Resey men Qytay birlesip, Týrkilerdi túqyrtu sayasatymen amalsyz Mongholiya degen atpen memleket qúryp bergen, qazaq-kommunist Túrar Rysqúlov kókemiz baryp memleketin basqarysyp, astanasyn jasap bergen Halqa-manjurlar respublikasynda preziydent saylauy ótip, bir halqa preziydenttikke saylandy.

Sol jana preziydenti Preziydenttik reziydensiyada túrmay, jeke ýy jaldap túratyn bolypty. Sony bizding keybir jazghyshtar basyna kótere maqtap "naghyz Shynghyshannyng túqymy eken, "reziydensiyada túrmaymyn" depti" dep maqtap, aspangha kóterude. Reziydensiya degen preziydentke demalu ýshin berilmeydi, memleketting júmysyn jayly jaghdayda otyryp, alansyz júmys isteui ýshin beriledi. Halqyna, eline dúrystap qyzmet etkisi kelgen Preziydent reziydensiyadan bas tartpauy kerek, sonda túryp barlyq uaqytyn eline jaqsylap qyzmet etuge arnauy kerek.

Bizding de, Shynghyshannyng da babalary sanalatyn Ghúndar, Saqtar, Qanlylardyng osydan 2-3 myng jyl búryn Handarynyng reziydensiyasy bolghan. Qytay jazbalarynda qytay elshileri birneshe ay jýrip Batystaghy kórshi memleket Qanly (Kanguy) handyghyna keledi. Biyik kiyiz ýiden túrghyzylghan Han reziydensiyasynyng aldynda qytay elshilerin 12 týrli muzykalyq aspappen qanlylardyng muzykashylary әuen tartyp, onshaqty qyzy by biylep qarsy alady.Qytaylar Qanly hanynyng reziydensiyasyna, el basqaruyna, muzykasy men biyine tәnti bolyp qaytady. Búl 2,5 myng jylday búryn bolghan oqigha.

Ghúndar turaly aitsaq, 340-shy jyldary Attila (Edil batyr) bastaghan ghúndar Rim imperiyasynyng irgesine tayap qalghanda Rim patshasy elshi jiberedi. Rimdikter Attilanyng reziydensiyasyna keledi. Kóshpeli jaghdaydaghy Han reziydensiyasynda bolghanda olar da ghúndargha tang qalady. Sosyn Atillanyng әielining kiyiz ýiine aparady. Ol kiyiz ýy әr jaghynda 8 donghalaghy bar jalpaq arbanyng ýstine tigilgen kiyiz ýy eken. Oghan barghan rimdikter jibek matalardy kórip tang bolady.

Al Saqtardyn, odan keyingi Deshti Qypshaqtyng handarynyng da reziydensiyalary turaly aita beruge bolady. Shynghyshannyng han reziydensiyasy tipti myqty bolghan. Keyingi Qazaq handary sonyng ýlgisin paydalanghan.

Bir sózben aitqanda Memleketti basqarushygha arnayy ýy bólinip, barlyq jaghday jasalatyn dәstýr әlemge bizden taraghan. Óitkeni, halqyna qyzmet etu ýshin han-preziydentke tolyq mýmkindik jasaluy tiyis.

Al myna Mongholiya basshysy reziydensiyada túrmasa, onda Shynghyshannyng túqymy emes, qaydaghy bir tegi beymәlim Halqa últynyng ókili bolghany. Hannyng túqymy bolsa Preziydenttik sarayynda saltanatymen túrar edi. Biraq, bizding teksizder siyaqty jemqor, paraqor bolmas edi. Qaydaghy bir artta qalghan (Qytay men Resey qoldan jasaghan) memleketting preziydentine auyzdarynnan sularyng aqpay, Qazaqstandaghy biylikti rettep aludy oilamaymysyndar.

Shyn tekti, Han túqymy sәn-saltanatymen el basqarady. Biraq bizding qúl-qútan siyaqty ómiri týk kórmegendey qazynany, halyqtyng baylyghyn tonap, talan-taraj jasamaydy, jerin, jerasty, jerýsti baylyghyn aqsha ýshin, altyn ýshin sheteldikterge satpaydy.

Amanghaly Ábuov

Abai.kz