Tabighattyng qúdireti bolar, adam balasy emin-erkin syiyp keterliktey bolyp oiylyp jasalghan quystan aqyryn ghana attap-attap basyp shyqty da, tyrnanyng moyynynday úp-úzyn moyynyn ary-beri búryp, ainalagha kóz jýgirtip edi – tang qalghannan kózderi alaqanday bolyp ketti. Alaqanday bolmaghanda qaytsin, týnning bir uaghynda bastalyp, kózdi ashyp-júmghansha dýniyeni dýrliktirip jibergen ghalamat sel... jýrip ótken jerining bәrin de jaypap ótipti. Óz kózine ózi sene alar emes – alapat tasqyn atanday-atanday tastardy domalatyp әkelip, qazday-jezdey tizilgen kottedjder arasyna shashyp tastapty. Qúddy bireu qolymen әdeyilep túryp, qúmalaq shashyp jibergendey – dónkiyip-dónkiyip jatyr. Qalanyng shirigen bay-baghylandary men qarapayym qazaqtarynyng qarasha ýileri aralas-qúralas salynghan osynau aumaqqa búl baghana – týngi ekilerge qaray kelgen bolatyn. Ózining jospary boyynsha eki birdey zәulim ýidi ýptep (tonap) ketuge tiyis edi, ayaq astynan bastalghan alay-dýley sel tasqyny múnyng aldyn-ala qúrylghan josparynyng tas-talqanyn shyghardy. Áyteuir ózi aman qaldy, әitpese atanday-atanday tau tastarynyng birining astynda qalghanda, jaghdayynyng ne bolary tipti de belgisiz edi. Osy bir quysqa tyghylyp ýlgerdi, apaq-sapaqta abdyrap jýrip. Sóitse de... sóitse de «ýmitsiz – shaytan» degendey, múnyng joly ongharylayyn dep túrghan siyaqty, óitkeni endi ghana agharyp atqan tang shapaghynyng astynan anyq kórinip túr – byt-shyty shyghyp jayrap jatqan kottedjder men ortasha kelgen qarasha ýiler aumaghynda tiri jan joq. Tipti de tiri jan joq. Tәrizi, keyingi kezderi tótennen keletin apat ataulydan әbden jýrekteri shaylyghyp qalghan qala túrghyndary astan-kesteng bastalysymen-aq ýi-mýilerin, dýniye-mýlikterin tastay qashqangha úqsaydy. Al kerek bolsa, múnday da sәttilik bolady eken-au, ә! Búl ózi songhy uaqyttary «qoly jýrmey», sonyng kesirinen «kollegalarynan» әjeptәuir «sógis» estip jýrgen әkki «trassovikterdin» (trassovikter – jol ýstindegi jolaushylardy avtobus siyaqty qoghamdyq kólikterde tonaytyn úrylar) biri edi, songhy birneshe aidan beri «mamandyghyn» ózgertip, «domushniyk» (domushnik – ýy tonaytyn úrylar) bolyp ketti – «basekesinin» búiryghymen. Búl aumaqqa da sol – aldyn-ala kózdelgen, aldyn-ala «arnayy zertteuden» ótken eki kottedjdi «tazalap» (tonap) ketu maqsatymen kelgen bolatyn. Endigi jospar ózgeretin boldy.

Álginde ghana ómir men ólim arasynan әren-pәreng degende aman shyqqan «domushniyk» ainalasyna taghy da әkki úrynyng kәsiby barlaushygha bergisiz kózderimen timiskilene qarady. Eshkim joq! Tochno eshkim joq! Anadayda ghana bes-alty adam tau jaqqa jaltaq-jaltaq qarap, qalanyng ortalyghyna qaray bezip barady. Al kóshelerding ózinde qarang etken kólik qalmapty. Bar bolghandarynyng ózin tau tastary men sel aidap әkelgen batpaq basyp qalghan. «Domushniyk» birden týsindi. Múnday sәtti... osynshama aumaqta bir de bir adam joq múnday ynghayly sәtti bosqa jiberip almau kerektigin «domushniyk» birden týsindi. Birden týsindi de – manadan beri kózining tura aldynda kólbendep túrghan jap-jaqyn jerdegi eki qabatty kottedjge qaray býkshen-býksheng etip zymyray jóneldi. Osynday sayaq «júmystary» kezinde janynan tastamaytyn ýp-ýlken «qytayskiy» qara sómkeni qoltyghyna qysyp aldy. Baghana... sel bastalghan kezde tastar tasqynynan aman qalu maqsatymen sasqalaqtap, ary-beri bezip jýrgen kezde osy sómkesin laqtyryp tastamaqshy da bolghan. Endi mine, sol bir sasqalaq kezde laqtyryp tastamaghanyna da qatty quandy. Bir kezde birdene esine týskenday, kenet toqtay qaldy. Toqtay qaldy da – sereygen moynyn iyrelendete sozyp, kózining tura aldynda alaqandaghyday ap-anyq kórinip túrghan iyesiz ýilerdi «domushniktin» әkki kózimen taghy bir qarap ótti. «Dúrys, - dedi ózine-ózi kýbirley sóilep, - qúday ózi bere salayyn dese osylay – «fortochkadan-aq» bere salady. Múnday sәtti tez-tez, әri tiyimdi... óte-óte tiyimdi paydalanu kerek. Anau bir qatar-qatar tizilgen ýsh-tórt ýidi zyryldatyp aralap shyqsam boldy, myna sómkem sonymen-aq tolyp qalmay ma? Tek... tek arqalaugha ynghaysyz auyr-pauyr, ýp-ýlken zattardy emes, aqsha-paqsha, altyn-paltyn siyaqty qymbat nәrselerdi sypyryp alu kerek te, jyldamdatyp tai kerek. Áytpese shamalydan keyin búl aumaqqa ChS-ting adamdary da kelip jetedi. Múnday sel bolatynyn «ChS» (chrezvychaynaya situasiya komiyteti) siyaqty, «akimat» siyaqty «kontoralardyn» adamdargha aldyn-al eskertpegeni qanday jaqsy boldy, ә?! Qanday jaqsy boldy..!»

Kenet... birdene shiyq-shiq ete qalghanday boldy. Selk etti. Selk etti de – shiqyldaghan dauys shyqqan jaqqa jalt qarap edi – sol jaghynda... bir attam ghana jerde bir it jatyr eken. Osy manaydaghy baylardyng birining iyti bolsa kerek, әp-әdemi – «uhojennyi» qara tóbet! Taudan tómen qaray domalaghan atanday tastardyng biri kәdimgidey-aq ezip... bayghústy basyp qapty. Dereu janyna jetip bardy da, ózinen kómek súrghanday kózderi mólie qaraghan qara tóbetting basynan shirenip túryp birdini tepti: «Jamandyq shaqyrmashy-ey, ittting balasy!».

Sóitti de – qaytadan býkshendey jóneldi. «Úrysta – túrys joq» deushi me edi-ey, bir bilgishter?!»

...Aynaldyrghan jarty saghattyng ishinde bes-alty ýiding ishinen «qytayskiy» qara sómkesin shytyrlaghan dollarlar men tengelerge, altyn-әshekeylerge, qymbat-qymbat suvenirlerge toltyryp alghan «domushniyk» bir kezde «uh!» dep belin jazdy. Raqat! Qanday raqat, ә! Bir de bir adam joq! «Kakoe vezeniye, a, kakoe vezeniye! Segodnya prosto povezlo! Prosto povezlo!».

Qala jaqtan endi-endi ghana «ChS-nikterdin» kólikterining shiqyldaghan dauystary estile bastaghan kezde  «domushniyk» batpaq-batpaq kóshelerde shashylyp jatqan... birining ýstine biri qolmen qoyghanday qalanyp qalghan atanday-atanday tastardyng arasymen myqshyndap, jan-jaghyna alaqtay qarap ketip bara jatyr edi... ketip bara jatyr edi – qaydan shyqqany belgisiz, aldyndaghy atanday tastyng arghy jaghynan sumang etip bir ovcharkanyng shygha kelmesi bar ma? Jay ghana shygha kelgen joq, shygha kelgen bette shoqiyp otyra qaldy da, sasqalaqtap qalghan «domushnikke» qarap yryldap qoya berdi. Oi-bay-au, endi ne istemek kerek? Ne istemek kerek, a? Jalma-jan ong jaghyna jalt qarap edi – anadaydan andaghaylap ózine qaray jýgirip kele jatqan «ChS-nikterdi» kórdi. Dereu sol jaqqa qaray búrylyp ketip edi, ayaghynyng astynda ezilip jatqan asfalit betindegi júp-júqa batpaqqa tayghanap ketti de... tayghanap ketti de - eki qoly erben-erbeng etip, etpetinen týsti. Sol-aq eken, tura janyndaghy atanday tastardyng ýstingi bireui kenetten qytyr-qytyr qozghalyp kelip... qozghalyp kelip - múnyng tura osylaysha qúlauyn kýtip túrghanday, arqasyn ezip-janshyp... basty da qaldy. Qybyr ete almay qaldy. Ezilip barady. Arqasynan basqan atanday tas ezip barady. Úrlaghan altyndary men dollar-tengeleri salynghan «qytayskiy» sómkeni bauyryna basa qúlaghan edi, әtten-әtteng - qyzyghyn kóre almaytyn boldy-au! Qyzyghyn kóre almaytyn boldy endi! Nesi bar edi-ay, a, osy bir atasyna nәlet altyndar men aqshalarda, nesi bar edi? Ketip qalu kerek edi baghana... ketip qalu kerek edi baghana qala jaqqa! Basy aman-sau túrghanda! Endi ne boldy, a? Endi ne boldy? Bitti ghoy endi, bitti ghoy – endi bәri de bitti ghoy!

Shybyn jany shyrqyrap, ýzilip bara jatqanda keshegi «domushniyk», býgingi «maroder» jigitting esine ózi әlginde ghana basynan bir tepken qazaqy qara tóbet týsti. Kózderi jәutendep, «qútqarshy meni, shygharyp alshy meni myna atanday tastyng astynan...» dep jalynghanday qynsylap edi-au, ә?! «Áy, әttegen-ay, ә, әttegen-ay, ә! Osy bir atasyna nәlet altyndar men aqshalargha úmtylghansha, sol itti qútqaryp qalghanym dúrys bolghan bolar ma edi, a, sol kezde? «Jeti qazynanyng biri «deushi edi-au, ә, itti – atamyz qazaq! «Jeti qazynanyng biri» deushi edi..!».

...anaday jerde shoqiyp otyrghan ovcharka «ata-babasynda» joq әdetti bastap, túmsyghyn kókke kótere úlyp qoya berdi...

Marat MADALIMOV

 Abai.kz