Aralas neke qazaqqa asa tansyq emes. Óitkeni ótken ghasyrdyng alghashqy jartysynda qazaq ziyalylarynyng kópshiligi orys, ukraiyn, bolgar jәne t.b. ózge últ ókilderining qyzdarymen kónil jarastyryp, otau qúrghany tarihy shyndyq. Múnyng ózindik sebebi de bar. Bir jaghynan, búl yntymaqtastyqtyng bir týri bolsa, ekinshi jaghynan, sol dәuirde kórkine bilimi say qazaq arulary ilude bireu edi. Áytse de, japatarmaghay jat júrtpen qúdandaly bolu dәl býgingidey etek jayghan emes. Zertteushilerding pikirinshe, aralas nekening eng sharyqtau shegine jetken kezi 2000 jyldar. Memleketaralyq sayasi-ekonomikalyq baylanys nyghayghan sayyn sheteldiktermen qarym-qatynasta jandana týsti.
Psiholog Mәdina Qalauovanyng aituynsha, aralas nekeni qalaytyn boyjetkender kóbine-kóp shetelde shalqyptasyp ómir sýrudi kózdeydi. Qiyalyndaghy hanzadasyn tili týgili, tanymy men dini bóten aghylshyn, týrik, nemis, fransuz, tipti qara nәsildilerding qatarynan jolyqtyrghan arular ózge memlekettegi ómir dәl kinodaghyday tamasha dep oilaydy. Songhy jyldary otandyq arnalardy shyrmauyqsha shyrmap alghan kәris jәne týrik serialdaryn qúmarta qaraushylar osy últtyng ókilderine yntygha kóz tastaytyn boldy.

Aralas neke qazaqqa asa tansyq emes. Óitkeni ótken ghasyrdyng alghashqy jartysynda qazaq ziyalylarynyng kópshiligi orys, ukraiyn, bolgar jәne t.b. ózge últ ókilderining qyzdarymen kónil jarastyryp, otau qúrghany tarihy shyndyq. Múnyng ózindik sebebi de bar. Bir jaghynan, búl yntymaqtastyqtyng bir týri bolsa, ekinshi jaghynan, sol dәuirde kórkine bilimi say qazaq arulary ilude bireu edi. Áytse de, japatarmaghay jat júrtpen qúdandaly bolu dәl býgingidey etek jayghan emes. Zertteushilerding pikirinshe, aralas nekening eng sharyqtau shegine jetken kezi 2000 jyldar. Memleketaralyq sayasi-ekonomikalyq baylanys nyghayghan sayyn sheteldiktermen qarym-qatynasta jandana týsti.
Psiholog Mәdina Qalauovanyng aituynsha, aralas nekeni qalaytyn boyjetkender kóbine-kóp shetelde shalqyptasyp ómir sýrudi kózdeydi. Qiyalyndaghy hanzadasyn tili týgili, tanymy men dini bóten aghylshyn, týrik, nemis, fransuz, tipti qara nәsildilerding qatarynan jolyqtyrghan arular ózge memlekettegi ómir dәl kinodaghyday tamasha dep oilaydy. Songhy jyldary otandyq arnalardy shyrmauyqsha shyrmap alghan kәris jәne týrik serialdaryn qúmarta qaraushylar osy últtyng ókilderine yntygha kóz tastaytyn boldy.
Kóz aldyndaghy qazaq jigitterine mensinbey qarap, olardyng jýris-túrysyn synap-mineuge kóshkenderdi kórip te jýrmiz. Bir ghana mysal. Júldyz esimdi qúrbymnyng Qarashyghanaqta júmys isteytin jas týrikke ólerdey ghashyq bolghany, sóitip, eki jyl boyy sol jigitke «azamattyq әiel» bolghany bar. Qúrbyma búl mahabbattyng bayansyz ekendigin qansha aitqanymmen, ol degeninen qaytpady. Ózine sóz salghan qazaq jigitterining kónilin san mәrte jyqty. «Últy da, tәlim-tәrbiyesi de ózge. Áytkenmen búl manyzdy emes. Bastysy - biz bir-birimizdi sýiemiz. Onyng Stambulda dagharaday ýii, jeke kәsibi bar eken. Qazaqstangha uaqytsha tabys tabu ýshin kelipti. Mol qarjy jinap alghan song meni ózimen birge Týrkiyagha alyp ketedi», deytin jýzi quanyshtan bal-búl janyp. Bizding elge qu qúlqynnyng qamy ýshin kelgen «kýieu jigitimiz» aqyry eline oraldy. Júldyz qu tizesin qúshaqtap jalghyz qaldy. Qaytken kýnde de Júldyz ashy sabaq aldy. Áyteuir tughan topyraghynan qol ýzip, atamekennen alystap ýlgermedi.
Resmy mәlimetke sýiensek, ózge últ ókiline jar boludy qalaytyn qazaq qyzdarynyng qarasy kóbeyip barady. Batys Qazaqstan oblystyq statistika departamentining bastyghy Abay Hamzinning mәlimetine qaraghanda, 2009 jyldyng 11 aiynda 652 adam ózge últ ókilderimen neke qúrghan. Osy merzim ishinde oblysta 10308 nәreste dýnie esigin ashsa, sonyng 854-ining әkesi ózge últ ókili. Oral qalalyq әdilet basqarmasy AHAJ bólimining bastyghy Lәzzat Ormanovanyng aituynsha, Resey, Belarusi, Ukraina, Ózbekstan, Tatarstan azamattarymen otau tigu kóp. Songhy jyldary Týrkiya, Italiya, Ispaniya, Úlybritaniya azamattarynyng eteginen ústaushylar da jii úshyrasady. Jalpy, qazaq qyzdarynyng basym kóbi orys pen týrikke, odan qaldy europalyqqa shyghudy qosh kóredi eken.
Ózge últtyng qyzdary qazaqqa túrmysqa shyqqanmen, óz tilin úmytyp, qazaq tilinde sóilep ketetini ilude bireu ghana. Mәselen, tatar, orys qyzdary qazaq auylyna qansha sinisti bolsa da, tek óz tilinde ghana sóileydi. Osydan birneshe jyl búryn qaymaghy búzylmaghan qazaq auylyna orys últynyng qyzy kelin bop týsti. Qayyn júrt ata saltymen kelinning betin ashty, qúdalar tós týiistirdi, jón-joralghy barynsha saqtaldy. Jas kelin birtindep til syndyrdy, samauryn qaynatyp, oshaqqa nan japty. Ata-enesining kónilin tabugha tyrysyp baqty. Qúran oqylghanda bet sipasa da, onashada shoqyndy. Dýniyege sәby keldi. Nәrestening úsqyny qazaqtan góri, orysqa jaqyn. Azan shaqyryp qoyghan aty qazaqsha bolghanmen, anasy erkeletip oryssha ataytyn. Byldyrlap tili shyqqanda aitqan eng alghashqy sózi de orystyki boldy. Býldirshin mektep jasyna jetkende jas otbasy qalagha qonys audardy. Ol orys balabaqshasyna bardy, qazir orys synybynda oqidy. Bayqaghanynyzday orys qyzy qazaq jigitine jar bolsa da, ózining dili men dinin aiyrbastamady.
Endi ómirding myna bir kórinisine nazar audarynyz. Qazaqtyng qyzy ózbek jigitimen shanyraq qúrdy. Ózbekstannyng shaghyn auylyna qonys audardy. On jyldan song zayybymen dәm-túzdary jaraspaghan ol kiyim-keshegin arqalap, atamekenine qayta oraldy. Qayyn júrty bauyryndaghy balasyn bermepti. Kelinshekting qylyghy da, sózi de ózbekshelenip ketken. Aytuynsha, ózbek elinde ózge últtan әiel alghan otaghasyn asa syilay qoymaydy. Kelinning de kórgen kýni kýn emes. Qayyn júrty jas júbaylardyng arasyna shy jýgirtip, kelinge kinә taghudan tyiylmaghan.
Búl biraq aralas otbasylardyng barlyghy birdey baqytsyz degen sóz emes. Tәlim-tәrbiyesi men adamy qúndylyqtary bólek alys sheteldikterge qaraghanda tuysqan etnostarmen qúrghan shanyraq berik boluy әbden mýmkin.
- Jas júbaylardyng tili, dini, últy, tuyp-ósken aimaghy, әleumettik jaghdayy, bilim dengeyi siyaqty kórsetkishterding manyzyn eskermeske bolmaydy, - deydi Múqataeva Gýlnәr esimdi zamandasymyz. Gýlnәr apaydyng jary Ruslan Badaev cheshen últynyng ókili.
- Joldasym Qazaqstangha 1987 jyly qonys audarghan eken. Qazaq bolmasa da, músylman ghoy. Bir shanyraq astynda túrghan 19 jyl ishinde kózqaras, dýniyetanym túrghysynan aiyrmashylyq asa sezilgen joq. As mәzirinde qos últtyng taghamy qatar jýredi. Ol asty, qazy-qartany sýisinip jeydi. Cheshenderding últtyq jijgalnyshyn da jii dayyndaymyn. Otbasynda negizinen qazaqy tәrbie basymdau. Úlym Rustam qazaq-týrik mektebinde oqidy. Cheshenstanda túrghanda jaghday basqasha bolar ma edi, bәlkim. Ol jaqta qyz-kelinshekter jalanbas jýrmeydi, shalbar kiymeydi, balagha esim tandamaydy jәne t.b. Óz tandauyma esh ókinbeymin. Biraq ózge aralas otbasylardaghy týrli kónilsiz jayttyng da kuәsi bolyp jýrmin. Jat júrtqa kýieuge shyqqan qyz bala jastyqpen kóptegen qiyndyqty sezbeui mýmkin. Biraq uaqyt ótken sayyn ósken ortany, aghayyn-tumany, tughan jerdi ansaydy. Meninshe, aralas nekege túru turaly sheshim qabyldamas búryn, onyng ózindik ereksheligin býge-shigesine deyin elep-ekshep alghan jón, - deydi Gýlnәr apay.
Úzaq jyl sheteldiktermen qoyan-qoltyq qyzmet isteytin Maqsat esimdi tanysym Qazaqstanda jýrgen jat júrttyqtardy eki topqa bólip qarastyrady. «Ózge últ ókilderimen jii aralasatyndyqtan, olardyng týpki oiyn dóp basyp aitpasam da, boljam jasay alamyn. Bizding elimizde jýrgen sheteldikterding basym bóligi payda tapqysy keletinder. Jәne kelesi toby - ózderining dini men iydeologiyasyn qazaqy sanagha siniruge tyrysatyndar, yaghny missionerler. Alghashqylary jaghympazdanudy esh oilamaydy. Óte tәrtipti, bauyrmal. Maqsattary - shetelde birer jyl ómir sýrip, qaltany qampaytu, qyzyq quu. Al missionerler jastardyng ortasynda jýredi. Studenttermen, oqushylarmen tyghyz baylanysta júmys isteytin qoghamdyq úiymdar men әleumettik mekemelerde shoghyrlanghan volonterlar, әleumettik qyzmetkerler nemese jas ghalymdar osy topqa jatady», deydi ol.
Búl sózding jany bar siyaqty. Óitkeni ýy ishinen ýishik tigip otyrghan sektanttardyng sýiener tiregi - aqshaly sheteldikter. Balasyn ata-anasyna qarsy qoyyp, shanyraqty oirandau arqyly jymysqy әreketterin jýzege asyrushylardyng dittegeni - el ishine shy jýgirtu, iritki salu arqyly auyzbirshilikti joy, birlikke núqsan keltiru. Búl jolda olar esh ayanyp qalmaydy. Qymbat kólikpen, baghaly syilyqtarmen qazaq qyzdarynyng basyn ainaldyryp, degenin istetedi. Týpki maqsatyna jetu ýshin zandy týrde nekege túratyndar da bar. Sonda keybir arularymyzgha ýndis pen qytaydyn, evrey men zәngining qazaqtan esh aiyrmasy bolmaghany ma? Jeti atagha tolmasa, qyzyn túrmysqa bermegen qazekenning qan tazalyghyn qatang qadaghalaghany qayda? Aralas nekeden tughan nәrestening qazaq elining kósegesin kógerte qongy ekitalay. Ózge últtyng joghyn joqtap, múnyn múndap, keyin qay el myqtylyq tanytsa, sonyng soyylyn soghyp ketpesine kim kepil?!

"Núr Astana" gazeti