Bizde QR Preziydenttigine kandidattyng memlekettik tildi erkin mengergenin anyqtaytyn lingvistikalyq komissiya bar. Tóraghasy  - Myrzatay Joldasbekov. Onda Preziydenttikke ýmitkerler ýsh kezeng boyynsha synaq tapsyrady. Birinshi – jazbasha júmys, ekinshi – ýsh bettik mәtin oqu, ýshinshi – berilgen taqyrypqa qatysty óz oiyn aitu. Alayda, bizden basqa eshbir memleket óz preziydentining tildi erkin mengergenimen bas qatyrmaydy. 

IYә, óz tilimizdi túghyrgha qondyra almay otyrghan el ekenimiz ras. Biraq, tәuelsizdik alghan jyldan beri qazaq tilin bilmeytin adamdy memlekettik qyzmetke almaghanda, biylikke jaqyndatpaghanda osynday mazaqqa qalmaghan bolar edik. Búl bassyzdyqtyng bәrine  ózin ziyalymyz dep esepteytin til ghalymdary da tikeley kinәli.

Al, Joldasbekov basqaratyn búl komissiyanyng júmysy qanshalyqty tәuelsiz? Myrzatay myrza 30 jyl ishinde býgingi biylikting qazaq tilin ysyryp qoyghan keybir әreketterine syny pikir aita aldy ma? Preziydentting Halyqaralyq minberlerde oryssha sóilegenine Joldasbekov bastaghan komissiya lәm-mim deuge shamasy jetip pe edi? Joq! Olay bolsa, tek saylau aldynda bolashaq preziydentten emtihan aluy qanshalyqty әdiletti?

Aytpaqshy, Joldasbekov myrza 2015 jyly qazaqshasy shala-púla Gh.Qasymovtan qate tappay elding mazaghyna qalghan-dy. “Qalay?” degen súraqqa Joldasbekov “Onyng baghy jandy ma, ontayly súraqtar keldi me, tynghylyqty dayyndaldy ma, әiteuir synaqtan sýrinbey ótti” degen. Osydan-aq, Joldasbekov tizgindegen komissiyanyng biylikting ynghayyna jyghylugha dayyn ekenin bayqaghanbyz. Eger jogharydan "onyng qazaqshasy jaqsy" dese, Joldasbekovter sózsiz bas shúlghy salary anyq. BAQ osyny aityp, synay bastap edi, "búl mәseleni ejiktep, myjy bermender” dep ashulanghan edi, Myrzatay atamyz.

Al, kýni keshe apyl-ghúpyl Qasym-Jomart Kemelúlynan synaq alyp, onyng sýrinbegenin aitty. Al, preziydenttikke taghy bir ýmitker Sәdibek Týgel emleden sәl-sәl qate jiberipti.

Qazaq últynyng tizginin ústaytyn adam qazaq tilin biluge mindetti ekeni talqylanbaytyn dýniye. Al, onyng mektep oqushysy siyaqty emtihan tapsyruy kýlkili bolsa da, osynday ótirik oiyn oinaugha mәjbýrmiz. Lingvistikalyq komissiya  kәrine mingen komissiya bolsa, biz búlay sóz shyghyndamas edik.

Qazir Joldasbekovtyng komissiyasy kerisinshe qazaq tilin qorlau ýshin júmys isteytindey bolyp kórinedi.

Joldasbekovtyng osy synaghy turaly belgili sayasatker Rasul Júmaly da әleumettik jelide: “Memleket basshylyghyna ýmitker óz memleketining memlekettik tili boyynsha emtihan tapsyrudy óz basym baryp túrghan essizdik kóremin. Makron fransuz, al Putin orys tili boyynsha shygharma jazugha tura kelse, kýlkige qalar edi. Onday ýmitkerdi fransuzdar men orystar ýmitkerlik týgili el azamattyghynan aiyrar edi. Al bizde atalghan soraqylyq qalypty jaghday”, - dep jazdy.

Eger basqalar dәl múnday әreket ýshin preziydentterin azamattyghynan aiyratyn bolsa, Joldasbekovtiki ne әureshilik? Odan da nege qazaq tilin bilmeytin adamdy biylikke jolatpaytyn zang qabyldamaymyz? Myrzatay myrza ata saqaly auzyna týskende Ghany Qasymovtardy emtihannan ótkizgeni ýshin sóz estidi. Odan da, Abylaydyng qasyndaghy Búqarday abyroyy bar Myrzatay myrzalar "Eki auyz sózding basyn qosa almaytyn deputattar men ministrlerdi nege otstavkagha jibermeymiz?" dep mәsele kóterse, búl komissiyanyng qajettiligi de bolmay qalar edi. Elding aldynda masqara bolyp, "memlekettik tildi biledi, bilmeydi" dep qúmalaq ashqannan góri memtildi bilmegen adamdy mýldem biylikke jolatpay qoy abyroyly is emes pe?

Últtyng tilin syilamaghandar sol últqa qyzmet ete almaytyny 30 jyldan beri dәleldendi emes pe? Búghan Joldasbekov bastaghan til ghalymdary nege ýn qata almay otyr? Olar biylikting tilge qatysty búrys әreketterin nege syngha almaydy?

Ol kisi әzirge bizding esimizde "Nazarbaevty Uinston Cherchilli, Djord Vashington, Atatýrikterding istey almaghanyn istegen qayratker deuge bolady” degen sózimen qalyp otyr. Búl sóz, búl madaq Myrzatayday әigili ghalym atamyzgha azdyq etedi. Sondyqtan da lingvistikalyq komissiyanyng tóraghasy bolyp otyrghan, Myrzatay atamyzgha bir minez kórseter kez jetti dep oilaymyz.

Týiin

Tәuelsizdik alghan jyldan beri til mәselesi kýn tәrtibinen týsip kórgen joq. Oghan basty sebep Ata zanymyzdyng 7-babyndaghy “Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady” degen qisynsyz bap bolyp otyr. Jәne 30 jyl uaqyt ótse de osy baptyng ózgertilmeui halyq kósem tútqan Myrzatay Joldasbekov sekildi ziyalylarymyzdyng tabanynyng býrining joqtyghynan dep bilemiz.

Myrzatay atamyzgha búl sózdi qayrau ýshin aityp otyrmyz. "Preziydentten emtihan aldym" degen keler úrpaq ýshin abyroy emes. "Býkil memqyzmetkerlerding memtildi biluin zanmen bekituge yqpal ettim" degen - mәrtebe. Osyny Myrzekender qolgha almasa, basqadan qayyr joq...

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz