Jaqynda «Qazaqstan» últtyq telearnasynan «Senbilik kezdesu» atty baghdarlamany tamashaladyq. Áygili «Taqiyaly perishte» filimine týsken akterler aragha biraz uaqyt salyp, qayta qauyshty.

Habardyng tartymdy bolmaghy – jýrgizushiden

Shәken Aymanovtyng tanymal kinokomediyasy 1968 jyly týsirilgeni mәlim. Yaghni, «Taqiyaly perishtenin» teleekrannan týspey kele jatqanyna 47 jyl boldy degen sóz. Bizding әkelerimiz kórgen, bala kezden ózimiz de sózderin jattap ósken filimdi qazir bizding balalarymyz da qaraydy. Demek, ýsh buynnyng kónilinen shyghyp, janyna jaghyp kele jatqan tuyndyny qalay maqtasa da jarasar.

«Qazaqfilim» kinostudiyasyna atyn bergen ataqty ekran sheberi – Shәken Aymanov osy komediya jaryqqa shyqqan kezden eki jyldan son-aq o dýniyelik boldy. Ámina Ómirzaqova, Biyken Rimova, Áubәkir Ysmayylov sekildi sanlaqtardyng aqyrghy sapargha attanghanyna da birneshe jyl ótti. Yaghni, baghdarlama avtorlary «Senbilik kezdesuge» «Taqiyaly perishtenin» aramyzda aman-sau jýrgen qaharmandaryn shaqyrdy. Atap aitqanda, býginde seksenning sengirine shyqqan bayaghy Taylaq – Álimghazy Rayymbekov jәne biyl 68 jasqa tolatyn Aysha – Sholpan Altaybaeva kórermenning kózayymy boldy. Sonday-aq filimde shaghyn epizodtyq rólde, yaghni, Taylaqtyng sheshesining aituymen onyng ýiine keletin qos qúrbynyng biri – Áymen obrazynda oinaghan Rayhan Shanina da keldi.

Telehabardyng qyzyqty da tartymdy boluy – kelgen meymandargha ghana emes, negizinen sol baghdarlamany jýrgizushige de tikeley baylanysty ekeni belgili. Ol habar tizginin óz qolyna alyp, aldyn ala әzirlengen әr aluan saualdary arqyly jәne súhbat barysynda tuyndaytyn basqa da qosymsha súraqtardyng kómegimen studiya qonaqtarynyng bolmysyn barynsha ashugha tiyis. Dәlirek aitqanda, súhbat berushining kókeyindegi oiyn ashyq aitqyza bilu, ony aqtaryla syr shertuge jeteleu – telejurnalisting basty mindeti boluy kerek.

Ókinishke qaray, bizding teledidar salasynda osy ýdeden shygha biletin sheberler az bop túr. Key jýrgizushiler ózderining súhbat berushi túlgha men kórermen arasyn jalghap qana otyratyn qarapayym dәneker ekenin úmytyp ketedi, sóitip, kelgen meymangha kezek bermey, kóstendey sóilep, kósile shauyp, zyghyrdanyndy qaynatady. Kógildir ekrannyng qarama-qarsy betindegi qos taraptyng arasynda baylanysshy ghana boludy qomsynyp, ózinshe túlgha dәrejesine kóteriluge úmtylatyndar keyingi uaqytta tipti kóbeydi. Olar birinshi kezekte ózi sóileuge tyrysady, studiya qonaqtary әdemi әngime aityp jatsa da, aragha sebepsiz, orynsyz kiyligip, ózderining qanday keremet danyshpan, bilgir, kóregen telejýrgizushi ekenin kórsetkisi keledi.

Súraghyna jauap ala almaghan jurnalist...

Kerisinshe, qaysybir jýrgizushiler studiyagha kelgen qonaqqa tym airyqsha qúrmetpen, shekten tys izet-iltipatpen qaraydy da, onyng basty taqyryptan auytqyp bara jatqanyn bayqamaydy, bayqasa da, sózin bólip, negizgi baghytqa búrugha batyly barmaydy. Ras, baghdarlama meymanyna qoshemet kórsetu, syilau – óte dúrys nәrse. Eger ol meyman jasy ýlken, bar qazaqqa tanymal qadirli qariya bolsa, qúrmettep, iltipat kórsetu – dúrys qana emes, mindetti de nәrse bolmaq. Biraq búl iltipat baghdarlamada qozghalugha tiyis negizgi taqyryptan auytqyp bara jatqan aqsaqaldyng sózin bóluge kedergi bolmaugha tiyis qoy. Izettilik óz aldyna, alayda telehabardyng óz mazmúny, ssenariyi, tәrtibi bar emes pe?

«Senbilik kezdesudin» jýrgizushisi Qúrmanbek Júmaghalidy osy keyingi topqa jatatyn jurnalist pe dep qaldyq. IYә, ol baghdarlamany jaqsy bastady, studiya qonaghy – ssenarist Qúsman Shalabaevpen «Taqiyaly perishtenin» týsirilui mýmkin jalghasy turaly az-kem súhbat qúrdy. Sosyn kóp úzamay, baghdarlamanyng basty keyipkeri – Álimghazy Rayymbekov aqsaqaldy shaqyrdy da: «Siz kәsiby akter emessiz, «Taqiyaly perishte» filimine týsuiniz qanday sebepten órbidi, jalpy kino salasyna qalay bet búrdynyz?» – degen synayda súraq qoydy.

Aqsaqal aldymen ózining jastayynan kýreske qatysqanyn, 1965 jyly Ontýstik Qazaqstannyng Temirlan atty eldi mekeninde jarys bolghanyn, sonda ózining jenimpaz atanghanyn әngimeledi. Sosyn Taldyqorghan ónirindegi óz auylyna kelgende, basshylardyng «Qazaqfilimnen» kelgen hatty kórsetkenin, kino-synaqqa shaqyryp jatqanyn bilgenin aitty. Sóitip, Almatygha kelgenin, kinostudiyanyng eski ghimaratyna barghanyn, múny kórgen rejisser Ázirbayjan Mәmbetovting «Naghyz Qajymúqandy taptyq!» dep quanghanyn, aqyrynda «Án qanatynda» filiminde baluan róline bekitilgenin bayandady. Qart kisilerge tәn әdetpen asyqpay, bappen, bayau sóiledi.

Biraq jýrgizushining súraghyna naqty jauap berilgen joq. Múny bayqap túrghan Q.Júmaghaly «Jaqsy, kinogha alghash qalay kelgeninizden habardar boldyq, al «Taqiyaly perishtege» qalay tap boldynyz?» dep әuelgi saualyn qaytalap edi, Álimghazy aqsaqal onsha úghynbay qaldy ma, әiteuir... qazaq teatrynyng tarihyn aityp, ótken ghasyrdyng sonau 20-30 jyldaryna sapar shegip, Isa Bayzaqov, Ámire Qashaubaev, Serke Qojamqúlovtar zamanyna at shaldyryp, basty baghyttan mýlde alystap ketti. Jýrgizushimiz qariyany qaqpaylap, negizgi mәselege búrudyng ornyna bas shúlghyp tyndady da otyrdy. Studiyadaghy júrtshylyqty qaydam, kógildir ekran aldyndaghy biz «akter «Taqiyaly perishtege» qalay kelgenin qashan aitar eken?» dep taghatsyzdana tostyq, teatr tarihynyng búl baghdarlamagha qanday qatysy baryn týsine almadyq. Aqyrynda jurnalist sol kýii óz súraghyna jauap ala alghan joq!

...pavilion men dekorasiyadan da beyhabar ma?

Eger «Senbilik kezdesu» tikeley efir rejiymindegi telehabar bolsa, onda múnday kemshilikti keshiruge, sәl de bolsyn týsinuge tyrysar edik. Biraq búl – aldyn ala taspagha jazylyp alynghan baghdarlama ghoy! Kórermen kýtip otyrghan, ózi qoyyp otyrghan súraqtyng jauabyn akterge qalayda aitqyzu ýshin jurnalist baryn salmay ma eken? Naqty jauap ala almasa, ony asa qajet sanamasa, onda ol súraqty ne ýshin qoydy? Baghdarlamagha esh qatyssyz, teatr tarihy turaly ish pystyrarlyq әlgi monologty keyin alyp tastamay ma? Jalpy, montaj degen qayda? Týsiniksiz.

Jaraydy, el ishinde «Taylaq» atanyp ketken Á.Rayymbekov aqsaqaldyng «Taqiyaly perishtege» qalay kelgenin júrt ghalamtordan qarastyryp, әr jyldardaghy súhbattarynan tauyp-aq alar. Soghan bola tausylyp otyrghanday bolmayyq. Biraq Qúrmanbek Júmaghalidyng basqa súraqtarynyng da keybiri kórermenning kýlkisin bolmasa da, tandanysyn tughyzdy. Mәselen, «Sizge shaq kiyim tabu qiyn bolghan shyghar?» deui... qyzyq. Akterlerge keyipker bolmysyna say arnayy kiyimder tigiletinin bilmey me sonda? Nemese «Siz filimde ýy ishinde kir tasyn kóteresiz, sosyn edenge dýrs etkizip, qatty tastaysyz. Kәdimgi pәter ishinde týsirdinizder me?» degeni she? Pavilion, dekorasiya deytin dýniyelerding bar ekeninen beyhabar da jurnalist bolady eken-au. Ghalamtorda ne kóp, osy filim turaly mәlimet kóp. Bәrin sholyp shyghyp, jaqsylap dayyndalyp alsa qaytedi?

«Kino ekrangha shyqqannan keyin júldyz auruymen auyrghan joqsyz ba?» dep býgingi akterlerden súraugha bolatyn shyghar, biraq jasy 80-nen asqan, kinogha osydan 50 jyl búryn kelgen ardager aqsaqaldan súrau – qanshalyqty oryndy? Ol kezde «júldyz» degen úghym da joq emes pe edi? Áriyne, akter «joq» dep jauap berdi. Filimdegi «Qúralay» atty halyq әnin ekrannan ýzindi retinde kórsetip, Álimghazy atamyzgha «Qalay, kózinizge jas keldi me?» degeni de ersileu shyqqan siyaqty. Jii aitylyp jýrgen әn ekeni óz aldyna, Á.Rayymbekov ol epizodqa qatyspaydy da ghoy...

«Bizding sizderge tosyn syiymyz bar!» dep alyp, studiyadaghy shaghyn sahnagha «Ty kuda, Odissey?» әnimen jas qyzdardy biyletkenin de oryndy dep oilamadyq (abyroy bolghanda, qyzdardyng kiyimderi tym ashyq-shashyq emes eken). Álimghazy aqsaqal, onyng zayyby, Ámina apanyng keyipkeri sekildi úlyna jardy tandap jýrip ózi әpergen býgingi ómirdegi keyipker apa, Sholpan Altaybaeva, Qúsman Shalabaev tәrizdi egde tartqan qonaqtargha búdan basqa tosynsyy tabylmaghany ma? «Taqiyaly perishtede» basqa da әnder kóp edi ghoy.

«Qúralay» әnining qazirgi oryndaushysy Dosymjan Tanatarovty shaqyryp, әngimege aralastyrghany jón delik. Al baghdarlama sonyna taman jas әnshi Tóreghaly Tóreәli aitqan «Biz ekeumiz» degen jana әnning «Taqiyaly perishtege» qanday qatysy bar ekenin úqpadyq. Jýrgizushining sózine qarasaq, qazirgi әnshining bәri (aty atalghan ekeui de) – «qazaq estradasynyng jarqyn júldyzdary» eken.

Jalpy, býkil el qyzyghyp kóretin-aq baghdarlama bolar edi. Biraq jýrgizushining kemshilikteri men әlgi ýilesimsiz әn-by nomerleri kónilge qonynqyramady.

Sәken SYBANBAY

Aytpaqshy...

«Taqiyaly perishte-2» týsirilmek

Áygili komediyanyng ekinshi bólimin kiynematografist Marat Sәrsenbaev týsirmekshi. IYdeyasy men ssenariy avtory – Qúsman Shalabaev. Týsirilim júmystary bastalghaly jatyr. Sujetine kelsek, kóp jyl ótkennen keyin oqigha qaytalanady, biraq qalyndyqty, әriyne, bayaghy «jaghrafiyadan sabaq beretin taqiyaly perishte» Taylaq emes, onyng nemeresi izdeydi. Riymeykte filimining birinshi bóliminde oinaghan Álimghazy Rayymbekov, Biybigýl Tólegenova jәne Sholpan Altaybaeva qatysady. Sonday-aq Dәulet Ábdighapparov pen Dimash Ahimov ta oinaydy.

Abai.kz