Túnghysh qazaqstandyq tarihy derekterge sýienip jasalghan «NOMADS» brauzerlik róldik oiyny jasalyp, Internet kenistikke jol tartty.

Túnghysh qazaqstandyq tarihy derekterge sýienip jasalghan «NOMADS» brauzerlik róldik oiyny jasalyp, Internet kenistikke jol tartty. Qazaq halqynyng tarihy men әdet-ghúrpyn onlayn-oyyn arqyly zerdeleuge mýmkindik beretin joba avtory «KazBussinesMedia» qoghamdyq qory kenesining tóraghasy Asqar Omarovpen súhbattasqan bolatynbyz.

— Asqar myrza, birinshi otandyq brauzerlik oiyndy jasap shyghardynyzdar. Biz osy orayda «Qazaqstan tarihy» Portaly atynan óz quanyshymyzdy bildirip, sizderding әrmen qarayghy júmystarynyzgha jemis tileymiz. Brauzerlik oiyndy jasaugha ne sebep boldy, oiynnyng bolashaqqa qoyyp otyrghan maqsaty qanday?

— Qazirgi kezende Internettegi oiyngha úsynys pen súranys kóp. Orys tildi qay portalgha kirmeyik óz oyyndaryn úsynyp túrady. Jastar men mektep oqushylary kóp qoldanatyn mail.ru-da qatelespesem jýz shaqty oyyn bar. Bizge qazaq tilindegi birinshi brauzerlik oiyndy jasap shygharu jayly oi keldi. Biz birinshi bolyp bastasaq, bәlkim әlemdegi oiyn jazatyn iri korporasiyalar bolashaqta qazaq tiline kónil audarar. Biz qazaq tilin qalay nasihattamayyq, balalar men jastargha arnalghan oyyndar men kinolar qazaqshalanbay olardyng tilimizge degen qyzyghushylyghy esh oyanbaydy. Óziniz de Astanada kýndelikti bayqap jýrgen shygharsyz, qalamyzdaghy qay qazaq mektebi men balabaqshasyna barmayyq balalar bәribir ýziliste tek oryssha sóilesedi. Sebebi Internet pen mulitfilimder tek orys tilinde.

Kompiuterlik oiyndar orys tilinde sayrap túr. Virtualidy kenistikte qazaq tildi oiyn-sauyq ortalyghy әli tolyq qúrylyp bitken joq. Nomads oiynyn jasau iydeyasy Áset Ospanov degen baghdarlamashy jigitke osydan birneshe jyl búryn kelgen eken. Kókeydegi oiyn asyrugha jaghdayy kelmey biraz kýtip jýredi. Ótken jyldyng qazan aiynda biz osy iydeyagha qajetti qarajatty tauyp, aghymdaghy jyldyng altynshy mamyry kýni oiynnyng birinshi bólimin bitirdik. Oigha alghan josparymyz orasan. Oghan shamamyz jeter-jetpesi belgisiz. Qazir oiyn 2D formatynda bolsa, aldaghy uaqytta 3D formatynda jasap shygharudy josparlap otyrmyz. Oiyngha qazaqtyng basqa da kóne qalalaryn qosu oiymyzda bar. Oiynnyng basqa oyyndardan basty ereksheligi keyipkerler oidan shygharylmaghan. Europalyq, Reseylik oiyndarda kóptep kezdeser trollidar men gnomdar, eliftar, alyp vityazidar siyaqty qiyal-ghajayyp keyipkerler bizding oiynda joq. Bizding brauzerlik oiyn shynayy tariyhqa sәikes. Oiynshylar Nomads-ty oinay otyryp qosymsha bilim-de alady.

— Oyyn qúrastyrushylary týgelge derlik otandyq baghdarlamashylar eken…

— Búl júmystyng basy-qasynda jýrip, komandany jinaghan jogharyda aityp ótken Áset. Bastapqy kezende suretshini Mәskeuden aldyrghanbyz, alayda bir apta ótken song bas tartugha mәjbýr boldyq. Ol qanday myqty suretshi bolghanymen ol bizding ishki jan-dýniyemizben, tanym-týsinigimizdi týsine alghan joq. Salghan suretteri qazaqtyng kelbetin keltire almaghandyqtan, ózimizding otandyq jas suretshilerdi júmysqa tarttyq. Baghdarlamashylarymyz da týgelge derlik óz elimizdiki. Jiyrma jyl ishinde elimizde qanshama talantty baghdarlamashy jastar bilim alyp shyqty. Biraq qazir baghdarlamalyq sýiemeldeu qajet bolsa Belorussiya, Ukraina, Resey, Ýndistannan mamandar shaqyryp, baghdarlama jazdyramyz. Maqsatymyzdyng biri Qazaqstandyq baghdarlamashylardyng әleuetin kórsetip, jýz payyzdyq otandyq ónim jasau boldy.

— Últ tarihyn úlyqtaytyn oiyngha kirip qarasaq ótken tarihymyz kóz aldymyzgha keledi. Oiyndy jasau barysynda elimizdegi aldynghy qatarly qanday tarihshy ghalymdardyng kenesine sýiendinizder?

— Oyyn jasau barysynda biraz tarihy kitaptardy paraqtadyq. Á.Marghúlan jazbalaryn bir sholyp shyqtyq. Qazaq qaru-jaraq ónerin zerttegen Qaliolla Ahmetjan, aghamyzdyng «Qazaqtyng dәstýrli qaru jaraghynyng etnografiyasy» atty zertteu enbegine-de biraz sýiendik. Qazirgi kezde oiynymyz tarihtan auytqymasyn dep Týrki akademiyasymen kelisimge keldik. Oiynnyng kelesi bóliminde ghylymi, tarihy túrghysynan Týrki akademiyasy kenes beredi. Týrki akademiyasy Halyqaralyq joghary-dengeydegi ghylymy ortalyq. 2010 jyly 25 mamyrda Qazaqstan, Týrkiya, Ázirbayjan, Qyrghyzstan memleket basshylarynyng sheshimimen qúrylghan. Týrki әlemining tarihy elitasy bolyp tabylatyn akademiyamen biz endi tize qosyp júmys jasaytyn boldyq.

— Kez-kelgen tarihy oiyn belgili bir uaqyt aralyghyn qamtidy. Sizder tarihymyzdyng qay kezenin oiyngha qostynyzdar?

— Orta ghasyr kezenin aldyq. Naqty bir kezendi alsaq, oghan ýlken qarjy qajet edi. Onymen qosa oiyn ýlken kvest bolyp ketedi. Eng basty shahar qylyp Týrkistan qalasyn aldyq.Tek qana qazaq tarihynyng bir kezenin alsaq ol da búrys bolyp keter edi, búl qazaqtyng oiyny bolghanymen ózge-de týrki tildes bauyrlarymyzdy úmytpauymyz kerek. Qazir oiyndy bashqúrttar óz tilderine audaryp jatyr. Sebebi týri men qaru-jaraq, kiyiminde aiyrmashylyq az. Jaqyn arada tatar bauyrlarymyz oiyndy óz tiline audaru mәselesin kóterude. Siran Suleyman degen Qyrym tatarlarynyng tanymal, aqyny oiyndy Qyrym tatarlarynyng tiline audarmaq. Josparymyzda qyrghyz jәne ózbek tiline audaru mәselesi bar. Oiyn ortalyghy qazaqtiki bolyp, ary qaray týgel týrki әlemining tarihyn qamtysa degen niyet bar

— Saualymyzdyng sonynda Portalymyzdyng dәstýrli súraghyn qoysaq. Qanday tarihy kitaptardy sýiip oqisyz, qay avtordyng tarihy shygharmasyn oqyrmandarymyzgha úsynar ediniz?

— Tarihy shygharmalargha kelgende Múhtar Maghauiyn, aghamyzdyng jazghandaryn qúnygha oqimyn. Múhtar Maghauin fenomeni ol jazushy bola jýrip tarihtan dissertasiya qorghaghandyghynda. Ókinishke oray kenes kezeninde biz ózge әlemnen tys ómir sýrdik te, әlemdik auditoriya Múhtar, aghamyzdyng tarihy shygharmalarymen tanys bolghan joq. Ózim sýiip oqityn «Alasapyran» romany óte tereng jazylghan tarihy roman. Bizding key jazushylar tarihy roman dep shygharmany jazghanymen, ishine ótirik derekterdi qosyp, oqyrmandy shatastyrady. Oqyp otyrsang shyn-ótirigin aiyra almay shatasasyn. «Alasapyranda» Oraz-Múhamed, Qasym handyghy, Resey imperiyasy jayynda naqty tarihy derektermen jazylghan tarhy tuyndy. Qaharmandyq erlik jayyndaghy tuyndy. Búl roman shyqqan jyly japondyq «Songhy samuray» degen tuyndy jaryq kórip, aghylshyn tiline audarylyp, әlemge tanyldy. «Alasapyran» әlemge tanylghan joq, biraq terendigi jaghynan «Songhy samuraydan» kem emes. 1992 jyly baspa betinen jaryq kórip, qazaqtyng tarihy sana-sezimin oyatqan «Qazaq tarihynyng әlipbesi» degen shygharmany óte myqty tarihy tuyndy dep sanar edim.

Al tariyhqa qyzyghyp óz betimen ýirenushilerge Internette qoljazbalar kóp, solardy zerttep, salystyra otyryp biraz nәrsege qanyghugha bolady. Ghylymy tarih turaly jazatyn avtorlargha toqtalsam Núrlan Atyghay, V.Radlov, hakastyq tarihshysy V.Botanaevtyng shygharmalary tarihy tanymdy keneyteri anyq. Sóz sonynda aitarym tarih jayly kóp oqu kerek, biraq kerektisin alu odan da manyzdy.

Oljas BERKINBAEV

http://e-history.kz/