WhatsApp arqyly keldi. Avtory belgisiz. Sonyna deyin oqynyzdar.

Búl – shyn bolghan oqigha. Býginde Almatyda túratyn Qytaydan elge oralghan bauyrymyz búl әngimeni kózine jas ala otyryp aityp berdi: Men óte ýzdik oqydym. Sonyng nәtiyjesinde Pekindegi bir joghary oqu ornyna emtixansyz qabyldandym. Ol jerde bir-eki jyl qytay tilinen qinalsam da, artynan bәrin basyp ozdym. Respublikalyq studentter olimpiadasy, xalyqaralyq studentter olimpiadasy sekildi jarystarda top jaryp jýrdim. Sabaghym da, sportym da ýzdik bolghan son, maghan qytay qyzdary ólip-talyp jabysty. Boyym úzyn, sýiegim iri edi. Olar maghan san týrli aila-sharghylar qoldandy. Men bәrine pysqyryp ta qaramadym. Tipti shәiime qozdyrghysh dәri qosqan kezderi de boldy. Onda da sýrinbey ótip kettik. Sóitsem, múnyng barlyghy josparly týrde istelgen júmystar eken.

Pekinde biyshilerdi dayyndaytyn «Pekin by instituty» bar. Onda kileng súlu qyzdar oqidy. Kóbisi bastyqtar men baylargha bәibishe-toqal bolyp ketedi. Sol instituttyng súlulary nege meni jaghalap qoymaydy desem, artynda ýlken gәp bar eken ghoy...

Demek, bәri de arnayy josparmen, arnayy tapsyrmamen bolghan eken. Oquymdy beske oqyghanyma qaramastan, maghan diplom bermey qoydy. Aytpaqshy, tútas synyptaghylardyng bәrining shetelge shyghatyn pasportyna tiymegende, mening pasportymdy alyp aldy. Súrasam – ne diplomdy, ne pasportty bermeydi. Men eshtenening bayybyna bara almay, Pekinde jýrdim de qoydym. Diplomsyz ýige qaytqannan ólim jenil.

Bir kýni meni uniyversiytetting ishindegi saqshy mekemesi shaqyrdy. Bardym. Men kórmegen bireuler meni tergedi. Qytaydyng Últtyq qauipsizdik mekemesining adamdary eken. Maghan birden barlyghyn ashyp aitty. Meni qyzmetke almaq eken. Men bas tarttym. Sebebi mening armanym – Qazaqstan bolatyn. Almaty men Astananyng kóshesin sypyrsam da razy edim. Eng bastysy – ata-anam búl kezde әldeqashan Qazaqstangha qonys audaryp ýlgerip edi.

Qytaylar meni eki apta ainaldyrdy. Men sózimnen qaytpadym. Óz qúqymdy aityp, zandy kóldeneng tartyp, túryp aldym. BÚÚ konvensiyalarynda otbasy mýshelerining bir elde ómir sýru qúqy kepildendirilgen ghoy. Sony aittym. Aqyry olar da jalyqty. Eng sonynda meni aq xalat kiygen bir top adam kelip, әlgilerding mekemesinen alyp ketti. Olar maghan ashyghyn aitty. Eger men olardyng aituy boyynsha spermamdy bersem, onda diplom da, pasport ta beriledi. Men birden kelistim. Sebebi spermany birinshi kurstan bastap, barlyq synyptastarymyz mindetti týrde berip kelgenbiz ghoy. Ol ózi sonday zang bolatyn. Synyptaghylardyng bәri men sekildi millionnan iriktelgen saydyng tasynday jigitter edi. Sóitip olar meni et, júmyrtqa, balyqpen baqty. Kýnine 3–5 uaq tamaq. Ýsh kýnde bir ret sperma beru...

Ýsh aidan song olar meni bosatty. Pasportym da, qyzyl diplomym da qolyma tiydi. Senesiz be, Qazaqstan vizasy da japsyrylghan...

Men an-tanmyn. Eng ghajaby – olar maghan sol kýngi Pekin – Almaty úshaghynyng biyletin berip túr. Ónim emes, týsim sekildi. Qazaqstangha, ata-anama jete almay qalamyn ba dep әbden uayymdap edim. Olar әuejaygha shygharyp saldy. «Seni baghyp-qaqqan, oqytqan úly Qytay elin tәrki etkeninmen, sening on myngha juyq úrpaghyn, óz tóltuma balang osy el ýshin qyzmet etetin bolady. Qazirding ózinde sening jýz shaqty balang bar ekenin biz saghan senimdi týrde aitamyz», – dedi...

Qytaylar bizding býkil biologiyalyq kórsetkishterimizdi úzaqtan beri zerttegen ghoy. Onysyn densaulyq ýshin deytin. Qysqasy, aqyl-oy óremizge deyin synaq jasap, IQ kórsetkishi eng ýzdik meni mynnan bólektep alypty...

Búl qúpiyamdy óle-ólgenshe ishimde saqtarmyn deushi edim. Shyndyqty aituyma sebep bolghany – Qytaydyng juyrdan beri qazaqtargha baghyttaghan kýrt ózgergen sayasaty bolyp otyr. Qytaylar 2017 jyldan bastap, tútas Shynjandaghy xalyqtyng biologiyalyq aqparattaryn jýieli týrde jinay bastady. Sausaq bederi, qan kórsetkishteri, kóz sureti, DNK aqparattary – bәri-bәri alynuda. Búl ýlken qauip. Olar múny Memlekettik qauipsizdik ýshin paydalanamyz degenimen, búnyng ar jaghynda súmdyq ýlken, zor maqsattar jatyr. Olar osy arqyly býirek, bauyr saudasyn órkendetui mýmkin. Onsyz da Qytaydyng býirek-bauyr saudasy tútas әlemdi ýreylendirip otyr. Aqausyz bir býirek – 200 myng dollar, bir bauyr – 300 myng dollar.

Qytaylar onsyz da qazaqtardy jappay týrmelep, abaqtylap jatyr. Key auyldarda shal-shauqan, auru-syrqaudan basqa esi dúrys erkek túqymy qalmaghan. Bәri әlgi aty jaman «sayasy ýirenu» degen, aty basqa bolghanymen, zaty týrme ortalyqtargha, lagerilerge qamalghan! Olardy eshqanday sebepsiz, sotsyz qamay beruge sheksiz biylik berip qoyghan. Mýmkin, olar osy arqyly biologiyalyq qaru jasaytyn shyghar?! Ony bir qúday biler.

Qazaqtyng imamdary men moldalary jappay abaqtygha, týrmelerge jabylyp boldy. Aldy úzaq jyldargha sottalyp ketti. Músylmandar – janazasyz, mәiit – suynsyz jerlenetin boldy.

Qamaugha alu ýshin esh syltau kerek emes. «Sening iydeyanda auytqushylyq bar, sen Qazaqstangha baryp kelgensin. Endi biz seni ruxany sauyqtyramyz», – deydi. Sonyng ózi jetkilikti. 95 payyz qazaqtyng shetelge shyghatyn pasporty birtútas jinap alynghan. Shetelge, syrt kózge kórsetu ýshin óte az sandy adamdargha ghana pasport berilgen. Qazaqtyng úl-qyzdaryn ishki qytay ólkelerine aparyp, oqytyp jatyr. 13–15 jastaghy órimdey úl-qyzdardy qazaqy bolmystan júrday qylyp tәrbiyeleude. Qazaqstangha kelip-qaytqandar janaghy lagerilerge qamaluda. Bala-shaghasyn Qazaqstangha jibergenderding aldy sottalyp ketti. Meshitter shaghyluda. Sottaludan, «sayasy ýirenu» ortalyqtaryna qamaludan aman qalghan imamdardyng ózi qatang baqylauda.

Qytaydyng zandy Islam institutyn bitirip, kompartiyanyng zandy qyzmet bólisimen, zandy rúxsatpen imam bolghan azamattar songhy ýsh jylda jappay sottalyp ketip jatyr. Auyldardaghy meshitter imamsyz qaldy. Kóp meshit shaghyldy. Qaytys bolghan qazaqtardy músylman dәstýrinshe jerleuge tyiym salyndy. Onyng mәn-jayy bylay: Qytaydyng byltyr shyqqan «músylmansha jerleu zany» boyynsha, arnayy ýkimettik rúqsaty bolmaghan adamdardyng janaza shygharugha, qúran oqugha, qúran qatym týsiruge qúqy joq. Atalmysh zanda imamdardyng óz auylynan tys jerlerde diny rәsimderdi oryndauyna basy býtin tyiym salynghan. Demek, attam jerdegi kórshi auyldyng imamy sottalyp ketse nemese atalmysh «sayasy ýirenuge» ketse, onda ol auylda qaytys bolghan músylmandy ózge auyldyng imamy kelip jerley almaydy. Imamdyq kuәligi joq kez kelgen músylmannyng jerleu rәsimin oryndamaq týgili, qúran oquynyng ózi «zansyz diny qareket» dep baghalanady әri sottalady.

Qytay Qazaqstandy qauipti 26 elding qataryna qosyp qoyghan. «Balqashqa deyingi jer – Qytaydiki» dep, ashyq uaghyzdaytyn boldy. Qytaydaghy qazaqty otqa qaqtap jese de, sugha pisirip jese de, qaqymyz bolmay otyrghan mynau súmdyq, bezbýirek sәtte men Qytaydan kelgen bir qazaq retinde Qazaqstan qoghamyn qytaydan saqtanugha shaqyramyn.

Biz tas sanasaq, olar qúm sanaydy. Qazaq eli әskerin kýsheytsin. Oiyn-toydy azaytyp, shekara aimaqtarda әskery qamaldardy, qalashyqtardy molaytu kerek. El ishine endep kirgen qytay jansyzdaryn anyqtau qajet. Qytaylarmen tym jaqyn qoghamdyq úiymdar, jeke túlghalar, kәsipkerler qatang baqylaugha alynuy kerek.

Qysqasy, Qazaqstan kózin ashyp, esin jinaghany abzal. Qytayda oqyp jatqan 20 myng qazaqstandyq studentti qatang sýzgiden ótkizuge tiyispiz. Memleketting rúqsatynsyz әrkim óz betimen Qytaygha baryp oqy beretin bey-berekettikti toqtatuyn, qytay tilin ýiretetin oqu oryndaryn qatang sýzgiden ótkizip, Qytay qarjysymen ashylghan oqu oryndaryn jabu kerek. Qytaygha tym jaqyn qazaqstandyq etnikalyq azshylyq qauymdardy da qatang baqylaugha alugha tiyispiz. Tútas Qazaqstangha qauip tónip túrghanyn әrbir qazaq bilui kerek әri memlekettik ham últtyq dengeyde saqtanugha tiyispiz!

• Búrynbay Bolatbektin FB-paraqshasynan alyndy
• «Obshestvennaya pozisiya»(proekt «DAT» №3 (415) ot 25 yanvarya 2018 g.