Adam nemene?» ólenindegi «Biz!» deytúghyn bir eldi taba almaysyn!» degen kýiinishti sózi oigha orala ketedi. Alay­da, órkókirek «Men»-derge toly osy­nau jabayy da qatygez әlemde «Biz!» deytúghyn jalghyz mәrt El bar. Ol El – «moy dom – moya kreposti!» desip, jolaushy ekesh jolaushyny da ýilerine jolatpaugha tyrysatyn sarang otyryqshylarday emes; ken-baytaq Dalasyna tartyp tughandyqtan, tolyp jatqan últ ókilderining barlyghyn «ýy ishi – tolghan jansyn, bir-birine meyman jansyn!» degen asqan kenpeyildilikpen, meymandostyqpen, meyirimmen bauyryna basa, erekshe eljirep otyrghan; Tili de asyl, Dýniyetanymy da kemel Qazaq Eli! Ol sol diasporalardyng barshasyna «BIZ!» dep, ýnemi emirengen ýstine emirene týsedi! «BIZ! BIZ! BIZ!..». Endi sol, perishtelik ghajap bauyrmaldyqqa «qazaqstandyq últtar» sanatyna kirip ýlgergen anau әlgi jalghyz assiriyalyq tarapynan bolsa da, taza qazaq tilinde «SIZ!» degen bir jauap Sóz bir kýni sanq-q etip aityla ketse ghoy, shirkin!.. Deysin...

Tynyshtyqbek Ábdikәkimúly

Semey.
29. 04. 2014.

"Qazaq әdebiyeti" gazeti