«ASYL ARNA» «AQTALYP» JATYR
Osydan birer kýn búryn Total.kz cayty men Abai.kz portaldarynda «Asyl arnany» kim qarjylandyrady?» (http://abai.kz/post/view?id=4866) atty maqala jaryq kórip, qoghamdyq talqygha týsken edi. Sheteldik WikiLeaks saytyna silteme jasay otyryp jazylghan sol maqalalar ýlken rezonans tughyzyp, qoghamdyq pikir qaq jarylghan bolatyn. Endi mine, atalghan syngha qatysty "asyl-arnalyqtardyn" da aitary bar eken. Biz oy erkindigine jol ashu ýshin "Jas qazaq" gazetinde jariyalanghan tómendegi maqalany tolyghymen jariyalaudy jón sanadyq.
redaksiyadan
Jaqynda baspasóz betterinde elimizdegi ruhani-aghartushylyq «Asyl arna» telearnasynyng qyzmetine baylanysty «Asyl arnany» kim qarjylandyrady?» atty maqala jaryq kórip, qoghamdyq talqygha týskeni belgili. Sheteldik WikiLeaks saytyna silteme jasay otyryp jazylghan jazbada «qazaqstandyq telearna shetelden qarjy ala ma» degen súraq qoyylghan edi. Osy mәselege baylanysty radiotochka.kz jurnalistik taldau jasap, telearnanyng qarjylandyru kózderi turaly jәne onyng júmysy jóninde jauaptar alghan edi.
Arnanyng negizgi baghyty ruhani-aghartushylyq bolghandyqtan, biz jauapty aldymen QR Mәdeniyet jәne sport ministrligining Din isteri komiytetinen kýttik. Komiytetting bizge jibergen hatynda «Asyl arna» telearnasyndaghy baghdarlamalardyng basym kópshiligi islam mәdeniyeti men diny tanym mәselelerine arnalghandyghy aitylghan.
Arnanyng júmysy Din isteri komiyteti, QMDB jәne «Asyl arna» arasyndaghy ýsh jaqty memorandumnyng negizinde jýrgizilude. Din men dәstýrdi sheber ýilestire bilgen keshegi ata-babalarymyzdyng ústanymyn nasihattaytyn baghdarlamalar birlese jasalyp, olardy redaktor retinde qadaghalap otyru ýshin arnada QMDB-nyng ókili júmys isteydi.
«Asyl arna» telearnasyndaghy baghdarlamalardyng mazmúny Qazaqstannyng zandaryna qayshy kelmeydi. Jәne telearnanyng shetelden qarjylandyrylatyndyghy turaly mәlimet joq» - dep mәlimdeydi ministrliktegiler.
Al Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng baspasóz qyzmeti radiotochka súraqtaryna bergen jauabynda basqarma men arnanyng ózara yntymaqtastyqta júmys isteytindigin, «Asyl arna» telearnasynyng efiyrinen ótip jatqan diny baghdarlamalargha jýieli monitoring jasalyp túratyndyghyn rastady.
«2015 jyly 2 shildede Astana qalasynda Qazaqstan músylmandary Diny basqarmasy men ruhani-aghartushylyq «Asyl arna» telearnasy arasynda ruhaniy-diny salada ózara yntymaqtastyq ornatu jónindegi memorandumgha qol qoyyldy. Taraptar dinaralyq kelisimdi nyghaytu júmystary boyynsha halqymyzdyng birligi men kelisimin odan ary kýsheytu jәne saqtau jayynda birlese júmys isteuge kelisti. Sonday-aq, taraptar «Asyl arna» telearnasynan din men dәstýr týsinigin taratyp týsindiretin, dinimiz ben mәzhabymyzdaghy ruhany jәne dәstýrli qúndylyqtarymyzdy nasihattaugha baghyttalghan arnayy baghdarlamalar әzirlep, jaryqqa shygharu turaly kelisimge keldi» -dep naqtylay týsti basqarmadaghylar.
Búqaralyq aqparat qúraldaryn tirkeu, kontentting zandylyghyn qadaghalau túrghysynda QR Investisiyalar jəne damu ministrligining Baylanys, aqparattandyru jəne aqparat komiyteti de óz jauabyn jiberipti.
Komiytet sistematichesky vedet monitoring telekanala «Asyl arna» (deystvuyshego na osnovaniy sviydetelistva o gosudarstvennoy registrasiy №281-1910-01-TOO vydannoe Ministerstvom yustisiy Respubliky Kazahstan ot 21 marta 2008 goda y sviydetelistva o postanovke na uchet otechestvennogo tele-, radiokanala №21-T-QR vydannoe Komiytetom informasiy y arhivov Ministerstva Kulitury y informasiy Respubliky Kazahstan ot 27 dekabrya 2012 goda) y tematicheskiy analiz transliruemogo viydeokontenta.
Za posledniy otchetnyy period ne vyyavleno kompleksnyh, tematicheskih ily kakiyh-libo drugih narusheniy.
Telekanal polnostiu sootvetstvuet vsem trebovaniyam Zakona Respubliky Kazahstan «O teleradioveshaniiy».
Sonday-aq, atalghan rezonansqa baylanysty birqatar qogham ókilderining de pikirin bilgen edik.
Baqytbek SMAGhÚL, QR Parlamenti Mәjilisining deputaty, aughan soghysynyng ardageri:
«BIR-BIRIMIZGE SENBESEK, ELDIGIMIZ QAYSY?»
– Baqytbek myrza, el arasynda «Asyl arna» jayyndaghy әlgi bir qaueset jeldey esip túr. Sizder biylikting bir pәrmeni bolyp, Mәjiliste otyrghan son, bilse deputtar biler degen ýmitpen jýredi bylayghy halyq. Atalmysh arnany Saud Arabiyasy qarjylandyrady degen habardyng ras-ótirigin saralar sәt tuyp túr. Siz «Asyl arnany» kóresiz be? Osy mәselege baylanysty ishki týisiginiz ne deydi?
– «Asyl arnanyn» túraqty kórermenimin dep aita almaymyn. Endi qazaq bolghan son, músylman bolghan son, key-keyde Qúran qosylyp túrsa, tyndaytynym bar. Al Saud Arabiyasy qarjylandyra ma degenge keler bolsaq, búl túrghyda әr sózdi abaylap aitqan jón. Óitkeni, din - nәzik taqyryp. Áriyne, «anau aqsha beredi, mynau aqsha beredi» dep aita salu onay. Biraq myna nәrsege mәn beru kerek. Álemning azuly degen elderi hәm tórtkýl dýnie qazaqtyng tәuelsizdigin moyyndaghaly, mine, shiyrek ghasyrgha tayapty. Qarap otyrsaq, BÚÚ-nyng beldi mýshesi bolyp, kók tuymyz kóptegen elding bayraghyna kólenke týsirerliktey, dәrejemiz de birshama ósip, týrli biyikti baghyndyryp jatyrmyz. Kóp is jýielenip jolgha qoyyldy. Janaghy aitqan tәuelsizdikting alghashqy jyldarynda әrtýrli sektalardyng tayrandaghanyn moyyndauymyz kerek. Biraq qazir, qauipsizdik salasy onday aghymdarmen layyqty kýresip, moyyndaryna qúryq saldy dep bilemin.
Degenmen, búl turasynda halyq ekiúday pikirde sekildi. Kerisinshe, qauipti sektalar kýnnen kýnge kýsheyip barady degen de alandaushylyq bar.
Áriyne, «bizde bәri jaqsy» dep qoldy bos qoyyp otyrugha bolmaydy. Sonday-aq, «qúryp-bittik» dep orynsyz baybalam salu da jón emes.
Siz mening ishki týisigimdi bilginiz kelip otyr eken. Al mening ishki oiym ne deydi? Biz memleketpiz. Álem sanasqan basshysy bar, halyq moyyndaghan konstitusiyalyq qúrylymy bar, aibyndy әskeri men tútas shekarasy bar memleketpiz. «Asyl arnanyn» efirlik sayasaty, nasihattau baghyty – Mәdeniyet jәne sport ministrligindegi, Din isteri komiytetindegi, Qazaqstan Músylmandary Diny basqarmasyndaghy tәjiriybeli mamandardyng jiti nazarynda dep oilaymyn. Al eger janaghynday alyp-qashpa sózge sener bolsaq, onda atalghan qúzyretti organdardyng ay qarap jýrgeni me? Endi oilanyzshy, bildey bir telearnany ózge elding ókimeti qarjylandyryp otyr deytin sóz qisyngha kele me?
- «Vikiliks» jariyalaghan mәlimet ótirik deysiz ghoy.
– «Vikiliks» - jay ghana sayt. Ondaghy aqparattyng shyn-ótirigin sondaghy adamdardyng ózderi ghana ólshey alady. Demek, sayttaghy qanday da bir aqparatty ótirik de, ótirik deme, bәribir. Oghan belgili bir mólsherde adamdar senip te jatady. Biraq bireu aitty, al oghan ekeu sendi eken dep, elding ruhaniyatynda ózindik orny bar ózimizding tól arnamyzdy ózekke teppeytinimiz anyq qoy. Bir-birimizge senbesek, eldigimiz qaysy? «Asyl arna» jayly alyp-qashpa әngimeler búghan deyin de aitylghan. Óitkeni, aittym ghoy, ruhany sala, din taqyryby óte nәzik jәne asa aktualdy taqyryp. Olay bolghan son, qazaq ruhaniyatyna jasalatyn shabuyldar bir sәtke tolastamaydy. Endi ol shabuyl birde «Asyl arnagha» baghyttalsa, birde basqa ruhany tetikke baghyttalyp jatady. Búl jerde darhan dalanyng iyesi bolghan qazaqy sanamen saralap, halyqaralyq adam qúqyqtary men әr azamattyng senim bostandyghyna núqsan kelmeytindey halde talqylap, últtyq mýddege say sheshimderge kelip otyruymyz qajet dep sanaymyn. Al syrttan jasalatyn shabuyldyng basy da, sony da búl emes.
Sózinizdi dúrys týsinsem, «Asyl arna» biylikting qadaghalauynda әri qoldauyna iye. Al bәrimizge belgili jayt - eshbir memlekettik organ «Asyl arnagha» qarjy bólip otyrghan joq. Demek, óziniz aitqan «bildey bir telearnany» әiteuir bireu asyrauy kerek qoy.
Al endi búl jerde әngime basqa. Bir ghana mysal keltireyin. Mynau irgemizdegi Resey ókimeti orys shirkeuin qalay әspettep otyr? Olarda pravoslavtyq diny telearnalar kóp. Putin jergilikti bay-quatty jigitterding moynyna bir-bir telearnany artyp qoydy da, elge tiygizgen paydang osy bolsyn dep qoya berdi. Osylaysha, orys shirkeuining nasihatyn jasaytyn pravoslavtyq telearnalar memleketten bir tiyn almaydy. Qaltasy toly oligarhtardyng demeushiligimen ómir sýrip otyr. Nәtiyjesi әni. Qúdaygha shýkir, biz de el boldyq. «Asyl arnagha» qarjy bólip, demeushilik qyp jýrgen ózimizding azamattardyng bar ekeni búrynnan belgili.
Arnanyng júmysy Elbasymyzdyng sayasatyna qayshy kelmese, kanal basshylyghy diny basqarmamen birge júmys istep jatsa, búny qayta qoldau kerek. Alayda, eshbir telearna, radio nemese gazet tiyisti qúzyretti organnyng baqylauynan tys әreket etpeui kerek. Endeshe, elimizdegi jalghyz ruhany baghyttaghy «Asyl arna» halyqtyng nazarynda, biylikting baqylauynda bola beredi dep oilaymyn.
Múrat Júrynov, QR ÚGhA preziydenti, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Týrki әlemining últtyq ghylym akademiyalary odaghynyng preziydenti
– Ghalym bolghannan keyin, elding kesheli-býgingi jaghdayy men ertenine jaybaraqat qaray almaghandyqtan, el ishindegi әngimelerge qúlaq týrip jýrem. Mysaly, «Asyl arnagha» qatysty qaueset әngimelerden habarsyz emespin. Men ol әngimelerdi qaueset der edim. Bir nәrse turaly pikir aityp, oy týimes búryn әueli oghan әbden kóz jetkizip alghan jón. Aldymen «Asyl arnany» qarau kerek, ondaghy dýniyelerdi oy eleginen ótkizu kerek. Men «Asyl arna» telearnasyn jaqsy bilem. Halqymyzdy imandylyqqa shaqyryp, últymyzdyng salty men dәstýrin, әdet-ghúrpyn nasihattap jýrgen salmaqty aqparat qúraldarynyng biri. Onda diny basqarmamyzdyng jýiesinde qyzmet isteytin imamdar, medereselerimizde sabaq berip jýrgen ústazdar, dintanushylar jәne býkil elge tanymal túlghalar týrli ruhaniy-tanymdyq jәne әleumettik jobalargha qatysyp, oi-pikirlerin ortagha salady. Mening ózim de birneshe ret tikeley efirge qatysyp, ómirlik tәjiriybemdi kórermendermen bólistim. Sondyqtan «Asyl arna» eldi búra tartyp barady» degenge sayatyn pikirler negizsiz dep sanaymyn. «Asyl arnanyn» aitary anyq, kórseter dýniyeleri ónegeli. Ásirese, qazir týrli jat aghymdardyng jeteginde ketip jatqan jastarymyzdyng odan alary, ýireneri az emes. Endeshe әldekimderding qanqu sózine erip, arandap qalmauymyz kerek. Qazir bizge bәrinen de elding tynyshtyghy qymbat. Sondyqtan tynyshtyqtyng qadirin tynbay nasihattap jýrgen arnamyzdy kóp bolyp qoldauymyz kerek.
«ACYL ARNANYN» KÓRERMENDERI ÓTE KÓP»
Aygýl Ismaqova, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor:
– “Asyl arna” ashylghaly 7-8 jyl ishinde baghdarlamalaryna qatysyp kelemin. Ol - imandylyqty nasihattaytyn arna. Ghalym retinde men “Asyl arnanyn” baghdarlamalaryn kórip jýrmin. Qúran ýiretu sabaqtaryn qaraymyn. Jalpy әleumettik mәselege qatysty baghdarlamalardy qaraugha tyrysamyn. Qay kezde de arnadan eldigimizge salqynyn tiygizer basqa bir nәrsening uaghyzdalyp jatqanyn kórgen emespin. “Asyl arnany” kóretin ýlken qauym bar. Osy qaladaghy ziyaly azamattardan bastap, jas otbasylargha deyin kóredi. “Asyl arnadaghy” Qúrannyng ýnin estu ýshin azannan keshke deyin qosyp qoyady osy kanaldy. “Asyl arnany” kóru ýshin Otau TV, Alma TV me, sol sekildi aqyly baylanysqa jýginedi. Sebebi, sony qospasanyz, “Asyl arnany” kóre almaysyz. Sondyqtan «Asyl arnany» aiyptaghansha, kerisinshe, onyng taralu aumaghynyng kenenin oilauymyz kerek
«ASYL ARNA» AShYLGhAN KÝNNEN BASTAP MEN ONY ÝIGE QOYDYRYP ALDYM
Sərsenbi Dəuit, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor:
– «Asyl arna» ashylghan kýnnen bastap men ony ýige qoydyryp aldym. «Asyl arna» halyqty birlikke shaqyrady, halyqty imandylyqqa shaqyrady, jaqsylyqqa shaqyrady. Býkil halyq «Asyl arnany» kóredi. Qazir otbasynda otyryp birtútas teledidargha qaray almaydy, bireui ana jaqqa, ekinshisi myna jaqqa qarap, birige almaydy. Al «Asyl arnagha» qarap bәri birigedi, bir kózben qaraydy, bir qúlaqpen estiydi, bir imandylyqpen qaraydy. Orta Aziya, TMD elderinde «Asyl arna» siyaqty arna joq. Allanyng bergen osynday nesibesi «Asyl arnany» kózimizding qarashyghynday saqtauymyz kerek. «Asyl arnanyn» әrbir sózi, ósiyeti, әrbir taghylymy - mәngilik nәrse.
Al mynau - arna basshysy, QR enbek sinirgen qayratkeri Múhamedjan Tazabekting pikiri.
KERISINShE, KÓRERMENIMIZ KÓBEYIP JATYR...
– Týrli sayttarda siz basqaratyn «Asyl arna» jayly «shetelden qarjylandyrylady eken» degen qaueset shyqty. Biraq eshbir BAQ-tan sizding pikirinizdi kórgen joqpyz. Elemegeniniz be, әlde basqa sebebi bar ma? Jalpy osy jóninde ne aitar ediniz?
– «Asyl arna» - shetelden eshuaqytta qarjylandyrylmaghan jәne qarjylandyrylmauy da kerek. Jol salugha, emhana túrghyzugha, bizneske investisiya tartugha bolatyn shyghar. Biraq halyqtyng ruhany qazyghy bolghan dinimizdi nasihattaugha bóten júrtty aralastyrugha әste bolmaydy. Al endi songhy uaqyttardaghy ýrdis boyynsha, «Vikiliks» bola ma, basqa sayt bola ma, qalaghan aqparatyndy shygharyp, qalaghan adamyndy qaralaugha bolatynyn kózimiz kórip jýr. Bizge jabylghan jala boyynsha, men de sol atalmysh hatty jiti tekserip shyqtym. Aydaladaghy bir elding aidaladaghy ministrligindegi eki adamnyng bir birine aitqan әngimesi dәlel me eken? Ayyptaugha negiz bolatyn fakti me eken? Eng bolmasa, biz bireuden aqsha súrasaq eken nemese bizge bireu qarjy bólgen bolsa eken. Men sizge sózding ashyghyn aitayyn - arab nemese basqa bir shetel týgili, qazaqstandyqtardyng ózinen demeushi bolam degenderding bәrine kelise bermes edik. Sebebi, últ, úrpaq tәrbiyesi tәuelsizdik qúndylyghy, memleketshildik, sekildi ýlken oidyng ýstinde mýddeles bolmasan, kórshinmen de shәy ishe bermeysin. Óitkeni, әngimeng jaraspaydy. Sondyqtan, búl japtym jala, jaqtym kýie degenen basqa eshtene emes.
– Al «Vikiliks» sayty jariyalaghan hat she?
– Birinshiden, ol hatqa mening de, «Asyl arna» qyzmetkerlerining de qatysy joq. Eger ol hatty dúrystap oqysanyzdar, «Asyl arnany» Saud Arabiyasynyng qarjylandyratyny turaly nemese bizding arna iydeologiyasyn sheteldik bireuler jasaytyny jayly bir auyz sóz joq. Hattyng tóniregindegi shu - jekelegen adamdardyng ózderine ynghayly interpretasiyasynyng dauy. Adam bardy kórmeydi, izdegenin kóredi. Áuelgi súraghynyzda qaueset dep dúrys aittynyz.
Kez-kelgen ózin syilaytyn, oqyrmanyna alandaytyn jurnalist, ne bas redaktor qanday aqparatty bolsyn tekserip, jan-jaqty aqparat jinap, shynayylyghyna jýz payyz kózin jetkizip baryp bólisse kerek-ti. Ókinishke oray, ózimizding keybir portaldar olay etpek týgili, maghan habarlasyp jón súraugha da qúlyq tanytpay, sheteldik bir týbi kýmәndi sayt jariyalaghan aqparatqa ilana ketip, oqyrmandargha úsynugha asyqty.
– Onda nege «Asyl arna» qúqyghyn zang jolymen qorghamaydy?
– Aqqa kýie jaqqysy kelgender qashan da bolghan jәne bola da beretin shyghar. Balaghyma jabysqan әr kəndenge arnayy uaqyt bóle bersem, qansha uaqytym ysyrap bolmay ma? Ata dinimizdi nasihattau degen abyroyly mindetti moynymyzgha aldyq pa, Alla nәsip qylsa, osy jolmen jýre beremiz. Al jolda әrqashan abalap it ýrgen. Biraq oghan keruen toqtaghan emes.
– Sonda ne aitpaqsyz?
– Qazir kóptegen adamdar ataq pen abyroydy, danq pen daqpyrtty ajyrata almay jýr. Sol sebepti de aqparatty – bilim, perekurdy - demalys dep týsinetin qiyampúrys týsinikter payda boldy ghoy. Jalpy biz mynany týsinuimiz kerek. Aqparat kenistiginde últtyng sanasy, júrttyng jýregi ýshin talas jýrip jatyr. Elge paydaly aqparat berip, últtyq immuniytetimizdi kýsheytuding ornyna paydasyz taqyryptargha әuestenip kettik.
– Internette talqylanu – «Asyl arna» júmysyna keri әser etti me? Kórermenderimiz kemip qalatyn boldy dep uayymdamaysyz ba?
– Joq, kerisinshe, kórermenimiz kóbeyip, qoldau aitqan jýzdegen hat kelip, myndaghan adam batasyn joldap jatyr. Daghdarys uaqytynda arnamyzdyng jarnamasyna da asa kóp mýmkinshiligimiz bolmay jatqanda, búl qara piar oraylasa ketken is boldy. «Asyl arnanyn» internet núsqasyna kirushilerding sany kýrt artty, onlayn kórilimizderimiz kóbeye týsti, әleumettik jelidegi tirkelushilerimiz búrqyldap ósip ketti. Al arnadaghy әriptesterimnin, múrattastarymnyng hәlin súrasanyz, búl jayt «Asyl arna» újymyn úiystyra týsti dep zor senimmen aita alamyn.
«Jas Qazaq» gazeti
