Bismillahir Irahmanir Rahiym

«Asyl arna» telearnasynyn  «Bolar elding balasy...» atty tanymdyq baghdarlamasy boyynsha  «Allagha serik qosqan adasady» degen taqyryppen kórsetilgen  búl habarynyng alghash efirden ótkenine birshama uaqyt boldy. Taqyryby tәp-tәuir bolghan son, kezinde uaqyt bólip, den qoyyp kórgenimiz bar. Masqara...

Din degen  jaratylysynan nәzik, sonymen birge sabyrlylyqqa negizdelgen tylsym әlem.  Habardy ә degennen-aq jýrgizushi-jurnalist Berik Súltanov  kórermenderdi tiksinte bastady. Búlaysha habargha bagha bere sóz órbitip otyrghanym, kezinde men de on segiz jyl «Qazaqstan» telearnasynda habar jýrgizgenmin. Sol kezde týkirgen týkirigi jerge týspey dýrildep túrghan QKP Ortalyq  Komiytetimen aitysa jýrip, elimizde alghash ret teledidardan osy diny habarlardyn  jýieli týrde beriliuin qalyptastyrugha óz ýlesimdi qosqan edim...

Bismillahir Irahmanir Rahiym

«Asyl arna» telearnasynyn  «Bolar elding balasy...» atty tanymdyq baghdarlamasy boyynsha  «Allagha serik qosqan adasady» degen taqyryppen kórsetilgen  búl habarynyng alghash efirden ótkenine birshama uaqyt boldy. Taqyryby tәp-tәuir bolghan son, kezinde uaqyt bólip, den qoyyp kórgenimiz bar. Masqara...

Din degen  jaratylysynan nәzik, sonymen birge sabyrlylyqqa negizdelgen tylsym әlem.  Habardy ә degennen-aq jýrgizushi-jurnalist Berik Súltanov  kórermenderdi tiksinte bastady. Búlaysha habargha bagha bere sóz órbitip otyrghanym, kezinde men de on segiz jyl «Qazaqstan» telearnasynda habar jýrgizgenmin. Sol kezde týkirgen týkirigi jerge týspey dýrildep túrghan QKP Ortalyq  Komiytetimen aitysa jýrip, elimizde alghash ret teledidardan osy diny habarlardyn  jýieli týrde beriliuin qalyptastyrugha óz ýlesimdi qosqan edim...

Din - ózi súlu әlem bolghan son, sóz tizginin ústaghan  nasihatshylarynyng da jýzinen núry tógilgen sypayy da ruhany súlu adamdar bolghanyn únatady. Múnyng naqtyly dәleline - namazgha imamdyqqa on eki mýshesi týgel emes, jýzinen júrt sekem alar adamdardy ótkizbeytindigin keltiruge bolady. Búghan qosymsha, din Jaratushynyn  súlulyqpen jaratqan jaratylysyna qarsy bolghandardy da qalamaydy. Adamzat balasy jaratylysynda hayuandardan aiyrmashylyghy aqyl, oi, sana qazynasyna iyelik etumen qatar,    ýsti basyn sabalaq jýn basqan  maqúlyq bolghan  emes. Múrt, saqal degender de  tumysynan emes, belgili bir jasqa kelgende ghana retimen kórinis beredi. Múnyng ózi týsingen sanaly jangha ýlken sabaq bolar jayt. Soghan say múrt, saqaldy uaqyty kelgende  jas erekshelikterine oray sýikimdi etip qoyyp jatsa, bek  jarasady. Bizding atadan múra bolyp qalghan salt dәstýrimiz de osylay emes pe. Condyqtan bolar tumay jatyp ózin ózi erte qartaytqan jýrgizushining bet poshymy da únay qoyghan joq...

Habar, býgingi kýnning eng basty problemasy dep sheshken bolulary kerek Allagha serik qosu taqyrybyna arnalypty. Óte nәzik jәne saqtyqpen sabyrly sabaqtaudy qajet etetin taqyryp. Oy eleginen ótkize qarasam, basynan ayaghyna deyin qazaqtyng dәstýrli mәdeniyeti men әdet ghúrpyn barynsha kýstanalap,  « bilgish pәtuagerleri» últtyq mentaliytetimizdi «keshirilmes kýnәler» qataryna aparyp qosyp tastady. Men biletin býgingi Qazaqstanda taza dinnen dәris beretin birde-bir oqu oryny da, soghan oray el moyyndaghan  din ghúlamalary da joq. Solay bola túra, búlar qayda dayyndalghan «ghúlamlar» ?.. Oi, sabazdar ai, tili tilderine júqpaydy-au...

Habar    20 minutqa sozyldy.  Osy az ghana  uaqytta habargha kóptegen respondentter (saualnama alghandar) men sarapshylar qatynasty. Qatysushylardyng basym bóligi  elimizdegi zayyrly oqu oryny sanalatyn (?!) әl-Faraby atyndaghy Qazaq  uniyversiytetining filosofiya-sayasattanu fakulitetining studentteri. Súhbat berushilerding arasynda «Núr Mýbәrәk» uniyversiytetining ústazdary men shәkirtteri de kórinip qaldy. Osyghan qaraghanda habar ýlken dayyndyqpen jәne arnayy tapsyryspen dayyndalghan siyaqty. Habardy úiymdastyrushylar saualnamagha jauap berushilerdi kezdeysoq kóshede kezdesken adamdar retinde kórsetkisi kelgenimen, olardyng oida joqta qoyylghan tosyn súraqtargha jauap berudegi «dayyndyq dengeyi» qazirgi imam bolyp jýrgen  keybir dýmshe moldalarymyzdan kósh ilgeri kórindi, әri kisi tanghalarlyq «tújyrymdar» aitty. Sózderin tarazylasan  bizding qoghamymyz tútastay, әri  tek qana  Allagha serik qosumen, yaghny «shirikpen» jәne sol ortaq qosushylarmen (mýshiriktermen) kýreske ghana júmyldyrylyp otyrghanday sezinesin. Múny aityp otyrghanym, sózderinen jan shoshyrlyq búl jastar, songhy kezde aitar әngimesining baghytyn ózgertip alghan  «Asyl arnanyn»  ózderi tәrbiyelep shygharyp otyrghan «ónimderi» ekenine kóz jetkizu pәlendey qiyngha týspeydi. «Shirikpen» kýresuge bel sheship kirisip ketken betimen ketken búl jastar, «tauyqqa aqyl aitqan júmyrtqaday»,  tipti ózderining kim ekenin ajyratudan da qalghan siyaqty. Óitkeni, olardyng biri;  «Shirikke» tike  jol bastaytyn «qazaqtarda kóbinese kezdesetin dúgha, qabir basyna baru, basqa da qúlshylyqtardyng kóptegen týri bar» (QazÚU-ning 3 kurs studenti Bereket Qadir) dese, endi bireui «qazaqtardyng әruaqqa senui» dep ózin qazaq sekildi «mýshirik» halyqtan aulaqtatyp kórsetuge tyrysady. Habar basynda bliys-saualnamagha jauaptardyng birinde «Asyl arnanyn» basty «syrqaty» bilinip te qaldy. Bir jas jigit, týsirilgen habar men onyng iydeologiyasynyng týp maqsatyn jayyp saldy. Ol; «Alla Taghalany tek qana auzyna alyp, «Lә IYlәha Ilalla, Múhammed Rasululla» dep Múhammed degende payghambarymyzdy auzymyzgha alyp jýrsek, sol Allagha serik qosu dep oilaymyn» dep soghyp jiberdi. Búdan song «...Rasynda, Allahqa serik qosu - zor zúlymdyq». («Lúqman» súresi,13 ayat), «...Kim Allahqa ortaq qossa, rasynda Allah oghan Jannatty haram etedi. Onyng oryny - tozaq oty. Sonday-aq zalymdar ýshin jәrdemshi joq». («Mәida» sýresi, 72 ayat) dep jazylghan  subtitrdi berdi.   Alla saqtasyn! Estimegenimiz kóp eken. Sonda «Lәә IYlәha Illallah,  Múhammedur  Rasulullah» dep nemese qazaqshalap  «Jalpy ghalamzattaghy barsha madaq pen maqtaular, alghys atauly men marapattaular hәm jer men kókte jasalghan kýlli qúlshylyqtar - osynau jeti qabat әlemdi sheksiz qúdiretimen joqtan bar etip, úly hәm әsem esimderining ainasy etken, ghalamat aryshtyng Rabbysy -Úly Jaratushy Jabbar IYege tәn. Ári Onyng kýlli әlemderge rahym etip jibergen eki jahan sardary, jannattyng gýlzәri, parasat padishasy, Qúday taghalanyng sýiiktisi, әlemdi haq dinimen núrgha bólegen, ghalamnyng rahym ruhy Múhammedke (S.Gh.) sansyz salauat aityp, sәlem joldaymyz» dep imangha kelgende aityp jýrgen kaliyme shahadatymyzdyng ne bolghany? Payghambar týgili onyng sahabalaryna degen sýiispenshilik pen saghynyshymyz she? Múnday ystyq yqylastyng týp tórkini Úly Jaratushy Jabbar IYege degen úly sýiispenshilikting kórinisi emes pe?. Sonda «Asyl arnalyq» iydeologtardyng Payghambarymyzgha (S.Gh) moyyn úsynudy túp tura «shirikke» balauyn qalay úghynamyz?..

Bar músylmandy ózining ýmbeti sanaghan Múhammed (S.Gh) payghambar - ghalamnyng rahym núry. Taldap aitsaq Ghalam - kýlli jaratylys, Rahym - onsegiz myng ghalam iyesining bir sipaty, sheksiz meyirimdiligining nyshany, Núr - Alla taghalanyng ara sipatynyng biri.  Ol әlemdegi eng meyirimdi jaratylys, yaghny Alla taghalanyng eng tanauly sýiiktisi. Bir qauymgha ghana emes, býkil adamzat pen jyndargha jiberilgen aqyrzaman payghambary. Qiyametke deyin. Alla taghalanyng ózi oghan «Biz seni әlemderge rahym etip qana jiberdik» degen ayat týsirgen.  Demek, kәmil músylmanyqtyng alghy sharty -  jýrekpen bekitken imandy aqylmen jetildiru desek, sonyng eng negizgi joldarynyng biri hәm biregeyi - osy Múhammed payghambarymyzyng bolmysyn tanugha úmtylu emes pe? Onyng óshpes ónegesin ýmbetteri әrqashanda  tereng týsinu kerek. Múhammed - Allahtyng eng sýiikti qúly, payghambarlardyng eng abzaly, adamzattyng eng joghary mәrtebelisi. Qúran Kәrimning kýshi qiyamet qayymgha deyin jetse, sol núrdy jer әlemge taratqan payghambarymyzdyng esimi de onymen birge jasaydy. Bizding payghambarymyz eki dýniyege rahym etu ýshin jiberilgen...

Dinnen az kem habary bar nemese namazhan  adam Allagha degen qúlshylyq onyng jibergen elshisine iman keltirip, kuәlik bermey, tolyq bolmaytynyn bilse kerek. «Aghraf» sýresinde Jaratushy egemiz «...rahmetim barlyq nәrseni syidyrady. Marhametimdi sonday taqualyq qylghandargha, zeket bergenderge jәne ayattarymyzgha sengenderge jedel jazamyz (156). Olar, sonday jandaryndaghy Tauratta jәne Injilde jazuly jiberilgen, sauatsyz payghambargha ergender (Moyyn úsynghandar). Ol, olardy jaqsylyqqa búiyryp, jamandyqtan tyyady. Jaqsy nәrselerdi halal, jaman nәrselerdi aram qylady. Olardyng ýsterindegi auyr jýkterdi (týsirip) shiyelenisken nәrselerdi sheshedi. Endi soghan (Múhammed Gh.S) sengender, olar oghan qúrmet etip әri oghan kómek kórsetkender sonday-aq oghan týsirilgen núrgha (Qúran) ergender, mine solar qútylushylar» (157) degen. Búl ayatta Jaratushynyng ózi Payghambarymyzgha tabigh boludy paryz qylyp otyr. Al sol payghambardy moyyndaudy «shirk», Allagha ortaq qosu dep payghambarymyzgha tilin tiygizushilerdin  tiline qalay toqtau saluymyz kerek.  Osyny aittyryp otyrghan  búl arnadan ne «asyldyq» kýtemiz. Kerisinshe «Asyl arna» bolmay, jamaghatty dinnen shygharatyn kәpir arnagha ainalghan joq pa?! Búl súmdyqty, «payghambargha moyynsúnudyng ózi shirkke ten» degen  qaterli pikirdi «Asyl arna» qapyda andausyz aityp, yaky aiytqyzyp otyrghan joq. Asyly, búl әreketting astarynda júrttyng qúlaghyn kýpirlikke ýirete beru múraty jatyr. Búlay dep kesip pikir aituymyzgha da negiz bar.   Habardy myndaghan kórermender  kórdi.  Onyng ýstine kórsetilgen búl habar jerden jeti qoyan tapqanday  bir emes birneshe ret qaytalap kórsetildi. Ol az bolsa DVD disk týrinde myndaghan tirajben maqsatty týrde tegin taratyldy. Demek, «Asyl arna» biz ýshin atyna zaty say bolmay, kerisinshe ata dinimizge qarsy joyqyn aqparattyq shabuyl bastap otyr. Múny osylay baghlaudan basqa jol joq!

Habardaghy ekinshi bir bassyzdyq, Týrkistadaghy Qoja Ahmet Yassauiy kesenesine ziyarat jasaushylardy kórsete otyryp, olardyng sol ziyarat jasaghan keskinderine krest qoyyp, ziyaratshylardyng búl tirligin  aiyqpas dert, keshirilmes kýnә etip kórsetui. Shyndyghynda búl kórinisti kórsetushiler  óz qaghynan jerip, «shirk, biydghat, jihad» terminderin jalang úghynghan, ýiretilgen totyqústay shiqyldaghan shermendeler. Ózderining qay shiyrdy shiyrlap, kimning soyylyn soghuyn bilmey jýrgen dýmsheler. Búghan   әlem músylmandarynyng Konstitusiyasy nemese ózgertilmeytin Ata Zany Qúran ayattarynan da dәlel keltiruge bolady.. Qúranda Islam zany jalpylama aitylady. Ary qaray әr ayatty tereninen taldap elge týsindirip jetkizu, sol eldegi din ghúlamalary men muftiyattardyng júmysy. «Qújyrat» sýresinde «Áy, adam balasy! Shýbәsiz senderdi bir er, bir әielden jarattyq. Sonday-aq bir-birlerindi tanularyng ýshin senderdi últtar, rular qyldyq» (49 ayat) degen ayat bar. Búl әr últty últ etip jaratqan son, sol últqa últtyq dәstýr túrghydan oilanugha, dinin damytugha kenshilik beru ghoy. Últ bolghan song onyng qanshama ghasyrlar boyy qalyptasqan erekshe óz dәstýr salty bolady. Demek, dinning shyn janashyrlary men ziyalylary osy túrghyda Islamgha óz janashyrlyqtaryn bildirui qajet. Bizge arabtyn, týriktin, tatardyn, ózbekting diny dәstýri emes, býginge deyin myqtap qalyptasqan hәm tamyry tym terenge ketken qazaqtyng diny dәstýri qajet. Sondyqtan bizding әuliyeli jerlerge, meshitterge ziyaratymyz ziyarat kýiinde qala beredi. Ásirese, kózimizding aghy men qarasynday  Qoja Ahmet Yassau kesenesine degen qúrmetimiz esh uaqytta joyylmaq emes. Myna dәlelge nazar audarynyzshy. Mekkege bir ziyarat jasaghan músylman sol jerdi qayta kórgenshe nege yntyghyp túrady? Sebebi, ol jerde qasiyetti Qaghba hәm iylәhy shuaq bar. Osy qasiyetti meken men onyng tang ghajayyp әserli kýshi adamdy baurap alyp, jýregine Alla taghalagha degen jaqyndyq núryn sebe týsedi. Qaghbagha qaraghan adam odan Úly Jaratushynyng úlylyghy men Jabbarlyghyn әiteuir bir sezinbey qoymaydy. Yaghni, Qaghba arqyly Haq taghala ózining orasan zor úlylyghynyn  úshqynyn shashyratady.  Sonda  músylman sol úshqyndy qayta sezinuge tyrysyp, Qaghbagha barudy kóksep túrady. Onyng Qaghbagha degen saghynyshy negizinde Allagh Taghalany taghy bir sezinsem eken degen úly saghynyshtan tuyndaytyny belgili. Osy siyaqty Qaghbagha ayaghy jetpegen qazaq bauyrlarymyz da ózining Áziret Súltan kesenesine degen ynta yqylasyn joymaq  emes. Búl alty ghasyr boyy qalyptasqan bizding imany saltymyz.

Osy jerde songhy onshaqty jyldyng kóleminde  Týrkistandaghy osy Áziret Súltan qoryghynyng basyna ýiirilgen qara búlytty taghy bir ret  aita ketkim kelip otyr. Alty ghasyr boyy kýrdeli jóndeusiz -aq býgingi kýnge aman sau jetken jәdiger kesene osydan on jyl búryn Týrik aghayyndar jasaghan kýreli jóndeuden song fundament ýstine gorizantaldy gidrolizasiya júmystary jýrgizilmeui saldarynan qazir qabyrghalary yzalanyp, qúzdana bastady. Kóteriler yza men túzgha saqtyq sharalary jasalmauy saldarynan - qalanghan kirpishterding ýgitiluine, onyng sapalyq qúramynyng nasharlap eziluine әkelip soghuda. Búdan, kesene ýstindegi ýlken kýmbezding qazir qúlap týsu qaupi tuyp otyr. Búl kýmbezdegi gips qúimalarynyng salmagha 300 tonnadan joghary. Eger kýmbez qúlap týser bolsa, ondaghy ishki aua qysymynan kesenening qanday kýige týsetinin kózge elestetuding ózi qorqynyshty. Osynday qiyn jaghdaydy basynan keship otyrghan jәdiger manyna bas mufty Á.Derbisәli bastaghan toptyng syghylystyryp týrik aghayyndargha meshit saldyrmaq bolghan әreketi de qanshama adamdy әure sarsangha salyp qoydy. Búl jayly «Qazaq әdebiyeti», «Ýsh qiyan» gazetteri uaqtyly oryndy dabyl kóterdi de. Ózim de osy taqyrypta  «Qazaqiya» aptalyghynda «Ábsattardyng kózjúmbaylyghynan, «Qosh bol, Qoja Ahmet Yasauiy kesenesi» dep jýrmeyik...» (№3-4, 2010 j.) degen janayqay ýlken maqala jazdym. Búl mәselege Elbasynyng «Men Týrik aghayyndargha meshit salugha kezinde úryqsat bergenmin. Biraq dәl qazirgi úryqsatsyz qúrylysty bastap ketken jerge salsyn degen naqtyly tapsyrys bergenim joq» degen sózi toqtau saldy.   Shynynda da, úlan ghayyr Týrkistan  aumaghynan meshitke oryn tabylmaghanday, tarihy zertteuler jýrgizetin eski qalanyng rabatyn býldirui din tóraghasynyng neden bolsa da tayynbaytyndyghyn kórsetip otyr.  Ábsattardy din ghúlamasy sanaushylar  onyng búl vandalizmne ne aitar eken? Qazir daugha YuNESKO halyqaralyq úiymy aralasyp, kózding qarashyghynday saqtalugha tiyisti mandayymyzgha bitken jalghyz jәdigerimizdi óz tizimderinen shygharyp tastaytynyn mәlimdep otyr. Ontýstik Qazaqstan oblysynyng әkimdigi múnafyq muftiyding sózine aldanyp, sazgha otyrghandaryn biraq bildi. Eger Yassauiy kesenesi YuNESKO qorghauynan aiyrylsa, oghan da osy muftiyimiz kinәli bolmaq.

Sóz sonynda aitarymyz, әngime «Asyl arnanyn» bir ghana habarynan shyghyp otyr ghoy.  Búl arnadan songhy kezde dәl osynday  dәstýrli islamgha óshpendilikti óristetu, qazaq topyraghynda «uahabshyldyq» diny aghymdy ornyqtyru baghytynda ashyq әngime kóptep aityla bastady. Diny fanattardyng búl qimylyna toqtau salmasy elimizding erteni qorqynyshty. Búghan  osy arnagha bas kóz bolyp qarjylandyryp otyrghan Baylanys jәne aqparat ministrligi men Mәdeniyet ministrligine qarasty Din isteri jónindegi komiytet  ne der eken?..

Baqtybay AYNABEKOV, Jazushy, «Qazaqstan qajylary» diny birlestigining Tóraghasy