Býgin Memleket basshysy Jarlyq shygharyp, Qazaqstannyng Syrtqy ister ministri Erlan Ydyrysovty qyzmetinen bosatty. Úzaq jyldar boyy ministrlikte jýrgen kenestik klasstyng kadry ne ýshin qyzmetinen aiyryldy? Onyng endigi lauazymy qanday bolmaq? Osy mәseleler tónireginde tәuelsiz jurnalist Ermúrat Bapy myrzamen az-kem әngime órbitken edik.

- Er agha, býgin ghana Erlan Ydyrysov ministr lauazymynan bosatyldy. Ol 1999 jyldan 2002 jylgha deyin, sodan keyin 2012 jyldan kýni býginge deyin Qazaqstannyng Syrtqy ister ministri boldy. Jaqsyly-jamandy osy salanyng aldyna jorgha týsirmes, әkki sayasatkerine ainaldy ghoy...

- Erlan Ydyrysov sonau Kenestik jýiening kadrlarynyng biri. Kenes kezinde MGIMO-da oqyp keldi. Afrika elderinde qyzmette boldy. Syrtqy ister ministrliginde de biraz uaqyt otyrdy. Negizinen men Ydyrysovty halyqshyl, qazaqshyl sayasatker dep atamas edim. Sebebi taghy belgili.

- Aqordadaghy auys-týiis ayaq-asty jasaldy ma? Álde aldyn-ala josparlanghan ba? Ydyrysovtyng qyzmetinen bosatyluyna ne sebep boldy? Ol Nazarbaev komandasyndaghy senimdi kadr emes pe edi?

- Meninshe Ydyrysovtyng qyzmetinen quyluyna onyng osydan birneshe kýn búryn Qyrymgha qatysty aitqan mәlimdemesi sebep bolsa kerek. Ol qazaqstandyq biznesmenderdi Qyrymmen qarym-qatynas jasaugha saq bolugha shaqyrghan edi.

- IYә, Qyrymnyng statusy әli anyqtalmaghanyn aityp, qazaqstandyqtardy eskertken edi...

- Shyntuaytyna kelgende Qyrymnyng kimge tiyesili ekeni әli sheshilgen joq. Sondyqtan ol jerde qazir azamattyq narazylyq kýsheygen. Sondyqtan Putin Qyrymgha investisiya tartu arqyly, jergilikti halyqtyng tolquyn basudy kózdegen edi. Sóitip, Qyrymgha qyruar qarjy tógip jatyr. Kәsipkerlikte jýrgender jaqsy biledi, qay jerde aqsha kóp, sol jerde payda bar. Sondyqtan, qazaqstandyqtardy óz aqshalaryn Qyrymgha salugha asyqpaugha shaqyruy Kremlige jaqpay qaluy әbden mýmkin. EAEO ayasynda ótip jatqan sammitte Vladimir Putin múny Núrsúltan Nazarbaevqa ymyralap jetkizgen boluy kerek. Sondyqtan, Ydyrysovtyng osy jolghy mәlimdemesin men qúptarlyq der edim.

- Osynsha uaqyt Syrtqy sayasatty basqaryp kelgen Ydyrysovtyng ayaq-asty aqsauy qanshalyqty nanymdy?

- Dúrys aitasyn, Ydyrysov múnday tetikterdi jaqsy biledi. Ol Syrtqy sayasattyng jiligin shaghyp, mayyn ishken azamat. Ayaghyn shalys baspaghan sayasatker. Men oilaymyn, onyng uaqyty әli kelgen joq. Búl orayda eki pikir aitugha bolady. Birinshiden, Ydyrysovqa osylay ait dep, Elbasynyng ózi ishara bildirip, anau-mynau bop ketse, ministrdi qúrban etuding jospary jasaluy mýmkin. Putinning tamyryn basyp kóru ýshin. Osy jaghdayda Núrsúltan Nazarbaev ózining ministri arqyly halyqaralyq imidjin jaqsartyp alghysy kelui mýmkin. Ekinshiden, eldegi sayasy jýie әbden bylyghyp ketken kezde, Erlan Ydyrysovtyng óz bastamasynan tughan pikir boluy da mýmkin.

Biraq búl jaghdayda biyliktegi әldebir aghymdardyng yqpalymen el preziydentining EAEO-gha qatysty sayasatyna torpedalyq shabuyl jamauy mýmkin. Biraq búl óte senimsiz joramal.

Ne desek te, Ydyrysovtyng osy jolghy mәlimdemesi Qazaqstan diplomatiyasy tarihynda saqtalatyny sózsiz.

- Rasynda, Ydyrysovtyng Qyrym mәselesine kelgende  proreseylik pozisiyany qoldamauy әm onyng statusynyng әli anyqtalmaghanyn aituy, óz kezeginde Qyrymnyng Resey territoriyasyna kiretindigin moyyndamaghany. Ári batyl mәlimdeme boldy.

- Rasynda Qyrymnyng keleshegi әli búlynghyr. Batys pen AQSh-tyng ekonomikalyq sanksiyalary Resey ekonomikasyn aitarlyqtay әlsiretip jiberdi. Sondyqtan Putin qazir jan-jaqtan investisiya izdep otyr. Tipti, keleshekte Qyrym Ukrainagha qayta qosyluy da әbden mýmkin. Oghan resmy statistikalar dәlel. Osyny eskergendikten, Ydyrysov osynday mәlimdeme jasady.

- Al býgin qyzmetinen bosatylghan taghy bir ministr Quandyq Biyshimbaevty EEK (Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya) mýshesi bolghan Timur Sýleymenovting almastyruy sәikestik pe?

- Ol da janaghy aitqanymyzday, EAEO sammiyti kezinde qabyldanghan ózgeris boluy mýmkin. Onyng ýstine reseylik BAQ Qazaqstan, Belorussiya basshylaryn EAEO júmystaryna qúlyqsyz qarap otyr dep aiyptap jatyr ghoy. Al jana taghayyndalghan Últtyq ekonomika ministri sol EEK-te júmys jasaghan adam. Búl әriyne, sәikestik boluy da yqtimal.

- Ydyrysovtyng sonsha jyl Syrtqy ister ministri bolghanyn jana aittyq. Ol osy kýnge deyin qazaq tiline qyryn qarap kelgen ministrlerding biri edi...

- IYә, ol asa bir halyqshyl azamat emes. Tipti kerek deseniz, bir jyldary «mening miymdy shaghyp, auystyrsandar da men qazaqsha sóilemeymin» degen kezderi de bolghan.

- Erlan Ydyrysov senimdi kadrlardyng biri dep aittyq, onyng júmyssyz qalmaytyny belgili. Dese de, siz úsynghan eki núsqagha sәikestendirip boljam jasasaq, Ol qayda auysuy mýmkin?

- Ydyrysov jerde qalmaydy. Jәne Aqorda tónireginen alysqa úzamaydy da. Eger Kremli jaghynan narazylyq tuyndasa, onda Ydyrysov 1-2 jyl asa joghary lauazymdargha taghayyndalmauy mýmkin. Bolsa viyse-ministr, nemese odan da tómengi qyzmetterge baruy yqtimal.

- Áleumettik jelide Ydyrysovtyng Týrkiyagha elshi bolyp baruy mýmkin degen boljamdar aitylyp jatyr. Janseyit Týimebaevtan keyin ol jaqtaghy elshilik oryn bos qaldy ghoy.

- Meninshe búl qisynsyzdau boljam. Sebebi, Týrkiyagha elshi bolyp baru ýshin, kandidatura birneshe ay búryn jiberilip qoyady. Agreman degen bar. Týrkiya jaghy maqúldauy kerek. Ydyrysov búl qyzmetke barady degen kýnning ózinde, birneshe ay kýtu kerek. Onyng ýstine Týrkiyadaghy jaghday shiyelenisti tústary kóp. Jaqynda ghana Resey elshisin óltirip ketti. Teraktiler bolyp jatyr. Agreman alu qiyndau bolady. Oghan qosa Ydyrysov Týrkiya mamany emes. Ol kóbine AQSh-pen, Batyspen júmys jýrgizedi. Sondyqtan kýtu kerek.

- Bizding elding tarihynda, ministrlikten deputattyqqa týsken kezder boldy. Qazir dauly beyne jazbadan keyin óz erkimen mandatyn tapsyrghan Tinikeevting orny da bos qoy...

- (Kýldi) Ol da mýmkin... Ne desek te jaqynda kóremiz. Bizding biylik jýiesinde bir isting mamany degen úghym joq qoy. Satushyny Bilim ministri, malshyny basqa ministr etip taghayynday salady.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz