Aqyndar: Dәuitәli Stambekov pen Úlyqbek Esdәuletov

SƏUEGEYLIK

1972 jyldyng kýzi. QazMU-ding alghashqy kursynda oqu bastalar-bastalmas tústa ýlken poeziya keshi ótti. At shaptyrym auditoriya auzy-múrnynan shyghyp, bóshkedegi balyqtay syqasyp, syghylysyp otyrmyz. Nayzaghayly jazday jarqyldap Jarasqan, inkər dýniyedey Kenshilik, qazaqy Pushkindey Shómishbay, nartaylaqtay nayqalghan Nesipbek, «qaragózdetip-parovozdatyp» kózi kókshiygen Kópen, qalagha kele auylyn ansaghan Tanabay, «eligaylatqan» erke maqam-dy Ghabiyden... birinen keyin biri kýrkiretip óleng oqyp jatyr. Bərin de aitqyzbay-aq tanyp otyrmyn, keybirining kitaptaryn, keybirining gazet-jurnaldardan jyrlaryn oqyp, suretterin kórgenmin. Jýike-jýieni jyr biyledi. Birese qúlaqqa úrghan tanaday tynyshtyq. Birese dýrkiregen shapalaq. Maghan bəri tansyq. Keshti jýrgizushi – ər sózin mənerlep, maqamyn qayystay soza sóileytin kózəynekti dókey – uniyversiytetting M. Əuezov atyndaghy ədebiyet ýiirmesining jetekshisi, dosent Súltanghaly Sadyrbaev bolyp shyqty.
– Kelesi óleng oqityn Dəuitəli Stambekov! – dep habarlady ol dauysyn soza əndetip. Əldekimge elikteui me, óz daghdysy ma, birden bilu qayda? 
Minbege úrshyqsha ýiirilgen iykemdi qimylmen orta boyly, qaratory jýzdi, qiyqsha múrty bar, eki kózi dóngelengen ədemi jigit shyqty. Ony búryn týrin kórmesem de birden tany kettim. 
– Jaqynda men «Jazushy» baspasynyng poeziya redaksiyasyna baryp edim – esigi tars jabyq eken. Əneki, aldymdaghy poeziyanyng esigi jabyq! – dep shiraq bastady ol. – Tútqasyn ary tarttym, beri tarttym – ashylmaydy. Mylqau esikti dýnkildetip ary qaqtym, beri qaqtym – eshkim ashpaydy. Poeziyagha meni eshkim kirgizer emes. Jolatqysy da kelmeytin boluy kerek. Sodan, bosqa keldim be dep, syrttan temir lom əkelip, poeziyanyng esigin búzyp kirsem – ishinde maldasyn qúryp Qadyr Myrzaliyev otyr eken! – dep bir oraghytty. Júrt du kýlip, shapalaq úryp jiberdi. Sózine tanyrqap qaldym. Dәukeng ary qaray ketti:
– Mening bayqauymsha, býgingi poeziya eki týrli baghytpen damyp keledi, biri – azamattyq lirika, ekinshisi – nəzik lirika. Azamattyq lirikanyng negizin salghan – Mayakovskiy, nəzik lirikanyng bastauy – Eseniyn. Biz osy eki joldyng qaysysyn tandauymyz kerek? Meninshe, eger alda-jalda osy Sovet ókimeti qúlay qalsa – Mayakovskiy qosa qúlaydy. Osy qoghammen birge kýni bitedi. Sondyqtan onyng joly – uaqytsha. Al Eseninning poeziyasy – məngilik. Óitkeni qogham ólgenmen tabighat ólmeydi, mahabbat ólmeydi. Ony jyrlaghan poeziya da eshqashan ólmek emes. Men osy baghytty tandadym, – dep siltep baryp, ólenin oqyp ketti. Júrt siltidey tyndy. Onyng qanday óleng oqyghany esimde joq, qaperime kirmegen de boluy mýmkin, qúlaghymda «Eger alda-jalda Sovet ókimeti qúlay qalsa...» degen sózi sanqyldap túryp qaldy. Əyteuir, búghan deyin tórde padishaday bolyp otyrghan keshti jýrgizushi Sadyrbaevtyng saliqaly jýzining kenetten əlem-tapyryq búzylyp ketkeni anyq kóz aldymda. Ol Dəuitəlini toqtatyp ýlgermek týgili, estigen sózinen esin jiya almay, esengirep qalghan boluy kerek.
«...Eger alda-jalda osy Sovet ókimeti qúlay qalsa»... Oghashtyq pa? Baryp-túrghan oghashtyq! Óitkeni búl 1972 jyl bolatyn! Kenes ókimetining naghyz dəuirlep túrghan shaghy! KGB men senzuranyng qylyshynan əli qany tamyp túrghan túsy! Bizding səbiy-bala kezimizde, alpysynshy jyldardyng ortasynda ústazdarymyz: «Sekseninshi jyldary kommunizmge jetemiz», – dep miymyzgha qúiyp, sendiretúghyn. «Kommunizm» degenning ne ekenin biz qaydan bileyik? Birde sol súraghyma ýlkenderding bireui: «Kommunizm degenimiz – rahatizm», – dep jauap bergen. Taghy birde «Baldyrghan» jurnalynda ózimiz qatarly býldirshinderding suretterin birneshe betke qaptata berip, tóbesine: «Búlar kommunizm túsynda ómir sýredi!» dep jazghanyn oqyghanda qatty qyzyqqanmyn. Sol arman-kommunizmge men emes, sol suretteri shyqqan balalar ghana baratynday kórinip, ýlken toydan qaghylyp, rahattan qúr qalghanday ókinishti əserde kóp jýrgenim esimde. Sonday tətti eles, qiyalmen ósken sanama Dəuitəlining myna sózi múzday su qúighanday əser etti. 
«Eger alda-jalda Sovet ókimeti qúlay qalsa»... Məssaghan!.. Búl sóz sol keshten keyin-aq jurfak studentteri ortasynda talqygha týsti. Kópshilik myrs-myrs kýlip, birauyzdan: «Aqyndar jyndy ghoy, jyndylar ne aitpaydy, sandyraqtay beredi», – degenge saydy. Týkpirimde «Dəuitəlining sózining jany bar ma?» degen oy jylt etip, úyalap qaldy. Kenestik jýiening qúlar-qúlamasy turaly oidyng týbine kózim jetpedi, qúlaryna sengem de joq, biraq poeziyanyng qay baghytynyng ómirshendigi turaly pikiri qisyndy kórindi. 
«...Eger alda-jalda Sovet ókimeti qúlay qalsa»?!. 
Kele-kele Dəuitəlining oiynyng dúrystyghyna kózim jetti. Biraq, ətten, qanshama jyldan keyin... Sol keshten túp-tura 12 jyl ótken song Məskeuding Ədebiyet institutynyng qabyrghasynda professor Kunisynnyng kenestik jýiening irip-shiry bastaghany turaly dəristerin tynday jýrip, qyryq elden kelgen kurstas aqyn-jazushylargha: «Bizding Dəuitəli Stambekov degen bir talantty aqynymyz solay degen», – dep aitqanymda otyrghandar ekige jarylghan: jartysy – «dúrys», jartysy – «búrys» dep shyqty. Birazy əzilge sayyp tyndy. Degenmen, Dəuitəlining sózining dúrystyghy dəleldenui ýshin taghy bir on shaqty jyl kerek edi. Sandyraq dep jýrgen sóz sonyra səuege ainaldy. Aqyn Dəuitəli Stambekov Kenes ókimetining qúlaghanyn óz kózimen kórip, təuelsizdikting toghyz jylyn bastan keship, asqynghan nauqasyna qaramastan «Júmaghym men tamúghym» atty ólmeytin óleng kitabyn jazyp ketti. Ol óz densaulyghyn qúrtqan sol jýiening keleshegine 20 jyl búryn kýmən keltirdi. Búl kóripkeldik emey nemene? 
Endi býgin qaranyz – Mayakovskiy bastap, bərimiz japa-tarmaghay jyrlaghan sol qogham əldeqashan qúlaghan. Qiraghan júrtyna tipti qaulap shóp shyghyp ketti. Biz endi sol shópti jyrlap jýrmiz.

ShÓLIRKEU

Jortyp kelemiz. Jortyp kele jatqan sol bayaghy Dəuitəli ekeumiz. Jortyp kele jatqan sebebimiz – Almatynyng kóshesinen syra izdep jýrmiz. Izdegening qashan tabyla qongshy edi? Anda da joq, múnda da joq. Jelpildep qayda jetip barsaq ta, ekpinimiz tau jyqqanday bolyp entigip qayda kelsek te shirkinning syrasy əlginde ghana tausylghan bolyp shyghady. Týs aughanmen qyryq kýn shildedegi qala qaynap, aua janyp, órtenip túr. Ystyq bizdi qoyyp, shahardyng ishine týsip ketken, asfalit tobarsy balqyp, qonyrsy erip jatyr. Jas balanyng enbegindey, basqan sayyn bylq-bylq etedi. Dem alsang qolqang kýierdey qapyryq, shóldegennen tilimiz auzymyzgha syimay keledi. 
– Dəuke, túra túrshy, mynau avtomattan gazdy su iship alayyn, – deymin shyday almay. 
– Joq, bolmaydy, odan da myna qúrtty sor, – deydi ol shalbarynyng tereng qaltasynan qonyrqay eki ejigey shygharyp, bireuin sýisine jalap-jalap qoyyp. 
– Oibay-au, ejigey odan sayyn shóldetpey me? Syrasy qúrysyn, tabylmasa qoysyn. Krannan su ishsek te qaytayyqshy. Qatalap óletin boldyq, – deymin men kirjiyip, keyip. – Sirkem su kótermeuge ainaldy. Tabannan tozdyq qoy... 
– Əli de əbden shóldey týs. Adam ər nərsege enbegin sinirip baryp qolyn jetkizui kerek. Op-onay kezdese ketken syrada ne dəm, ne mən bolady? – deydi. 
Dəuitəlining syra jónindegi filosofiyasy myghym. Qisynyna tis batpaydy, eshbir dau aita almaysyn. Sóitip, meni dedektete ertip kele jatyp: 
– Mening Səulebek Jəmkenov dosymnyng syra jóninde mynaday maqal-mətelderi bar: «Syrany simirip ishpe, sinirip ish», «Qústar jinalsa – úshayyn degeni, dostar jinalsa – isheyin degeni», – dep kýldirip qoyatynyn qaytersin?.. 
Men de qarap qalmay: 
– Ospanhan aghamyzdyn: «Bir shól bar. Shól shólmekpen joghalmas pa eken? Əy, osy bizdi týbinde shól almas pa eken?» degenin de qosyp qoy, – deymin ezuim kýluge jaramay kele jatyp. Shyn shóldegen adamnyng auzy iykemge kelmey qalady eken.

BALA MEN JÚMYRTQA HIKAYaSY

Dəuitəli qaysybir kýni keshkilik baqshadaghy balasy Rasuldy jetelep alyp, «Qalamgerge» keldi. Birneshe jas aqyn qauqyldasyp otyr edik. 
– Kýn úzaq. Ýige erte jetip barghan qyzyq emes. Sendermen birge otyra túrayyn, – dedi. Ortamyz tolyp qaldy. Bir kezde kórshi ýstelge Tolmachev degen dosymen Oljas Sýleymenov kelip qonjidy. 
– Anau aghandy tanisyng ba? – dedi Dəuitəli qasymyzda bizding əngimede sharuasy joq, ózimen-ózi shiyening shiyedey sólin iship, qannen-qapersiz, montiyp otyrghan balasyna. 
– Ol – Oljas Sýleymenov agha! – dedi ol birden tanyp. 
– Sen Oljas aghannyng qanday ólenin jatqa bilesin? – dep edi, úly da janyp túr eken, birden:
«Ey, Poloveskiy kray! Ty tabunamy slaven...» – dep anyratyp qoya berdi. Səbiyding sanqyldaghan dausy júrttyng bərin ózine qaratty. Oljas ta əngimesin doghara qoyyp, qúlaq týrdi. Óleng ayaqtalghanda bərimiz qol soqtyq. 
– Bar, Oljas aghana səlem ber, – dedi Dəuken. Úly tartynshaqtap edi:
– Jýr, ózim tanystyrayyn, – dep qolynan ústap apardy. Oljas emirenip: 
– Atyng kim, ainalayyn? Kel, tanysayyq. Mening atym – Oljas, – dep gýrildep edi, bala: 
– Mening atym – Rasul! – dep taq ete týsti. Oljekeng ózi qatty syilaytyn Ghamzatov syndy ýlken aqynnyng atyn səbiyding auzynan estigende (Rasul degen Allanyng da bir aty ghoy!) selt etip, basyn júlyp alghanday boldy. Mýmkin jay ghana eleng etken bolar, maghan biraq solay kórindi. 
Sol otyrystan tarqaghanda Dəuitəli meni ədettegidey ýiine shaqyrdy. «Qaydaghy bir quystaghy quyqtay pəterde japadan-jalghyz ózing jatqanda ne bitiresin, jýr bizding ýige, shýiirkelesip, jantayyp jatyp, jengenning shayyn birge isheyik», – deytin Dəukeng júmystan shyqqanda eki kýnning birinde. Ózi qala syrtynda, jer týbindegi Qarasu auylynda synshy Kədirbek Uəliyevting kottedjinde túrady. Barsang qaytu qiyn. Qonyp qalugha tura keledi. Sondyqtan kóbine qashqalaqtaytyn edim. Ertengi kýn demalys bolghasyn osy joly kelise kettim. Kóz baylana ekeumiz Rasuldy eki qolynan jetelep alyp, kólikten kólik auystyryp, aqyry 1-Almaty vokzalynyng týbinen Qarasudyng avtobusyna otyrdyq. Kýni boyghy sabylystan ba, əlde birer saptyayaq syranyng saldary ma, qaljyraghan ekeumiz de qalghyp ketippiz. «Qarasugha keldinizder! Qarasu ayaldamasy! Qarasu!» degendi estip oyanyp, ornynan jyljy bastaghan kólikten sekirip-sekirip týsip qaldyq. Kósheni basymyzgha kótere sambyrlay sóilesip, salyp úryp Dəuitəlining ýiine kirdik. Ənsheyinde jarqyldap qarsy alatyn əyeli Farida jengey bizge birtýrli antaryla qaraghanday boldy. Búrynghyday emes, səlemi de selqos kórindi. «Búl qaydan jýr?» dep oilap túr ma dep, endi men ynghaysyzdana bastadym. Kózimen ýsti-basymyzdy týgel sholyp shyghyp: 
– Dəuitəli-au, bala qayda? Nemene Rasuldy baqshadan almaghansyng ba? – dedi. Dəuitəli maghan, men Dəuitəlige quystana qarap, sostiyp qalyppyz. 
– Alghanmyn, alghanmyn. Jana ghana bala bar edi ghoy? – dep Dəukeng maghan alaqtap, shyr ainalyp, ýsti-basyn sipalay bastady. 
– Ne deysinder?! Bala qayda?! Qayda ketti?! – degen jengeyding dausy ersileu shyghyp ketti. 
 «Bəse, bala qayda?!.» Úldy avtobusta úmytyp ketkenimizdi endi bildik. Dəuitəli ekeui qatar otyrghan bolatyn. 
Ekeumiz ýiden ytqyp emes, atqyp shyqtyq. Alystaghy ayaldamagha bar kýshimizben jýgirip kelemiz. Qúiynday úshtyq. Reaktivti samolet te búlay zaulamaytyn shyghar! 
– Qalay ghana úmytyp kettik? – deymin men yrsyldap, entigimdi basa almay... 
– Əlgi avtobus Nikolaevkadan qaytady. Songhy ayaldama sol. Qaytar jolda ústap alu kerek, – deydi Dəukeng de eki iyininen zorgha dem alyp... 
Týn ortasy. Songhy avtobustar qalagha, parkke qaytyp jatyr. Avtobus kórsek qol kóterip, aldynan shyghyp, aighaylap toqtatamyz. Ayaldamagha toqtay qalghanyna sekirip minip, ishin qaraymyz. Bala ýshti-kýili joq! Kókke úshyp ketkendey zym- ziya! Týn ortasynan aua bastady. Ýreyimiz úshyp ketken. Týrimizden de adam shoshityn bolar. «Endi qayttik?!» dep, typyrlap, kýderimiz ýzile bastaghanda jaryghy ólimsiregen bir avtobus kórindi. 
– Osy! Osy! – dep aighaylap jiberdi Dəuitəli syrtqy poshymynan tany ketip. Saldyrlap kelip túra qalghan kólikting ishine sekirip kirsek – ózgege ótirik, maghan shyn – Dəuitəlining balasy baghanaghy otyrghan oryndyghynda pyryldap əli úiyqtap jatyr! Eshkim ornynan qozghamaghan! Al avtobustyng ishinde shopyrdan ózge jan joq, bәri týsip qalypty. Bala din-aman! Bizden baqytty adam bolmady. 
– Balamnyng tabylghanyn juamyz! – dedi Dəuken. Alaqaylap, Berlinnen qaytqan soldattay bolyp, dabyrlap ýiine keldik. Farida jengeyding qabaghy birden ashyldy. Búrynghyday jadyranqy, mamyrajay kýy qayta ornady. Endi balanyng tabylghanyn juugha kiristik. 
– Mama Fazylovna, – dedi Dəukeng óz balalarynyng maqamyna salyp, – bizge tamaqqa deyin ishimizdi maylau ýshin eki shiyki júmyrtqa əkelip bere qoyshy. Isheyik. 
Dəuitəli maghan kózin qysyp qoyyp, aldymyzgha kelgen shiyki júmyrtqanyng bireuin alyp, maghan kórsete otyryp, eki sopaq jaghyn da iynemen nygharlap, múqiyat testi. Tesikting birine ernin taqap, ishindegi býkil uyzyn týk qaltyrmay soryp alyp, jútyp qoydy. Sonsong sol júmyrtqany mening qolyma ústatty. Syrtynan qarasam býp-býtin, kədimgi júmyrtqa, biraq ishi bos qauaq! Lezde ýrlegen sharday jep-jenil bolyp qalypty. Tanyrqap qaray berdim. Kədimgi bolymsyz iyne ótken bolmashy, eleusiz tesikten júmyrtqanyng býkil ishindegi aghy men sarysyn týk qaldyrmay soryp alghanyna birden sene qalu da qiyn edi. 
«Ishindegi súiyq su emes, qop-qoi nərse edi ghoy? Búl ne siqyr?» dep oiladym. Ol mening ýnsiz súraghymdy kózimnen oqyghanday, qulanyp: «Fizikanyng zandylyghy!» – dep súq sausaghyn kókke shoshaytty. Sodan keyin ekinshi júmyrtqany da dəl solay tesip, ishindegisin týgel maghan sorghyzdy. Endi Dəuken: «Qarap túr, qazir jengendi qatyramyn. Ol anqau!» – dep maghan sybyrlady da: 
– Farida, myna júmyrtqanyng ishi bosap qalghan siyaqty ghoy, búzylyp ketken joq pa, qarashy, – dedi oghan úsynyp. Jengey júmyrtqany qolyna ala salyp, shayqap-shayqap jiberdi. Ishinde uyzy joq, jep-jenil neme qaydan shayqala qoysyn? Pyshaqpen azdap tesip, shúqyp, abaylap jaryp kórip edi – ishi bos bolyp shyqty. Jengey tanyrqap, óz kózine ózi senbey túr. Eshtenege týsinbey, ainaldyryp qaraydy. 
– Múndaydy birinshi kóruim, – dedi ol. 
– Mə, onda myna ekinshisin kórshi, – dep Dəukesh basqasyn ústata qoydy. Ony da shayqap kórip, qabyghyn jarghanda ishi bos keuek bolyp shyqty. Jengemiz an-tan, airan-asyr. 
– Tauyqtar da haltura tuatyn bolghan ba? – dedi Dəuitəli. 
– Qaydan bileyin, dýkennen aldym ghoy, múnday da bolady eken-au, ə? – dep jengey tandayyn qaghyp jatyr. 
– Múnyng atyn abort deydi! – dedi Dəuken. Ekeumiz kýlkiden shashalyp, ishegimiz týiilip, eki jaqqa qúladyq.

SÓGIS

1977-1979 jyldary «Qazaqstan pioneri» (qazirgi «Úlan») gazetinde Dəuitəli Stambekov, Tynyshbay Rahimov, Beybit Qoyshybaev, Saylaubay Júbatyrov, Mədy Ayymbetov, Serik Janəbilov, Mereke Qúlkenov, Gýlsim Múqysheva siyaqty aqyn-jazushylarmen birge qyzmet isteytin edik. Bizding redaksiyagha Ótejannan bastap kóptegen qalamgerler, týk júmysy bolmasa da, bas súqqandy təuir kóretin. Bastyghymyz Fariza Ongharsynovany qosqanda bizding ortamyz kishigirim Jazushylar odaghy sekildi əser beretin. 
Fariza apaydyng minezi qatal, tili ótkir. Aybynynan yghamyz. Telefongha «iyə» dep jauap berseng de sóz estip qalasyn. «Allo» dep nege aitpaysyn, óz ýiinde otyrsyng ba?» – dep týirep tastaydy. Aldynan esik asha qoymaghan bir jigitimizge bola bizding bərimizge: «Jigitter, djentelimendiktering jetispeydi eken!» – degende jerge kirip kete jazdaghanbyz. Birde apay: «Ishterinde kim-kimder ishimdik ishedi?» – degende moyyndamay, bərimiz bas shayqap, tanyp shygha kelistik, tek qana Dəuitəli: «Tabylsa nege ishpeske?» – dep du kýldirgen. 
Apay keybir otyrystarda bizge óleng oqytatyn. Dəuitəli nebir tamasha ólenderin tógip-tógip jiberip: «Sheshin, qatyn, Erkindik te jalanash!» – dep jýzin qúbyltyp, kózin oinaqtatyp, qoldaryn kókke sozyp túra qalyp, jasandy ərtistikpen ayaqtaytyn. Bala minezi men býkil erke qylyghy ózine jarasyp túratyn. 
Onyng ýstine Dəukenning boyyna elde joq ghajap ənshilik bitken. Eshkimde joq óte bir ədemi, múndy boyauy bar asa biyik dauys edi. Eger ol aqyn bolmaghanda ataqty ənshi bolar ma edi, kim bilsin? Sol kezde aty jana shygha bastaghan kompozitor Qydyrəli Baqtygereev ekeuining jas júbaylar turaly əsem əni bar. Sony shyrqaytyn. Keyde ortagha shygha kelip, tamyljytyp «Dudar-aygha» basatyn. Eger meyramhanada otyrghanda ən sala qalsa, «Ornyna orys-qazaq talasyp jýr» degen joldy: «orys» degen jerinde kórshi ýstelde otyrghan beytanys orystargha sausaq úshymen silteme jasap, «qazaq» degen túsynda qazaqtardy núsqap qoyyp, shyrqaytyn edi. Əriyne, júrtty kýldiru ýshin. 
Dəuitəlining auzynan tastamaytyn aqyny Qyzylaraydan shyqqan dara daryn Serik Aqsúnqarúly bolatyn. Qashan bolsa da Serikti, onyng ólenderin nasihattap, gazet-jurnaldargha jariyalatyp jýrgenine kuəmin. Aqsúnqarúlynyng «Kleopatra» deytin poemasy baryn sol kezde-aq Dəukenning auzynan estip edim. 
Bir joly maghan gazetting Jenis kýnine arnalghan sanyn aldyn ala dayyndau tapsyryldy. Biraq men 1-mamyr merekesi qarsanynda elge ketip, ainalyp qalyp, júmysqa baqanday ýsh kýn keshigip jettim. Ol tústa balalargha arnalghan jana jurnal ashylyp, Fariza apay sonda auysyp ketken edi, bas redaktordyng mindetin jauapty hatshy Beysenbay Sýleymenov atqaryp jýrgen. Biraq ózimizben birge eki kýnning birinde keshkilik preferans oinaytyn minezi júmsaq Beysenbaydy óz qatarlastary men jasy ýlkender kóp tynday bermeytin. 
Men júmysqa shyqqan kýni Beysenbay jinalys ótkizdi. Kýn tərtibinde – Dəuitəli ekeumizding məselemiz. Mən-jay bylay bolypty. Merekeden song bastyq Beysenbay Dəuitəlini shaqyryp alyp: 
– Anau Úlyqbek joldan keshigip jatyr. Sondyqtan 9-mamyrdyng materialdaryn dayyndaudy sen moynyna al, – dep maghan berilgen tapsyrmany týgel soghan jýktegen eken. 
– Jaqsy, – dep kelise ketken Dəukeng jeme-jemge kelgende búl sharuany úmytyp, auyldan kelgen bir-eki kurstasyn qonaqtatyp ketken kórinedi. Sóitip, «sen salar da men salar, atqa jemdi kim salar?» degendey, gazetting aldaghy sanyna shygharatyn material tabylmay, redaksiya týgel «kýiip, týtep, janyp» jatqan ýstine týsippin. Júmystan qalghan kinəmdi sezinip kelgen men jinalysta taghylghan aiypty birden moyyndadym. Al Dəuitəli bolsa: 
– Beysenbay, sening esing dúrys pa? Anau Úlyqbek óz kinəsin moyyndap otyrghan joq pa? Mende neng bar? – dep daulasa ketti. 
Qatal boludy kóksep jýrgen Beysenbay soghan qaramastan: 
– Stambekovke de sol tapsyrma berilgen bolatyn. Oryndamady. Qayda qanghyp jýrgenin bilmeymin. Sondyqtan tapsyrmany oryndamaghany ýshin Esdəuletov pen Stambekov ekeuine de birdey qatang sógis jariyalanyp, jeke kartochkasyna engizilsin, – degen qauly qabyldatyp jiberdi. Men júmystan shygharylmaghanymdy mise tútyp, ýndemey otyrmyn. Ornymda qalghanyma tipti ishtey məzbin. Al Dəuitəli bolsa: 
– Maghan nege bostan-bosqa sógis beresin?! Dúrys emes! Úlyqbekke berseng ber. Maghan berme! – dep búrqan-talqan ashulanyp shygha keldi. Beysenbay da qyzynyp: 
– Stambekov, sen daulaspa. Ne deseng de, saghan qatang sógis jariyalanyp qoydy.Ayyptysyn! Estiymisin? Saghan qatang sógis berdik! – dep qolyn shoshandatqanda, Dəuitəli ashudan dirildep, ornynan úshyp túrdy: 
– Berseng bere ber, bəribir men ol sógisindi almaymyn! 
– Alasyn! 
– Almaymyn sógisindi! 
– Alasyng degen song alasyn! Aldyramyn! 
– Almaymyn dedim ghoy, almaymyn! 
Ekeui qyzylkenirdek bolyp qaldy. Biz kýlkige túnshyghyp, syrtqa shygha jóneldik.

HATShYNYNG ShKAFY

1988 jyl. Jazushylar odaghy basqarmasyna hatshy bolyp saylandym. Birde kabiynetime Dəuitəli kirip kelip, qúshaqtay qúttyqtap:
– Myna ornyndy jumaysyng ba? – dep jymyndady. 
– Dəuke, qazir jinalysym bar, keshke taman bolmasa... – degenime qoyar emes. 
– Seni plenumda saylaghan ózimiz. Sen myna bizding – jastardyng jekemenshik sekretarysyn. Sondyqtan bizding basymyz auyryp, baltyrymyz syzdaytyn bolsa eng aldymen sen jauap beresin. Mysal ýshin, qazir mening basym bolmay túr. Ony týzep beru – sening basty mindetin, – dep әzil-shyny aralas taqymdaghan son, qaltama qol salyp: 
– Dəuke, ózing baryp bireulermen bas jaza qoyshy, men shygha almaymyn, júmystyng aty - júmys... – dep, jeterlik púlyn berip, əreng qútyldym. Biraq «qútyldym» degenim beker eken, birazdan keyin Dəukem qyzara bórtip qayta jetip keldi.
– Birge ishetin bir adam tabylsashy. Bәrining múrnyna su jetpey qalypty. Myna jartyny jalghyz ózim ensere alar týrim joq. Jýrmeydi. Ekeumiz kóreyikshi, – dep qoynynan auzy qaghazben tyghyndalghan shólmekti suyryp aldy. 
– Oi, Dəuke, qazir mende jinalys bastalady, júrt kele bastady. Maghan bolmaydy! Bolmaydy! Júmys! – dep shyr ete týstim. 
– Ə, onda jaqsylap bir tartyp alayyn da keteyin, – dep, tileuindi bergir agham týsinip, ynghaygha jyghyla ketti. Tezdetip, su toly grafinning janyndaghy stakangha mólsherlep qúiyp, tónkere bir tartty da qaltasynan domalaq qúrt shygharyp, tandayyna sap, tamsap az túrdy. Sosyn esik jaqtaghy kiyim iletin shkafty ashyp, əlgi ortalanghan shólmekti aparyp qoydy. 
– Búl – sening sybaghan, – dedi. – Ishking kelse ishersin. 
– Joq, men qoyyp jýrmin, alyp ket! – dep azar-bezer boldym. 
– Ishpeseng – ishpe, men ózim kelip iship túramyn. Osynda qalsyn, basqa bireulerge berip qoyyp jýrme. Myna ystyqta araq arqalap jýrem be? – dep ol shygha jóneldi. Sodan ol shólmek esten shyghyp ketipti.
Sodan ol qaybir kýni kýtpegen jerden kirip kelip: 
– Ornynda túr ma? – dep súrap, maghan qaramay-aq ózi ashyp, ózi qúiyp, bir tartyp jiberip, tez shygha jóneldi. Shyghyp bara jatyp, –Basqalargha berme,- dep tapsyryp ketti.
Endi birde bólmede úighyr ədebiyeti seksiyasyn jinap, bir məseleni talqylap otyr edik, esik ashylyp, Dəuitəli kirip keldi. Ishke kirip, ýn-týnsiz maghan qarap, bas barmaghy men súq sausaghyn kóldeneng shoshaytyp, stakannyng belgisin isharalap kórsetti de, óz kenirdegin shertip qalyp, shkafty ashyp, teris qarap kýbijiktep túryp, ózine kerek tirligin tez-aq atqaryp, qayta syrtqa shygha jóneldi. Men júrt sezip qalmasyn dep, nazar audarmaghan boldym. Ol shygha jónelgennen keyin baryp úighyr jazushysy dramaturg Shayym Shavaev akamyz bayqap qalyp, artyna búrylyp, antarylyp: 
– Dəuit múnda ne istep jýr? – dep súrady. 
– Poeziya seksiyasynyng bir qaghazyna kelgen bolar... – dedim men. Yqylastary jinalys jýrgizip otyrghan maghan auyp, esikke teris qarap otyrghan olar Dәukenning qúpiya "tirliginen" birdene sezdi me, joq pa, maghan әli kýnge deyin beymәlim...
Qayran, Dәuke!

Úlyqbek

 «Ábilhayat» kitabynan

«Astanapoligrafiya» baspasy, 2010 jyl.

Abai.kz