Ótken senbi kýni «Azat» partiyasy Almatyda «Jana Qazaqstan -2020» atty demokratiyalyq forum ótkizdi. Osy forumgha Astanadan arnayy kelgen Toqtar Áubәkirov batyrgha tәn sózin aityp, býgingi biylikting jýrgizip otyrghan sayasatyna óz pikirin ashyq bildirgen edi. Biz de forum sonynda óz tarapymyzdan Batyrgha birer saual qoyghan edik.

Eskerte keteyik, búl súhbat merziminen búryn, preziydenttik saylau jariyalanbay túryp bolghan edi.

- Toqtar agha, siz elding adal azamaty retinde Qazaqstandaghy qazirgi jaghdaydy qalay baghalaysyz?

- Ejelgi zamannan bergi osy mem­leketting iyesi - qazaq halqyna qatys­ty «momyn», «juas» degen teneu bizding qonaqjay, auzyndaghy asyn ózgege bólip beretin jomarttyghyna ghana qa­tysty aitylghan dep sanaymyn. En-bay­taq dalamyzgha kóz tikken basqyn­shylardyng «qazaq halqy juas, ne iste­seng de, kóne beredi» dep lepirgen, ýstem әreketterining sony ne bolghany tarihtan belgili. Túqyrtyp, ózine qúl etemiz degen niyetteri kýl-talqan boldy emes pe? Shap­qyn­shy jaudyng júrnaghy atameke­nimizde qaldy ma? Joq! Demek, «momyn» atanghan halyq eshkimdi basyndyrmady.

Ótken senbi kýni «Azat» partiyasy Almatyda «Jana Qazaqstan -2020» atty demokratiyalyq forum ótkizdi. Osy forumgha Astanadan arnayy kelgen Toqtar Áubәkirov batyrgha tәn sózin aityp, býgingi biylikting jýrgizip otyrghan sayasatyna óz pikirin ashyq bildirgen edi. Biz de forum sonynda óz tarapymyzdan Batyrgha birer saual qoyghan edik.

Eskerte keteyik, búl súhbat merziminen búryn, preziydenttik saylau jariyalanbay túryp bolghan edi.

- Toqtar agha, siz elding adal azamaty retinde Qazaqstandaghy qazirgi jaghdaydy qalay baghalaysyz?

- Ejelgi zamannan bergi osy mem­leketting iyesi - qazaq halqyna qatys­ty «momyn», «juas» degen teneu bizding qonaqjay, auzyndaghy asyn ózgege bólip beretin jomarttyghyna ghana qa­tysty aitylghan dep sanaymyn. En-bay­taq dalamyzgha kóz tikken basqyn­shylardyng «qazaq halqy juas, ne iste­seng de, kóne beredi» dep lepirgen, ýstem әreketterining sony ne bolghany tarihtan belgili. Túqyrtyp, ózine qúl etemiz degen niyetteri kýl-talqan boldy emes pe? Shap­qyn­shy jaudyng júrnaghy atameke­nimizde qaldy ma? Joq! Demek, «momyn» atanghan halyq eshkimdi basyndyrmady.

Al býgingi kýni osy qazaqtyng erkindigin kem kórushiler handyq memleket qúryp, han saylaugha úmtyluda. Memleketti basqaru merzimi әuelde tórt jyl edi, odan bes jylgha úzartyldy, keyin jeti jylgha, endi kelip, on jylgha úzartugha bastama kótergen jaram­saqtar tabyldy. Odan da óle-ólgenshe basqarsyn dep nege bekitpedi eken?! Mine, býgingi qa­zaqtyng jaghdayy qalay deseniz, berer jauabym - biylikti bir uysta ústaugha úm­tylghan jandayshap «bastamashy» toptyng әsirepysyqtyghyn barsha halyqtyng pikiri dep qabyldamau kerek.

- Osynday jaghdayda elge jany ashityn siz siyaqty azamattar ne isteuleri kerek dep oilaysyz?

- Aynalayyn qazaghym ne isteu kerek ekenin ózi keninen oilanugha tiyis. Osynday qiyn kezende, bir jaghynan qymbat­shylyq qysyp jatqanda, auylynda sýt pen nannan basqa azyghy joq qazaqtyng oilanar shaghy tudy. Tipti, kórshi Qytaygha raqmet deging keledi eken - arzan tauarymen auyldaghy qazaqty kiyindirip jatyr. Qorasyndaghy qoyy men siyryn bir kiyer kiyimge aiyrbastap, malynyng da basyn qúray almay otyr. Biraq kórshilerding osy arzanqol tauarymen elding sanasyn da jaulap otyrghanyn týsinip otyrghan biylik qaysy? Qayran qazaq qashanghy tóze berer deysiz, «biz ansaghan tәuel­sizdik, egemen Qazaqstan memleketi qayda!?» - dep, bir sәtte ashynbas ýshin, biylik elge bet búrugha tiyis.

- «Halyqtyng qarny toq, sondyqtan ol býgingi biylikke qarsy shyqpaydy» degen sóz bar. Siz el ishinde jýrsiz ghoy, qazaq toq pa?

- Eger qazaqtyng qarny toq bolsa, onda basqa da qoghamdyq mәselege aralasyp, saya­satpen ainalysar edi ghoy. Býgingi qazaq ózining kýibeng tirliginen ary asa almauda. Ertengi kýnkórisim, túr­mys-jaghdayym qalay bolmaq, malyma jem-shópti qalay jetkizem dep, óz-ózi­men әure. «Qyrsyq qyryq aghayyndy» de­mekshi, tabighat Ana da qazaqty ayamay túr. Aptap ystyqta ekken egini men shóbi órtenip, kóktem shyqsa, su apatyna úshy­rap, qys týsse, qaqaghan ayaz qysyp, sy­naq­qa aluda. Býgingi qazaq kýndelikti qu tirlikting qam-qareketinen asa almaydy.

Al el ishin aralap jýrgenimde: «Konstitusiya degen ne ózi?» - dep súraghan qa­zaq­ty da kórdim. «Ol - Ata zan» dep jauap bersem, «sol Ata zang býgin bylay, erteng basqaday etip, ózgertip jaza beretin qambashynyng kiris-shyghys kitapshasy bolyp ketti ghoy?!» degen qazaqqa jauap taba almadym.

Shynynda da, memleketting basty qújaty neshe úrpaqqa arnalyp jazylyp, ózgeriske, búrmalaugha úshyra­maytyn, búzylmay­tyn Zang boluy kerek edi ghoy. Bir adam­nyng biyligine arnap jazylghan zang endi sol bir adamnyng jeke biyligi ýshin jylda búrmalanuy kóp qazaqqa týsinik­siz.

- IYә, «qarnymnyng ashqanyna emes, qadirimning qashqany janyma batady» demekshi, halyq memleketti basqarudan tys qaldy ghoy. Mәselen, Nazarbaev saylausyz taghy da on jylgha biyligin sozsa, siz ne isteysiz, kónesiz be?

- Meninshe, býgingi kýni bar mәselening manyzy da osy bolsa kerek. Men saya­satqa aralasyp jýrgen jiyrma jyldyng ishinde halyq kóterilip, qan tógilip ketpese eken dep alandaumen jýrmin. Osy mәselening bayybyna baryp, týbin terennen oilamaytyn býgingi biylik óz halqyna janyshymastyq tanytyp otyr. Tipti osynday jaghdaygha halyq­ty ózderi iytermelep jatqan siyaqty. Qazaq degen halyq shydamdy, tózimdi dep, basyna beruding de shegi bar emes pe? Qazaq basyn kóterse, alapat dauylday joyqyn minezi bar ekenin úmytpaghan abzal. Al sol dauyldyng ekpini jyldam basyla qoyady desek, qatty qatelesemiz. Toqtatu qiyn bolady. Sondyqtan biylikting әli de oilanugha uaqyty bar.

- Al jasy jetpisten asqan adamgha balama tappay, referendumdy qoldaghan qazaqtargha ne aitasyz?

- Onday bastama kóterip, balama joq degen sózdi aityp jýrgen qazaq halqy emes, biylikting manynda jýrgen bir top jaramsaqtar ghana. Ózderining qara basynyng qamy ýshin kerek bolghan son, osynday oghash bastamany kóterdi. Búl - bir adamnyng biyligin paydalanyp, el baylyghyn iyemdenip jýrgenderding tirli­gi. Qyzmetimnen, baylyghymnan aiyrylmasam eken, qalay saqtap qalsam eken degen jantalas әreketting kórinisi. Al pre­ziydentting ókilettigin taghy da on jylgha sozu - sol toptyng qauipsizdigi ýshin qajetti kepildik.

- Degenmen dәl qazir salghyrt, boykýiez, jigersiz jýrgen qazaq ýshin kezindegi Alash arystary siyaqty janpidalyq jasaugha bolady dep oilaysyz ba?

- El ishinde әdiletsizdik pen zan­syzdyqqa qany qaynaghan azamattar kóp. Keng dalanyng erkindigin sezinip ósken qazaqtyng qany taza, oiy azat. Biraq ertengi bolashaqty oilau ýshin, ósip kele jatqan úrpaqqa jaghday jasau ýshin, janpidalyq әreketke barmau kerek.

Demokratiyalyq forumgha elden kelgen azamattardyng arasynda: «Qorqa-qorqa qoyan boldyq, eldi kótermeymiz be?!» - deytinderdi kórdim. Alayda biylik­ting biyshigi bar ekenin úmytpauymyz kerek. Qolyndaghy ýstemdikten aiyrylmau ýshin, beybit halyqqa qarsy zenbirekti de paydalanudan tayynbaydy. Kezinde Alashtyng arda azamattary solaqay sayasattyng qúrbany boldy, qansha asyldarymyzdan aiyryldyq. Beti aulaq, onday jaghday tusa, altyn jigitterimizding basy ketedi. El basyn kóterse, syrttan baqylap qarap túrmaymyz ghoy, sol sәtte biylik eshkimdi ayamaytynyn esten shygharmauymyz kerek. Biylikke uaqyt berip, qanday da bir saya­sy sheshim shygharar kezde, qazaqpen sanasuyn talap etuimiz kerek. Oyanghan qazaqtyng qaharynan biylik ayaghyn tartary anyq.

Baqytgýl MÁKIMBAY,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 04 (87) 02 aqpan 2011 jyl.