Qyzylorda qalasynyng tap irgesindegi Tasbóget kentinde túratyn Júmabek IYgembaev aghamyzdyng el arasyndaghy siyrek kәsipting týri – bódene baghumen ainalysyp jýrgenine birshama jyldyng jýzi boldy.
Sol kezderde oblystyq atqaru komiyteti tóraghasynyng orynbasary bolghan A.Smirnov keyinnen Soltýstik Qazaqstan oblysyna basshylyqqa barghanda, Júmekene sol jaqta qyzmet atqarugha qolqa salady. Dosynyng úsynysyn qabyl alyp, dosymen birge Soltýstik Qazaqstan oblysynda qyzmet atqarady. Densaulyghy syr berip, kezekti enbek demalysynda tughan jerge kelgende, dәrigerler әrtýrli boljam aitqanmen, naqty diagnoz qoya almaydy. Infarkt alyp, auruhana tósegine de tanylady. Búl habardy estigen soltýstiktegi dostary «dertke daua» dep, bódenening júmyrtqasyn Ombydan arnayy aldyryp, Qyzylordagha jóneltedi. Bódene júmyrtqasyn iship, Júmekeng tәuir bolady. Osydan keyin dertine shipa bolghan bódene júmyrtqasyn el iygiligine jaratu ýshin osy kәsippen ainalysugha kónili auady. Osylaysha tyng tirlikti mengeruge úmtylyp, Petropavldan onshaqty bódene aldyrdy. Mine, sodan beri birshama uaqyt ótip, qús basy kóbeyip, ýlken ýiding bir bólmesi qúsqa toldy. Qúday qosqan qosaghy Shәmshiya apay da Júmekenning búl isin qosh kórip, qústardy kýtimge alghan.
Ýy iyeleri atalghan qústyng talay qúpiyasymen bólisti. Balapandar inkubatordan 17 kýnde shyghady eken jәne shiraq bolady. Birden jem-su beruge bolady. Bódene jylyna 300 júmyrtqa tuady. Qyzyq derek: Bódene — qús túmauy, salimonellez auruyna úshyramaydy.
Bódene júmyrtqasynan dayyndalghan taghamdy tútynatyn adamdarda radiasiyalyq aurular jenil týrde bolatyny dәleldengen.
Bódene júmyrtqalarynyng emdik qasiyetteri erteden belgili. Olardy demikpe, sozylmaly ókpe auruyn, tuberkulezdi, sozylmaly gastriyt, asqazan auruyn, ót irikteletin qalta auruy men ót joldaryn, jýrek-qan tamyrlarynyng jetispeushiligin, rahiyt, qanazdyq, sәule aurularyn emdeude qoldanady.
Bódene júmyrtqasynyng qúramyna kiretin tirozin amin qyshqyly kosmetika salasynda taptyrmaydy jәne adam betining týsin jaqsartady. Sheteldik bioóndiris salasynda bódene júmyrtqasynyng negizinde әrtýrli maskalar men kremder shygharylady.
Bódenelerding basty artyqshylyghy – olardyng kishigirim shúbar ala (týrli-týsti) júmyrtqalary. Olar vitamindermen amin qyshqyldaryna óte bay, gipoallergendi. Bódene júmyrtqalaryn jýieli paydalanu aghzanyng әrtýrli aurulargha, onyng ishinde tuberkulezge qarsy kýresuin jogharylatady. Olardy shiyki kýiinde paydalanu – kezinde Chernobyli apatynan sәuleli aurugha úshyraghan balalargha kómektesken.
Elimizde atom synaqtarynyng zardabyn tartyp otyrghan aimaqtar jetkilikti. Oghan qosa, býgingi kýni tuberkulez auruynyng dendep túrghanyn eskersek, bódene ósiru bizge qajet ekendigi sózsiz.
Áliya Bekbanova, Qyzylorda qalasyndaghy №2 emhananyng dәrigeri:
– Syr ónirinde demikpe, tuberkulez, jýrek, ókpe, qanazdyq, asqazannyng zat almasuynyng búzyluy aurulary jii kezdesedi. Al bódene júmyrtqasynyng múnday aurularmen auyrghandargha tiygizer paydasy mol.
Sapar Tanatarov, tarihshy:
– Tarihy derekterde bódene jayynda talay qyzyqtar jazylghan. Bódene eti patshalar men aqsýiekterding jensik asy bolghan jәne dastarqanynan ýzilmegen. Balanyng immundyq jýiesin nyghaytugha da septigi zor. Japondar ekinshi dýniyejýzilik soghysta atom bombasy jarylghan qala túrghyndaryna bódene júmyrtqasyn bergen.
Múhtar Baybatshanov, auyl sharuashylyghy ghylymynyng kandidaty, bódene zertteushisi:
– Bódene kóptegen ýy qústary siyaqty qúndy diyetalyq et pen júmyrtqanyng qaynar kózi bolyp tabylady.
Qazaqstanda keng taraghan Japon súr bódenesin HH ghasyrdyng 50-jyldarynan bastap AQSh-ta laboratoriyalyq januar retinde paydalana bastady jәne «Apollon» baghdarlamasy boyynsha, kosmostyq zertteu jýrgizuge qatystyryldy.

Ádiljan ÝMBET, Qyzylorda oblysy
«Alash ainasy» gazeti 29 mamyr 2009 jyl