Mening bir ókinishim, qanshama yqylasty niyetim bolghanymen, elge kelip, elpildegen qazaqy kónilding qúshaghyna oranyp, meyirimdilik baqytynyng bazaryna kenelip jýrgen  Mústafamen  kózi tirisinde úshyrasa almadym...

    Ol kezde «Qazaqstan» telearnasy qara shanyraghynda Qoghamdyq sayasy redaksiyagha jetekshilik etetinmin. Mústafanyng osy shanyraqqa birneshe ret kelip qazaqtyng jalpaq tilimen shýiirkelesip әngime ótkizip ketkenin de әriptesterimnen estip bilip jýrdim. Ol kezde memlekettik jalghyz telearna bolghan song eldi eleng etkizetin habar eng aldymen osy shanyraqtan taraytyn, osy jerden kórsetiletin. Ata júrtyn saghynyp kelgen Mústafanyng elge kelgendegi alghashqy barlyq qadamy men ótkizgen kezdesuleri osy shanyraq  arqyly sol kezde elge jetti, búira shashy jelbiregen atpal azamatymyz el mahabbatyna bólendi. Tiri anyzgha ainaldy.

     Sol kezde dombyranyng qonyr dauysymen Túnghyshbaydyng oryndauyndaghy Músatafagha arnalaghan «Baryp qayt, balam, auylgha» әni samalgha qosylyp býkil qazaq dalasyn terbep sharlaghanday boldy. Onyng Almatydaghy Ortalyq stadiondaghy kezdesudegi aitqan: «Men úly qazaqtyng bir jaman balasymyn. Osy auyldyng balasymyn. Qysqasha aitqanda men solmyn», - dep kýlip túryp aitqan jýrek jardy yqylasty sózi sol kezde qazaqy qany bar әr keudege ot bolyp qondy jәne sol qarpayym sózi qonghan әr keude oghan maqtanyshpen, zor sýiispenshilikpen qarady. Sol sýiispenshilik iyeleri ony jadynan shygharmady, elendep ýmit artty. Sonday jannyng biri myna ózim boldym.

    Mústafa Óztýrik ata qonys eline  shoq bolyp kelip  alau bolyp janyp ketti.  Onyng elge oraluymen myndaghan úl qyz sport oiyndaryna tartyldy. Ol az ghana uaqyt aralyghynda Qazaqstandaghy qanshama mektepterge, internattargha, balalar ýilerine qayyrymdylyq qyzmetterin kórsetuge kýsh júmsady. Ata babasynyng tuyp ósken jerine jetken azamattyng «Allataghalama myng alghys, endi tughan jerde ólsem armanym joq»- degen lebizin jii qaytalaytynyn әrdayym estushi edik, sol tilegi perishtening qúlaghyna shalynyp ketti me, 1995 jyldyng 15 nauryzynda 41 jasynda, qyrshyn jasta ómirden ótti. «Elim, tughan jerim»- dep kelgen azamattyng Otanym dep soqqan jýregi erterek toqtady.

   Jaratushynyng әr adam balasyna molynan bergen, biraq pendegershilikpen jýrgende ózimiz anghara bermeytin bir úly qasiyeti bar. Ol – ruh. Ruhtyng eki dýniyelik tirshiligi bar. Ruh jaqyndyghy, ruhany jaqyndyq osydan shyghady. Ruh – janynda jýrgende jaqsy - jamandy sezdiredi, bolatyn jaytty bildiredi, tipti keybir habardy moyynda, moyyndama – aina qatesiz jetkizedi de. Osy bir týiindi pikirdi aitqanda Mústafanyng ruhy menimen ýnemi birge jýrgendey sezinemin.

    Mústafa ómirden ozyp, tughan topyraghy Týrkiyagha sýiegi jóneltiletin kýni janashyr eli onyng ómirden ótkeninen ә degende tolyq habardar da bolghan joq, tipti emhanagha qanday jaghdayda týsip qalghanynan da naqtyly habarsyz boldy. Men sol kýni, qazir ghoy eki ýiding birinde túrghan, sol kezde respublikalyq «Qazaqstan» telearnasyna әzer jetken bes Panasonic kamerasynyng birin әzer alyp, sol kezdegi Almaty stansiyasynyng bastyghy, «Qazaqstannyng Qúrmetti temirjolshysy» Ámirhan Tórehanov jayly teleocherk dayyndaghaly kele jatqanmyn. Vokzal manyndaghy sol kezdegi Tashkent, qazirgi Rayymbek danghyly boyynda ortalyq meshitke qaray aghylyp bara jatqan kóshedegi adamdar nópirin kórip, kóz tamyrym tartqyshtay bergen son, ayaldap súraugha tura keldi. Qayran Mústafa Óztýrik ómirden ozypty! Sol kezde óz elining mahabbatyna ainalghan Óztýrik, aty anyzgha ainalghan Óztýrik, qyrshyn jastaghy Óztýrik! Elim dep  kelgen Mústafagha tughan jer topyraghy da búiyrmay sýiegi Týrkiyagha ketkeli jatyr eken!  Eniregen elding sonynan ilesip, júmysty jiyp qoyyp, men de kete bardym.

    Ol kezde býgingi Bas meshitting orynynda eski meshit bolatyn. Mústafanyng sýiegi sonda jetkizilip, kire beris ýlken esikting aldyna qoyylypty, mәiit qazaqtyng kók tuymen jabylypty. Mening biletinim - búl meshitte múnday joralghy, qaraly jiyn búryn sondy ótpegen.   Qaraly jiyndy memleket qayratkeri, sol kezde uaqytsha qyzmette joq boluy kerek, tanymaly qazaq jastarynyng jetekshisi Serik Abdrahmanov;

       -Altynymyzdan aiyryldyq. Jarqyraghan júldyzymyz sóndi. Qabyrghamyz qayysyp túr. Ádemi sóileytin jer búl jiyn emes shyghar. Degenmen, songhy kezde qalyptasqan dәstýr boyynsha qaraly jiyndy ashyq, -  dep bastady.

   Múnan song sóz alghan din qayratkeri  Halifa Altay shaghyn dúgha oqyp, qysqa ayatta әrbir ómirge kelgen adam balasynyng dýniyege kelgen song pәniyden qayta  ótetindigin aitty. Ólmeytin adam joq.  Biraq, sol ajal bireuge erte, bireuge kesh keledi. Mústafa bauyrymyz jýre túrsa bolatyn edi. Biraq, jaratushy osylay etse ne shara? Qazagha sabyr tileyik. Razy boluymyz kerek, shýkirshilik eteyik. Ár adamgha janashyrlyq kórinisi kórkem janaza osynday-aq bolsyn. Qanshama adam jinalyp otyr. Aytugha qiyn bolsa da, búl da janashyryna - quanysh, әri júbanysh. Búl Mústafa bauyrymyzdyng halyqtyng balasy bolghandyghyn, halqy ony sýigendigin kórsetedi.  Mústafa bauyrymyz da óz halqyn erekshe sýietindi. Men múny quanysh dep esepteymin. Múnan song tebirene sóz alghan aqyn marqúm Qajytay Iliyas;

    - Ákeden jalghyz edi, myna býrkit degen qús kóp júmyrtqalamaydy Bir-eki ghana júmyrtqa shygharady. Búl jigit erjýrek Qabanbay batyrdyn  túqymy.  Qazir on million qazaq osynda bolsa, myna janaza basqasha bolar edi dep sózining sonynda kemsendep, keyin kitabyna engizgen; 

Baghym-ay, bazarym-ay, bauyrym-ay!

Qazanyng jer kótermes auyryn-ay.

Ár elde jýgi janyp, kýli qalyp,

Júldyzday shashyraghan auylyn-ay!

Qyran eng erkin ósken qorghalamay,

Túnghiyq týsti ekensing torgha qalay.

Qúsbegi az, tauyqshysy kóp zamanda,

Qazaqtyng qayta-qayta sorlaghany-ay!

El sherli, dosyng múndy, ýiing narau,

Oshaghyng qiyr jetpes qiyrda anau...

Eline «Elim-aylap» kelseng daghy,

Topyraq Ata júrttan búiyrmady-au dep enirep ayaqtady. Ýrkektey ótken osy qysqa qaraly jiyndy jabarda  S. Ábdirahman;

    - Býgin qoshtasyp qalayyq dep osy jiyndy da ayaq asty úiymdastyryp otyrmyz. Kóp resmiylik joq. Beyit basynda eshkimge aiyp taghayyq dep otyrghanymyz joq. Bizge endi keshire qaranyzdar. Men endi osy mikrafondy qolyma alyp túrghan sebebim, 1990 jyly Munhenge baryp, Mústafagha baryp, kórip, tanysyp, tirligin bayqap, Ata mekenin saghynghan sezimin bayqap, «kelde kel»- dep sol jyly shaqyrtyp alghan edim.  Mine, endi shygharyp salyp túrmyz. Azamatymyzgha Ata mekenning topyraghy búiyrmaghany qabyrghamyzgha batyp túr. Amal qansha, anasynyng aituynan attay almadyq. Sol sebepten sizderding attarynyzdan «bauyrym qosh»- dep aitugha tura kelip túr. Qosh bol bauyrym, topyraghyng torqa bolsyn.

 Serikting aitqan osy songhy sózi janazagha qatysqan kópshilikti qayystyryp ketti, tenseldirip ketti. Sonyng  kórinisi  osy qaraly qoshtasudan song tobyn jazbaghan qaraly sheru Mústafanyng ýlken beynesin aldaryna ústap  Almaty meshitinen Almaty aerportyna  qaray Sýiinbay kóshesimen sap týzip sapar shekti. Oghan eshkim bóget bola almady.

     Jazyp syzatyn adamdardyng keybir tarihy derekterdi óz múraghatynda jәdiger etip jinaytyny bar. Mening sol kýni vidio kamerany júmys babymen ala shyqqanym kәdege jarap, sol qaraly sәtte  aeroportta, Mústafa dep qabyrghasy qayysqan azamattardyng birazynyng aitqan әngimesi býginge jetip otyr. Qarap otyrsam ol azamattardyng da birazy baqilyq bolypty. Búl jәdiger - Mústafanyng aldaghy 60 jyldyghy men tórt-bes aidan song onyng ómirden ozghanyna 20 jyl tolu qarsanynda eldi oilandyrar, Mústafanyng kim bolghanyn býgingi oily úrpaqqa jetkizer qúndy dýnie bolar dep oilaymyn.   Osy maqalada sol beyne taspadaghy biraz azamattyng kóz jasyn kól ete otyryp sóilegen sózin qysqartyp bere ketkenning artyqtyghy bolmas dep otyrmyn.

     Berikbolat Beysekenov;

-          Býkil qazaq músylman qauymy, Almatynyng býkil azamattary, qazaqpyn deytin azamattar býgin Mústafany shygharyp salyp jatyr. Men Mústafanyng eng jaqyn dosy edim. Ekinshi jaghynan ekeumiz tuysqan edik. Ata babasy jatqan jerge aparyp qúran baghyshtatyp edim, býgin mine endi dosymdy, býkil el biletin dosymdy, býkil júrt, býkil әlem biletin dosymmen qoshtasyp otyrmyz. Tipti auyr bolyp túr. Búl azamatty qazaq jerine jerleuimiz kerek edi, biraq ta Mústafnyng anasynyng tilegimen sol Týrik jerine sýiegi ketip bara jatyr. Óitkeni men ózim telefon arqyly jarty saghat sóilestim, ózining jaqyn aghasymen. Oghan Mústafanyng anasynyng aitqany «Mening úlym, halyqtyng úly, elding balasy, býkil qazaqtyng balasy, senderding balalaryn, biraq ta sýiegi meniki. Ákesining janynda bolsyn. Basyna baryp túram, qúran baghyshtap túram depti, sodan sol jaqqa shygharyp baramyz. Sondyqtan býkil qazaq búl azamatty úmytpauymyz kerek. Árqashanda Mústafanyng әrughyna baghyshtap, әrqashanda bizding qazaqtyng Mústafaday azamaty bolghanyn bizding qazaghymyzdyng ekinshi Qajymúqany bolghanyn eshqashanda úmytpauymyz kerek aghayyn.

Serik Ábdrahmanov:

  -Búl ghasyrda kim bar desek Mústafa birden eske týsedi. Paluandyghymen, jýregimen, aqyldylyghymen, bilimdiligimen. Allayda Ýkimet ýnsiz qaldy. Osynday jýz jylda bir tuar azamaty ketip bara jatqanda songhy saparyna sonday syy qúrmetti halyqtyng atynan kórsete almadyq.

Bekseyt Týlkiyev:

    -Dosym, әri ústazym ózing aitushy eding ghoy. Bekseyt, sen mening aqyrettik dosymsyng dep. Sen elding namysyn qorghaytyn azamattardy tәrbiyeleytin ónerindi ýiretip, olardy tәrbiyeledin. Bes jyl boyy Qazaqstanda sport abroyyn birge kóterdik, birge jýrdik. Bes jyldyng ishinde jarqyrata enbek ettin. Bizding taykvondo sheberlerinen qanshama qara belbeuliler dayyndap kettin, Bizding armanymyz  mýmkin әli tolyq oryndalmady,biraq oryndalady.  Anannyng sózinen attap kete almadyq. Sondyqtan Mústafa Sening ising mәngilik. Men dos retinde de, fedarsiya jetekshisi retinde de sol armanyndy iske asyrugha kýshimdi salamyn. Janymda jigitter bar. Jәnibek bar, Maqsút bar, sen armandaghan Qazaqstanda kem degende sendey talantty úldardy   bar kýshimmen tәrbiyeleymin dep qaraly júrttyng aldynda sert beremin. Dosym Mústafa, sening armanyndy - úldaryn, qyzdaryn, keyingi shәkirttering oryndasyn.

    Annannyng sózinnen attap kete almadyq. Kóktóbege sýiegindi qoya almadyq. Sen aitushy edin: «Adamnyng ómiri mәnigilik bolu ýshin dostardyng jýregi mәnigi birge sogha bilu kerek»- dep. Anyz bolyp qaldyn. Bes jylda әlemge tanyldyq. Sen óz ómirindi mәngilik dep sana. Sening óz ómiring mәngilik. Topyraghyng torqa, janyng jannatta bolsyn dosym.

      Halifa Altay:

-         Týrkiyadaghy aghayyndargha elden rahmet aityp baramyz. Janazda taghy bir nәrseni aituymyz kerek. Mústafagha qaryzy bar, alashaghy bar azamattar bar ma? Osy jerde aityp qalyndar, azamattyng moynynda qaryz ketpeui kerek.

    Ratbek Nysanbay:

  - Dúrys aitady, sharighat ýkimi boyynsha aqyretke qaryz bolyp ketpeui kerek.  Bireuden qaryz aldy ma almady ma sony súrap biliu óte oryndy. Búl sharighy jolymen bauyrymyzdy shygharyp salghanymyz bolady. Mine, qaryzy joghyn bildik. Sauaptan bolsyn bauyrymyzgha

H.Altay:

- Almatydaghy meshitte men kórgeli alghash ret memleket basshylary bolsyn, deputattar bolsyn, basqa qayratker azamattar bolsyn qazaqtyng kók tuyna oralyp janazasy shygharylghan emes. Túnghysh ret osynday jaghdayda Mústafanyng janazasy meshitte oqyldy. Allataghalam múnday abroydy eki adamnyng birine bere bermeydi. Qayghyryp túryp men osyghan quandym.

     Qaraly halyqtyng Mústafa bauyrymyzdy ózining tughan topyraghy Týrkiyagha osylay shygharyp salghannan keyin joghary jaqtan núsqau bolmasa da sol kezdege diyrektorymyz, marqúm Rafaeli Júmabaevpen kelisip, «Mәngiliksing Mústafa» degen taqyryppen kelesi kýni keshkilik baghadarlamada qaytalauda túrghan bir habardy alyp tastap, 25 minuttyq habar etip ótkizip jiberdim, soghan layyq úryqsatsyz habardy efirden jibergenim ýshin sol kezde tiyisti tayaghyn da jedim. Sol aiqaymen jýrgende ózim dayyndaghan habardy kózimning qarashyghynday ózimde saqtap qalugha mýmkindik tudy.

     Endi maqalada qoyylyp otyrghan taqyrypqa oralayyn. Mústafanyng ruhy degennen shyghady, ózim jasaghan osy habardan song búryn sport júmysymen ainalyspaghan maghan biraz osy baghytqa bet búrugha tura keldi. Mústafa ómirden ozghan song ótken ait merekesinde anasy Raziyamen úshyrastym. Sol jerde Halifa Altay aghamyzben betpe-bet úshyrastyryp, Mústafanyng sýiegining Týrkiyagha ketu sebebi jayly súradym. «Mústafanyng sýiegin Týrkiyada jerleuge  Halifa Altay sebepker boldy dep jýrgenderge aitarym, shyndyghynda olay emes, kerisinshe osynda qaldyrayyq dep aqyl qosqan alghashqy adam osy kisi boldy, biraq ol kezde mening pәlen dep aitarlyq shamam joq edi ghoy, ana degen elden asyp qayda barushy edi, eli osylay úighardy dep sýiegin osynda qaldyrsa mening qolymnan ne kelushi edi?» dep mening ózime súraq tastady ol kisi. «Qap ay ә...» dep oilanyp qaldym...

    Men 2006 jyly Qazaqstan Respublikasynyng turizm jәne sport jónindegi agenttigine qarasty Almaty qalasyndaghy Álem chempiony, әlem kubogynyng iyegeri Asqar Shahiyev atyndaghy taekvondo klubynyng preziydenti bolyp saylanghan son, klub júmysyn jandandyruda, jastardy osy baghytta tәrbiyeleude, biraz júmystar jasaugha tura keldi. Oralda bolyp esimi eleusiz qalyp bara jatqan A.Shayhiyev turaly mәseleni qayta kóteruge tura keldi. Ústazynan song úzamay qandy qol qaraqshylardyng qolynan qaza tapqan Bekseyitting 50 jyldyghyna baylanysty Almatyda ótken turnirding úiymdastyru júmystaryna aralastyq. Oghan arnalaghan, jastardy Bekseytting jolyna shaqyrghan «Bekseytshil jastargha» tolghau jyrym sol jiynda oqyldy. Pekin olimpiadasynda taekvondodan qola jýldemen oralghan Arman Shilmanovty bas jattyqtyrushysy Maqsúttyng ótinishimen mening batammen Bas meshitten shygharyp salyp, kelgende  Selinyy kinoteary aldyndaghy meyramhanada saltanatty dastarhanda kýtip aldyq.  Sonda oqylghan Armangha arnalghan arnau ólenim sol kezde «Sport» gazetinde jariyalandy. Ol kezde olar bәlkim «Qazaqstan qajylary» diny birlestigining tóraghasy ekendigimdi eskergen bolar.

     Búl derekterdi keltirip otyrghanym, osy júmystyng bәrin atqaryp jýrgende mening qasymda ýnemi Mústafanyng ruhy birge jýrgendey bolady. Ruh ólmeydi, jaqsy jandyrdyng ruhy eki dýniyede qatar júmys jasay beredi deuim sodan.

    Qazir aldaghy kele jatqan Mústafanyng 60 jyldyghy men ómirden ozghanyna 20 jyl tolu kýnderine oray múraghatymda saqtalghan sol beyne filimimdi qayta qarap, efirge әzirlep jatyrmyn, demeushi tabylyp jatsa, úzamay jaryq kórip qalar. Mәnilik ómir iyesi Mústafa siyaqty azamattardyng esimi men jarqyn beynesi әr qashan da halyq janynda bola bermek.

 Baqtybay AYNABEKOV,

Jazushy

Abai.kz