Elbasynyng qazaqstandyqtargha arnaghan «Preziydentting bes әleumettik bastamasy» atty ýndeuinde elimizdi damytudyng jana baghyttary naqty kórsetilgen. Ýndeudegi besinshi bastama – eldi odan әri gazben qamtamasyz etudi jalghastyru mәselesi.

Preziydent Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev ózining baghdarlamalyq maqalasynda eldi-mekenderdi gazben qamtu josparyn әri qaray jalghastyrugha erekshe den qoyghan bolatyn. Sonymen, Ýndeude ne aityldy?

«Elimizde gaz óndiru Tәuelsizdik kezeninde jylyna 8-den 52 milliard tekshemetrge deyin artty, әri qaray da óse týsedi.  

Qazir elimizdegi túrghyndardyng 50 prosentke juyghy gazben qamtamasyz etilgen.  

9 oblysqa gaz tartylghan.

Degenmen, ortalyq jәne soltýstik ónirler әli de gazsyz otyr.

Biz Qaraózek (Qyzylorda oblysy) – Jezqazghan–Qaraghandy–Temirtau–Astana baghytynda magistralidi gaz qúbyryn salu jobasyn jýzege asyruymyz kerek.

Oghan tiyisinshe qarajat tartu qajet bolady, sonyng ishinde halyqaralyq qarjy instituttarynan da.

Búl 2,7 million adamdy gazben qamtamasyz etumen qatar, shaghyn jәne orta biznesting jana óndiristerin ashugha mýmkindik beredi.

Sonymen birge, ekologiya jaqsarady.

Gazgha kóshu tek Astananyng ózinde ziyandy qaldyqtardyng auagha taraluyn 6 esege nemese jylyna 35 myng tonnagha azaytady.

Búl jobany jýzege asyru әri qaray ózge ónirlerdi de gazben qamtamasyz etuge mýmkindik beredi.  

Preziydentting bes bastamasy – osy.

Olardy iske asyru jana júmys oryndaryn qúrugha, sol arqyly el ekonomikasynyng әri qaray damy týsuine jol ashady.

Ýkimet pen Últtyq Bankke bastamalardy iske asyrudyng egjey-tegjeyli tetikterin jasaudy tapsyramyn.

Parlament deputattarynan zannamagha qajet ózgeristerdi uaqtyly engizudi ótinemin.

Bastamalardyng airyqsha manyzdy ekenin eskersek, olardy tiyimdi jýzege asyrudyng joldary keninen talqylaudy qajet etedi.

Halyq pen biznes ókilderining arasynda týsindiru júmystaryn jýrgizu de manyzdy.

«Núr Otan» partiyasy halqymyz ýshin airyqsha manyzy bar osy sharalardyng tiyanaqty oryndaluyn baqylaugha alady.» 

Osyghan sәikes, 2020 jylgha deyingi ónirlerdi damytu baghdarlamasyn jýzege asyru ýshin respublika kóleminde auqymdy jobalar iske asyryluda. Býgin solardyng birsypyrasyna sholu jasaymyz.

Qostanay

Oblysta gazdandyru mәselesi jospargha say oryndaluda. Biyl auyl-aymaqty kógildir otynmen qamtu jobalaryna 5 mlrd. tenge bólindi. Mamandardyng mәlimetinshe, Tobyl eldi mekeninen Áuliyekól audanyna deyingi aumaqqa joghary qysymdy magistraldy gaz qúbyrlary ornatylypty. Endi kóp kýttirmey auyldyqtar kógildir otyngha qol jetkizetin bolady.

2010 jyly Qaztransgazaymaq, Qazmúnaygaz jәne oblys әkimdigi  3 jaqty yntymaqtastyq jónindegi memorandumgha qol qoyghan bolatyn. Manyzdy qújat negizinde Qaztransgazaymaq aksionerlik qoghamy investisiyalyq baghdarlamany iske asyrugha kirisnp ketipti.  Ol 2020 jylgha josparlanghan. Býginde auyl- aimaqtardy kógildir otynmen qamtu maqsatynda 7 mlrd tenge baghyttaldy.

Osydan 2 jyl búryn Qarabalyq audanyndaghy Toghyzaq auyly men  Áuliyekól auylyna gaz taratu jelilerining qúrylysyn bastaugha jobalyq-smetalyq qújattar  әzirlendi.  Kógildir otynmen  Denisov audanyna qarasty Antonov jәne Alchanov auylyn yng túrghyndaryn qamtu josparlanghan. Byltyr Qaztransgaz aimaq 6 nysan boyynsha qúrylys júmystaryn ayaqtady.

Tobyl auylynan Áuliyekól selosyna deyingi aumaqqa magistraldy gaz qúbyryn salu - memorandum ayasynda Qaztransgazaymaq qolgha alghan eng iri jobalardyng biri.  Negizgi qúrylys ayaqtaldy. Úzyndyghy 130000 metrli jerasty gaz qúbyry tartyldy. Búl júmystargha 5 mlrd tenge kóleminde qardjat júmsaldy. Atalghan jobalar sәtti jýzege assa, órkeniyetting jaylylyghyn jaqyn arada myndaghan  otbasy sezinetin bolady.  Búl óz kezeginde eldi- mekenderding әleumettik, ekonomikalyq ahualyn  jaqsartygha yqpal etetini talas tudyrmaydy.

Batys Qazaqstan oblysy

Preziydent ýndeuindegi  besinshi bastama – eldi odan әri gazben qamtamasyz etudi jalghastyru mәselesi ekenin jogharyda aittyq. Búl boyynsha batys qazaqstandyqtardyng túrmysyn kóterip, әl-auqatyn jaqsarta týsetin bolady.

Aq Jayyq ónirindegi әleumet­tik-ekonomikalyq damudaghy ba­sym baghyttardyng biri – eldi me­ken­derdi gazben jabdyqtau. Oblysty tabighy gazben jabdyqtau negizinen tórt «Ortalyq Aziya – Ortalyq», «Orynbor – Novo­pskov», «Qarashyghanaq – Oral», «AGRS Jympity, Qaratóbe» magistraldy qúbyry arqyly jýzege asyrylady.

Ónirdi gazben qamtamasyz etu júmystary 2006-2007 jyldardan bastap qarqyn aldy. Sol jyldary «Batys Qazaqstan oblysynyng eldi mekenderin gazdandyrudyng 2006-2008 jyldargha arnalghan aimaqtyq baghdarlamasynyn» әkimshisi ob­lys­tyq qúrylys basqarmasy boldy. Atalmysh baghdarlama ayasynda 21 eldi mekenge tabighy gaz jetkizilip, sәikesinshe eldi mekenderding gazben jabdyqtalu kórsetkishi 26%-dy nemese 137 auyldyq eldi mekendi qúrady. Sonda auyl túrghyndaryn tabighy gazben qamtamasyz etu ýlesi 45%-dy, al oblysqa shaqqanda 68%-dy qúrady. 2008 jyldan bastap eldi mekenderdi gazdandyru júmystaryn BQO-nyng energetika jәne túrghyn ýy kommunaldyq sharuashylyghy basqarmasy iske asyryp keledi.
Qazirgi uaqytta Oral men Aqsay qalalary, oblystyng 12 audan ortalyqtary tútastay kógildir otynmen qamtamasyz etilip, je­lilik gaz qúbyry tartylghan jәne aimaqtaghy barlyq eldi mekendi gazdandyru jú­mystary odan әri jalghasuda.

– 2008-2017 jyldar araly­ghynda ónirdegi 153 eldi mekenge tabighy gaz jetkizildi, oghan 25,4 mlrd. tenge qarjy júmsaldy. Ótken jyldyng qo­rytyndysy boyynsha oblys túr­ghyn­darynyng gazben qamtylu ýlesi 94%-dy, onyng ishinde auyl halqynyng sany boyynsha 88%-gha jetti, – dedi oblystyq energetika jәne túrghyn ýy kommunaldyq sharuashylyghy basqarmasy basshysynyng orynbasary Quanysh Sharafutdiyn.

Onyng aituynsha, biyl Bókey ordasy audanynyng 11, Aq­ja­yyq auda­nynyng 11, Jәnibek au­da­nynyng bir eldi mekenining túr­­ghyndary gazdyng raqatyn kóredi dep kýtilude. Sonda oblys túrghyndarynyng tabighy gazben qamtylu ýlesi 95%-gha jetedi.

Sonymen qatar QR Energetika ministrligine jәne BQO ekonomika jәne budjettik josparlau basqarmasyna jalpy qúny 3,2 mlrd. tengeni qúrayyn bud­jettik ótinim joldanghan. Búl ótinim ne­gizinde budjettik qarajat bó­lin­gen jaghdayda, qaralghan qarjygha Zelenov audanynyng bir, Qaztalov audanynyng 13, Terekti audanynyng 13 eldi mekeni gazben qamtylmaq. Sonda oblys túrghyndarynyng ta­bighy gazben qamtylu ýlesi 97%-gha, onyng ishinde kógildir otynmen qamtylghan auyl halqynyng sany 92%-gha jetedi. Jalpy gazdandyru júmystarynyng arqasynda túrghyndardyng ómir sýru sapasy jaqsara týsedi.

Sonymen qatar oblystyng kógildir otynmen qam­tamasyz etilu kórsetkishining ósui orta jәne shaghyn kәsipkerlikting damuyna, ekologiyalyq jaghdaygha ong әser eteri anyq.

Elorda

Astanagha tartylatyn gazben eng aldymen qaladaghy jylytu qazandyqtary men Ontýstik – Shyghys audanynyng túrghyndary qamtylatyn bolady. Búl turaly  QR energetika viyse-ministri Maghzúm Myrzaghaliyev aitqan bolatyn.

Elbasy bastamasy ayasynda salynatyn «Saryarqa» magistralidi gaz qúbyry elimizding ortalyq jәne soltýstik ónirlerin gazben qamtamasyz etudi kózdeydi. Ol «Qyzylorda — Jezqazghan — Qaraghandy — Temirtau — Astana — Kókshetau — Petropavl» baghyty boyynsha jýrgizilmek.

Viyse-ministrding aituynsha, Astanagha deyin gaz jetkizu energetika ministrligine jýktelgen. Al ol gazdy taratu qala әkimdigining jauapkershiligine berilgen. Sondyqtan búl júmystar birneshe kezenge bólinip otyr. Qazirgi tanda Qaraghandy, Aqmola oblystarynyng jәne Astana qalasynyng әkimdikterimen gaz taratu jelilerin jobalau jәne salu júmystaryn jedeldetu mindeti túr.

«Búl júmystar bastalyp jatyr. Kelesi jyly magistralidi gaz qúbyry tartylghan boyda elorda әkimi ony taratu jelileri birinshi kezenge әzir bolady dep sóz berdi. Birinshi kezende gazgha jylytu ortalyqtary kóshiriletin bolady. Búl ýshin qajetti jobalyq qújattar әzirlendi, qala әkimi jylytu qazandyqtaryn gazgha qosugha әzir. Ekinshi kezende Astanadaghy Ontýstik Shyghys atalatyn audangha gaz tartylady», — dedi M. Myrzaghaliyev.

Jobany iske qosu ýshin qoldanystaghy «Orta Aziya — Ortalyq» magistralidi gaz qúbyrynyng infraqúrylymy paydalanylatyn bolady.

«Búl qúbyr Beyneu – Bozoy – Shymkent gaz qúbyryna qosylyp, onyng boyymen Qyzylorda oblysyndaghy Qaraózek ken ornyna qosylady. Sol Qaraózekten gaz Jezqazghan – Qaraghandy – Temirtau – Astana baghytyna ketedi. Aldymen Astanagha deyin qúbyr jýrgiziledi. Keyin Kókshetau men Petropavlgha deyin gaz tartu qarastyrylghan», — dedi ol.

Sala basshysynyng mәlimetinshe, qúbyr tartylatyn baghyt boyyndaghy eldi mekenderde 2,7 mln adam túrady.

«Tútynu kólemine kelsek, gaz qúbyry ózining maksimaldy jýktemesine jetkende, ol jylyna 2,5 mln tekshe metrdi qúraydy dep shamalaymyz», — dep naqtylady viyse-ministr.

M. Myrzaghaliyev jobany qarjylandyru kózderi mәselesining әli pysyqtalyp jatqanyn aitty. Búl orayda, energetika ministrligining tóraghalyghymen vedomstvoaralyq júmys toby qúrylghan. Qarjy tartugha jauapty bolyp «Bәiterek» últtyq basqarushy holdingi belgilengen.

«Búl jobany iske asyrudaghy «Qaztransgaz» últtyq kompaniyasynyng róline kelsek, ol gaz jetkizu salasyndaghy últtyq operator bolyp otyr. Sonymen qatar ol gaz qúbyry boyynsha operator kompaniya bolady, búghan «Qaztransgazdyn» magistralidi gaz qúbyry boyynsha «Intergaz Ortalyq Aziya» kompaniyasy tartylady», — dedi M. Myrzaghaliyev.

Erghaly Berikúly

Abai.kz