QR premier-ministri Baqytjan Saghyntaevqa;

QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau

ministri Mәdina Ábilqasymovagha;

QR Ishki ister ministri Qalmúhamet Qasymovqa;

QR Qoghamdyq damu ministri Darhan Kәletaevqa;

QR Bas prokurory Qayrat Qojamjarovqa;

AShYQ HAT

Tәuelsizdik alghaly Qazaqstangha shetelden millionnan astam qazaq kóship keldi dep jýrmiz. Jas qazaq elining qabyrghasy qalanyp, keregesining keny týsuine osy aghayyndardyng da kómegi tiydi. Elge el qosylghany jaqsy әriyne. Alayda, songhy on jylda Qazaqstan azamattyghyn alghan qandastardyng sany óte az. Búnyng basty sebebi, QR «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zany jii ózgerip, bir jýiege týspey jýrgeni bolyp otyr.

Kóshi-qony turaly zang tarmaqtaryndaghy qarama-qayshylyq azamattyq alghysy kelgen qandastardy tym búralang jolgha salyp qoydy. Mysal ýshin aitayyq, 2013 jyldyng sonynda qabyldanghan QR «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zangha engizilgen ózgerister men tolyqtyrular boyynsha, Qazaqstangha qonys audarghan qandastar elge kelgennen keyin tek 4 jyldan keyin ghana QR azamattyghyna ótinish tapsyra alatyn jәne «Kóshi-qon paraghynan shyghu» men «Sottylyq turaly» eki anyqtamany tapsyrugha mindetti boldy. Atalghan eki anyqtamany QHR men Iran Islam Respublikasy bermeytinin aityp dabyl qaqqan jandardyng ótinishi eskerusiz qaldy. Sóitip tәuelsiz elding azamaty atansam degen aghayynnyng aldyna alynbas qamal soghyldy.

Al búl orynsyz talaptardyng ishinde qandastardyng Qazaqstanda 4 jyldyq túraqty tirkeui boluy kerek jәne «Kóshi-qon paraghynan shyghu» talaby 2015 jylghy QR «Halyqtyng kóshi - qony turaly» zanyna engizilgen ózgerister men tolyqtyrularda alynyp tastaldy. «Sottylyq turaly» anyqtama Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng 2017 jylghy Dýniyejýzi qazaqtarynyng V qúryltayyndaghy tapsyrmasynan keyin ghana kýshin joydy. Mine, osy 5 jylda QR azamattyghyn alu shetelden kelgen aghayyn ýshin oryndalmas armangha ainaldy.

Bilmeytinder jogharda atalghan talaptar qandastardyng azamattyq alu isin birneshe jylgha keshiktirdi dep týsiner. Joq. Búl talaptar san myndaghan qazaqtyng QR azamaty atanu armanyn joqqa shyghardy. Sebebi, Qazaqstan azamattyghyn alghysy kelgen qazaq eng aldymen «oralman mәrtebesin» rәsimdeui kerek. Al búl qújat tek bir jylgha ghana beriledi. Merzimi ótse ekinshi ret qayta berilmeydi. Basqasha aitqanda, «oralman kuәligin» alghan qazaq bir jyldyng ishinde QR azamattyghyna ótip ýlgerui kerek. Eger bir jyldan qalyp ketse, ol ýshin «oralman mәrtebesi» de joq, QR azamattyghy da joq degen sóz. Mine qarama-qayshylyq. Biz jogharda kóshi-qon zanyna engizilgen týrli ózgertuler sebebinen qandastar bir jyl emes, bes jyl azamattyqqa ótinish bere almaghanyn aittyq. Osy aralyqta «oralman mәrtebesin» alyp, bir jyl ishinde Qazaqstan azamattyghyna qújat ótkize almaghandar sany 30 mynnan asqan kórinedi. Demek, elge kelgen osynsha qandas QR azamaty atana almay qanghyryp jýr degen sóz.

Qazirgi qoldanystaghy Qazaqstan Respublikasynyng «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynyng 21-bap 2-shi tarmaghyna sәikes, qandastardyng «oralman mәrtebesinin» merzimi ótip ketkenine 6 aidan aspaghany ghana ony ýsh ay merzimge taghy bir mәrte úzarta alady. Atalghan merzimdi ótkizip alghandarynyng «oralman kuәliginin» merzimin úzartyp, sol arqyly QR azamattyghyn alularyna mýmkindigi joq.

Biz jogharda aitqan 30 mynnan asa qandastyng ishinde «oralman mәrtebesi» merzimderining ótkenine 6 ay emes, 6 jyl bolghandary da bar. Al búlardyng «oralman mәrtebesi» merzimin nege ótkizip alghanyn taghy aittyq. «Oralman kuәliginin» merzimi ótken qandastardyng kóbi Qytay, Mongholiya, Ózbekstan siyaqty elderden kelgen. Qazirgi kezde búl azamattardyng basym bóligining qoldanystaghy pasporttarynyng merzimi bituge jaqyn. Tipti merzimi ótken qújattarmen jýrgenderi de birshama. Al merzimi ótken pasportpen jýrgen qandastardy jergilikti polisiya shekaradan shygharyp jiberetinderin aityp otyr.

Al endi búghynyng mýiizindey salalanyp kete beretin osy mәselelerdi týsinikti tilmen bayandap bereyik. Mysaly, 2013 jyly elge kelgen qandasymyz QR azamattyghyna ótinish beru ýshin «oralman mәrtebesin» rәsimdeydi. Dәl osy kezde QR azamattyghyna ótinish beru ýshin jinaytyn qújattar tizimine: Qazaqstanda 4 jyldyq túraqty tirkeui boluy kerek, «Kóshi-qon paraghynan shyqqany turaly» jәne «Sottylyq turaly» anyqtama qosylady. Mýlde qol jetkizu mýmkindigi joq osy qújattarmen sarsang bolyp jýrgende syrghyp bir jyl óte shyghardy. Bir jyl emes, birneshe jyl ótedi. Osy aralyqta «oralman kuәliginin» merzimi bitedi. 2017 jyly joghardaghy ýsh talap alynyp tastalghanymen, búl qandasymyz bәribir QR azamattyghyna ótinish bere almaydy. Sebebi, «oralman kuәliginin» merzimi ótken. Búl qújat ekinshi mәrte berilmeydi. Osy tyghyryqtan shyghudyng jolyn tappay jýrgende búl qandasymyzdyng qolyndaghy pasporttyng merzimi bitedi. Sóitip, qandasymyz mýlde qújatsyz qalady.

Merzimi ótken qújattarmen jýrgen qandastardy jergilikti polisiya kelgen eline qaytarmaqshy. Búlardyng ishinde Qytaydan kelgenderdi aitar bolsaq, olar endi Qytaygha baryp janadan pasport alyp elge kele almaydy. Býgin ghana QR Syrtqy ister ministrligi Qytayda «qos azamattyq» degen jeleumen 29 qazaqstandyqtyng ústalghanyn mәlimdedi. Qazaqstan azamattyghyn alghandardyng ózin ústap otyrghan Qytay biyligi әli Qytay pasportymen jýrgen qandasymyz onda barsa qalpaqpen úryp alar. Búghan deyin Qytaygha barghan qandastarymyz (QHR azamattary) ondaghy jaghdaygha baylanysty sayasy ýirenu ortalyqtaryna kirip ketip nemese pasporttary jinalyp alynghandyqtan elge qayta almay, kóptegen otbasylar ekige bólinip otyrghany bәrimizge belgili.

Osynyng bәrin eskere otyryp, «oralman mәrtebesinin» merzimi ótip ketken qandastarymyzdyng bәrine bir ret kenshilik jasap, bәrining bir jolda QR azamattyghyna ótuine mýmkindik berulerinizdi ótinemiz. Qandastargha memleket jaghynan osy siyaqty qoldau búghan deyin de bolghan. Qazaqstan Respublikasy Densaulyq saqtau jәne әleumettik damu ministrligining ótinishine sәikes, Qazaqstan Respublikasynyng Bas Prokuraturasy 27.07.2016 jylghy № 22-6-17/49 37 xatymen berilgen kelisimine baylanysty 4 myngha juyq qandasymyzdyng taghdyry kezinde ong sheshimin tapqan bolatyn. Sizderden osy tәjiriybeni taghy bir mәrte qoldanularynyzdy súraymyz. Sol arqyly elimizding azamaty bolugha asyqqan 30 myng qandasymyzdyng taghdyry basqasha jazylar edi. Sondyqtan, búl jolghy ong sheshim qabyldaularynyz qandastarymyzgha jasaghan qoldaularynyzben qosa, Elbasymyzdyng tapsyrmasyn oryndau jәne azat elimizding bolashaghyna qosar eseli ýlesteriniz bolar edi.

Abai.kz aqparattyq portaly

«Jebeu» qoghamdyq birlestigi

Abai.kz