1991 jyldyng 1 jeltoqsan kýni Qazaqstanda býkilhalyqtyq Preziydent saylauy ótti. Halyq túnghysh ret demokratiyalyq jolmen óz erkin bildirui arqasynda N.Á.Nazarbaev Preziydent bolyp saylandy.

Elbasy saylanghannan keyin Respublikada kóptegen ózgerister boldy.  Eng әueli Qazaq KSR-y atauy Qazaqstan Respubliy­kasy bolyp ózgertildi. 1991 j. 16 jeltoqsanda Qazaqstan Respubliy­kasy Jogharghy Kenesining jetinshi sessiyasynda parlament deputatta­ry "Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tәuelsizdigi turaly" Zang qabyldady. Zannyng birinshi babynda Qazaqstan Respublikasy tәuelsiz memleket dep jariyalandy. Ol ózining jerine, últtyq tabysyna joghary iyelik etu qúqy bar, tәuelsiz syrtqy jәne ishki sayasa­tyn jýrgizedi, basqa shet memlekettermen halyqaralyq qýqyqtyq prinsipteri negizinde ózara baylanys jasaydy dep kórsetildi. Respublikanyng barlyq últtarynyng azamattary Qazaqstannyng birtútas halqyn qýraydy, olar respublikadaghy egemendikting birden-bir iyesi jәne memlekettik biylikting qaynar kózi bolyp tabylady. Respublika azamattary ózderining últyna, ústaytyn dinine, qanday qoghamdyq birlestikke jatatynyna, tegine, eleumettik jәne mýliktik jaghdayyna, shúghyldanatyn qyzmetine, túrghylyqty orny­na qaramastan birdey qúqyqtar iyelenip, birdey mindetkerlikte bo­lady delingen. Zanda Qazaqstan Respublikasy óz tәuelsizdigi men aumaqtyq tútastyghyn qorghau maqsatynda ózining Qaruly Kýshterin qúrugha haqyly ekendigi, respublika azamattarynyng әskery mindetin óteu, onyng tәrtipteri men talaptary jóninde aitylghan. Sóitip, 1991 jylghy 16 jeltoqsan respublikanyng tәuelsiz kýni retinde býkil әlemge tanyldy.

Osydan keyin Qazaqstan tәuelsiz, egemen memleket retinde damy bastady.Qazaqstandyq qoghamnyng әleumettik-mәdeny ómirinde tarihy sanany janghyrtyp qalyptastyru tәrizdi manyzdy mindetti iske asyruda bizding memleketimiz birqatar manyzdy is-sharalardy atqardy. Qyzyl qyrghyn men jappay qughyn-sýrginning alpys jyldyghyna oraylastyra otyryp, 1997 jyldyng «Qoghamdyq kelisim jәne sayasy qughyn sýrgin qúrbandaryn eske alu jyly» bolyp jariyalanuy, kelesi 1998 jyldyng «Halyq birligi men últtyq tarih jyly» dep ataluy, ghasyrlar toghysyndaghy 2000 jyldyng «Mәdeniyetti qoldau jyly» dep jariyalanuy, 2004 jyldan bastap «Mәdeny múra» memlekettik baghdarlamasynyng jýzege asyryluy nәtiyjesinde tarihy әdilet ýstemdik alyp, zerde janaryp, sana sauyqqanday boldy. Tól tarihymyzdy, eldik dәstýr, halyqtyq taghdyr-talayymyzdy tanyp bilude, eskertkish múraghattarymyzdy jinastyru men saraptauda biraz jetistikterge qol jetti. Jinaqtalghan mәdeny múra men ruhany qazynanyng dәnin tauyp, sólin sýzip últtyng kәdesine jaratu ziyaly qauym men ghylymdargha jýkteletin sharua. Búl manyzdy da ózekti mәselege Qazaqstannyng elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng da qalam tartyp, kólemdi enbekter jazghany belgili.

Onyng ishinde «Tarih tolqynynda» kitabyn erekshe atap ótuge bolady. Búl enbekte halqymyzdyng tarihy ózindik sanasynyng erekshelikterine mynaday bagha berilgen: «Qazaq bolmysynyng kelesi bir ereksheligi – onyng tarihshyldyghy. Qara halyqtyng tarihtan habardarlyghy meylinshe joghary bolghan. Kerek deseniz, bilim instituttarynyng damyghan jýiesi bar býgingi kýnning ózin búrynghy qazaqtardyng sanasyndaghy jappay tarihshyldyqpen salystyrugha bolmaydy»

Biz búl enbekte qazaq halqynyng tarihy sanasynyng qalyptasuyn tәuelsizdik iydeyasymen baylanystyryp otyrmyz, óitkeni kez kelgen halyqtyng tarihy ózindik sanasyndaghy qatparly aqiqattarda tughan jerdi, ata mekendi nemese otandy jatjerlikterden qorghap, erkindikti saqtap qalugha qatysty tarihy uaqighalar mәngige oryn alyp qalady. Tәuelsizdik týsinigi әrbir halyq ýshin meylinshe qasterli úghym bolyp tabylady. Onyng taghlymy tereng astarlaryn tarihtyng qoynauynan, ata-babamyzdyng ótkeninen, onyng san ghasyrlyq armanynan izdegen jón. Sonau saq zamanynan nemese әlimsaqtan beri ata qonysty parsylardan, týrkilerding jujandardan qorghaudan, bertinde qazaq handyghynyng tútastyghyn saqtaudan, onyng ishinde jongharlarmen, qoqandyqtarmen, reseyliktermen bolghan shayqastardan osy tәuelsizdikke degen úmtylysty bayqaymyz. Últ-azattyq kýres tarihynan bir Resey otarshyldyghynyng ózine qarsy 300-ge juyq kóterilister belgili. Aqyrynda «aqtaban shúbyryndydan» asyp týsken «qyzyl qyrghyndy» bastan keship baryp, ata-babamyzdyng ansaghan armany HH ghasyrdyng sonynda jýzege asty.

Sonymen qatar, Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev tarihy sanany janghyrtu maqsatynda byltyr «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» baghdarlamalyq maqalasyn jariyalaghan edi.

Búl maqala -  el damuynyng jarqyn ýlgisi men naqty qadamdaryn kórsetetin keleli oi, saliqaly pikir, batyl sheshimderge qúrylghan manyzdy qújat. Búl maqalada sanany janghyrtu, últtyq bolmystan, últtyq kodtan aiyrylyp qalmay, ony әlemdik qúndylyqtarmen ýilestirip, Qazaqstannyng iygiligine jaratu jolyndaghy maqsat-mýddeler turaly ózekti mәsele kóterilip otyr. Onda el Preziydenti Qazaqstan ýshin qayta týleuding aiyryqsha manyzdy eki ýderisi – sayasy reforma men ekonomikalyq janghyrudy qolgha ala otyryp, Birtútas Últ bolu ýshin bolashaqqa qalay qadam basatynyn jәne búqaralyq sanany qalay ózgertetini jóninde alysty boljaytyn kózqarastarymen bólisedi.

Memleket basshysy atalmysh janghyrudyng negizgi qyzmeti men erekshelikterine oy jýgirtip, búl janghyrudyng manyzdylyghyna toqtalady: «Janghyru atauly búrynghyday tarihy tәjiriybe men últtyq dәstýrlerge shekeden qaramaugha tiyis. Kerisinshe, zamana synynan sýrinbey ótken ozyq dәstýrlerdi tabysty janghyrudyng manyzdy alghysharttaryna ainaldyra bilu qajet. Eger janghyru elding últtyq-ruhany tamyrynan nәr ala almasa, ol adasugha bastaydy. Sonymen birge, ruhany janghyru últtyq sananyng týrli polusterin qiynnan qiystyryp, jarastyra alatyn qúdiretimen manyzdy». Sayasi, ekonomikalyq reformalarda egemendi elimiz birqatar jaqsy nәtiyjelerge qol jetkizgeni barshagha mәlim. Ol adamy qúndylyqtar, ruhany qazyna, jastardy tәrbiyeleu, olardyng boyyna patriottyq ruhty sinire bilu júmysynda ruhany salagha basymdyq beruding qajettiligin algha qoyyp otyr. Búl degenimiz – últymyzdyng barlyq últtyq salt-dәstýrlerin, memlekettik tilimiz ben әdebiyetimizdi, mәdeniyetimizdi, últtyq ruhymyzdy janghyrtu degen asyl úghymgha kelip sayady. Elbasymyzdyng ruhany janghyrugha, ruhaniyatqa, bilim, ghylymgha manyz berui – ýlken kóregendik pen últtyng algha ilgerleuin jyldam qarqynmen jyljytatyn qozghaushy kýsh. Búl – tәuelsiz elimizding baqytty bolashaghy men alansyz keleshegi ýshin jasalyp jatqan júmys. Óitkeni, ruhany baylyqtyng kemel bolghany búl jeke azamattarymyz ýshin de, әrbir jeke túlghadan qúralghan qogham, tughan elimiz ýshin de óte manyzdy ýderis.

N.Á.Nazarbaev búl rette, tútas qoghamnyng jәne әrbir qazaqstandyqtyng sanasyn janghyrtudyng birneshe baghytyna jeke-jeke toqtalady. «Sanany janghyrtudyn» mazmúnyn negizdey otyryp, Preziydent janghyrudyng alty baghytyn belgileydi:

1.Bәsekege qabilettilik;

2.Pragmatizm;

3.Últtyq biregeylikti saqtau;

4.Bilimning saltanat qúruy;

5.Qazaqstannyng revolusiyalyq emes, evolusiyalyq damuy;

6.Sananyng ashyqtyghy.

Atalmysh baghyttardyng bәri barynsha ózektendirilgen jәne uaqyttyng talaptaryna naqty jauap beredi. «Mәngilik el» boluymyz ýshin bizge auaday qajetti qasiyetter men qúndylyqtardyng qaynary toghysyp, aqyl-parasaty tolysqan, ghalamdyq ghylymdy iygergen adamdar kóp bolsa, elimiz órkeniyetti, bәsekege qabiletti bolatyny aqiqat.

Osy maqalanyng jalghasy retinde, juyrda “Úly dalanyng jeti qyry” atty maqala jariyalandy. Ziyaly qauym ókilderinen qoldau tauyp, talqygha týsken búl maqalanyng da negizi – tarihy sanany janghyrtugha baghyttalghan.

Úly dalanyng jeti qyrynyng kez kelgeni qazaq elining ómirindegi erekshe múra. Atqa minu mәdeniyeti, ejelgi metall óndiru men óndeu tehnologiyasy, óz jazuy men mifologiyasy bar ozyq mәdeniyetti Qazaq Elining ruhany baylyghynyng aishyqty belgisi – «ang stiyli óneri», býkil әlemdi tamsandyrghan Dala órkeniyetining jәdigeri - «Altyn adam» jauyngeri, týrki әlemining besigi sanalatyn Altaydan bastau alatyn Týrki tarihy, әlemdik ekonomikanyng órkendenuine septigin tiygizgen - Úly Jibek joly jýiesi, Qazaq Elining últtyq brendine layyqty alma men qyzghaldaqtar, elimizding aumaghynda oryn alghan tarihy jәit qana emes, sonymen qatar әrbir Qazaq ýshin de asa qymbat qúndylyqtar bolyp tabylady.

Jahandanu kezeninde, últ tarihynyng mәdeniyeti men qúndylyqtaryn bilu, nasihattau, әri saqtau eldi bekemdeuding tikeley kepili. Aytylyp ótken mәdeny qúndylyqtarymyzdyng qogham sanasynyng tarihy janaruy ýshin Elbasymyz N.Á. Nazarbaev úsynyp otyrghan jobalar tolyqtay jauap beretini anyq. Onyng ishinde, ejelgi dәuirden qazirgi zamangha deyingi kezendi qamtityn barlyq otandyq jәne sheteldik múraghattar dýniyesine eleuli irgeli zertteuler jýrgizu ýshin «Arhiyv-2025» jeti jyldyq baghdarlamasyn jasau elimizding tarihyn týgendeuge mýmkindik beredi. Týrki әlemi ejelden Qazaqstandy - kýlli týrki halyqtarynyng qasiyetti «Qara shanyraghy» retinde moyyndaydy. Al, Týrkistan halqymyzdyng ruhany ortalyghy ghana emes, sonday-aq, býkil týrki әlemi ýshin kiyeli oryn bolyp sanalady degen sózder әrbir qazaqtyng jýregindegi maqtanysh sezimin oyatady dep oilaymyn. «Týrki órkeniyeti: týp tamyrynan qazirgi zamangha deyin» atty jobanyng ayasynda Týrkistan qalasynda, tarihy múralarymyzdyng negizinde Týrki әlemining ortalyghyn – muzeyin ashu, ótkenmen qazirgi uaqyttyng tyghyz baylanysyn kórsetumen qatar, kelesi úrpaq ýshin de manyzy zor bolar edi.

Abai.kz