Moyyndau da erlik. IYә, «Habar» arnasy kórsetken «Aqiqatty» ailap el aralap jýrip, yqylaspen týsirgen telejurnalist Múrat Esjan ózining tapsyrys alghanyn moyyndady. Biraq kimnen alghanyn aitpady. Dúrysy, oghan aitugha bolmaydy. «Men biletin Ismatulla» dep jeke blogyna bir emes, eki bólim etip jazghan moyyndauy eriksiz moynyndy búrghyzady. «Tapsyrys bolghan, bolmaghanynda túrghan ne bar? IYә, tapsyryspen jasaldy dese, filimde aitylghan faktilerding salmaghy kemip qala ma?» deydi ol óz blogynda. Múrattyng múnysy "TELEKILLER" MÚRAT ESJANNNYNG MOYYNDAULARY" degen kitapqa súranyp túrghan faktiler emes pe?.. Múnday moyyndaular tarihta jii qaytalanyp túratynyn aita keteyik, 1737 jyly «uahhabi» aghymyn qúryp, airanday úiyghan músylman әlemine pitnә salghan aghylshyn tynshysy Hemfer Londonnan «Sening mindeting qayshylyqtardy qozdyru. Olardyng arasynda sýiispenshilikti, birlikti ornatu emes» degen tapsyrma alyp otyratynyn moyyndaghan eken. Búl turaly «Aghylshyn tynshysynyng moyyndaulary» («Hemferding moyyndaulary») degen enbek te jaryq kórgen. Moyyndaudyng basy, «kókesi» osy shyghar. Jaqynda «Halyq sózi» jariyalaghan «Asyl arna» diny arnasynyng diyrektory Múhamedjan Tazabekovtyng súhbatynda da birqatar «moyyndaular» kezdesedi. Múrat pen Múhamedjannyng arasyndaghy «izgi de ruhani» baylanysty eskere otyryp, osy eki jariyalanymdardaghy moyyndaulardyng mәnisine boylaghandy jón kórdik.

Moyyndau da erlik. IYә, «Habar» arnasy kórsetken «Aqiqatty» ailap el aralap jýrip, yqylaspen týsirgen telejurnalist Múrat Esjan ózining tapsyrys alghanyn moyyndady. Biraq kimnen alghanyn aitpady. Dúrysy, oghan aitugha bolmaydy. «Men biletin Ismatulla» dep jeke blogyna bir emes, eki bólim etip jazghan moyyndauy eriksiz moynyndy búrghyzady. «Tapsyrys bolghan, bolmaghanynda túrghan ne bar? IYә, tapsyryspen jasaldy dese, filimde aitylghan faktilerding salmaghy kemip qala ma?» deydi ol óz blogynda. Múrattyng múnysy "TELEKILLER" MÚRAT ESJANNNYNG MOYYNDAULARY" degen kitapqa súranyp túrghan faktiler emes pe?.. Múnday moyyndaular tarihta jii qaytalanyp túratynyn aita keteyik, 1737 jyly «uahhabi» aghymyn qúryp, airanday úiyghan músylman әlemine pitnә salghan aghylshyn tynshysy Hemfer Londonnan «Sening mindeting qayshylyqtardy qozdyru. Olardyng arasynda sýiispenshilikti, birlikti ornatu emes» degen tapsyrma alyp otyratynyn moyyndaghan eken. Búl turaly «Aghylshyn tynshysynyng moyyndaulary» («Hemferding moyyndaulary») degen enbek te jaryq kórgen. Moyyndaudyng basy, «kókesi» osy shyghar. Jaqynda «Halyq sózi» jariyalaghan «Asyl arna» diny arnasynyng diyrektory Múhamedjan Tazabekovtyng súhbatynda da birqatar «moyyndaular» kezdesedi. Múrat pen Múhamedjannyng arasyndaghy «izgi de ruhani» baylanysty eskere otyryp, osy eki jariyalanymdardaghy moyyndaulardyng mәnisine boylaghandy jón kórdik.

Múratjannyng «moyyndaularynyn» ishindegi eki teziske basa nazarynyzdy audaramyz: 1.«Aqiqattyn» aqyry daugha úlasary o bastan-aq belgili bolypty». 2. M.Esjannyng ózi de ««Habar» arnasynyng jurnaliysi retinde filim dayyndau barysynda kuә bolghan keybir nәrselerdi aita ketkendi jón sanapty».

Jaqynda «Aqiqat» filimining el ishindegi auyzbirshilikke zalalyn synap, ziyaly qauym ókilderi Elbasygha ashyq hat joldaghany belgili. Kóp úzamay, «Abai.kz» aqparattyq portalynda arnayy baspasóz mәslihaty úiymdastyrylyp, filimdegi jalghan aiyptaular men jalalardy zandyq, ghylymy túrghydan dәiekti dәleldermen jan-jaqty әshkerelegen bolatyn. Sonda jurnalistikanyng tabaldyryghyn keshe attap shyqqan jas bala adamshylyq pen zandy belden basatyn qadamgha qalaysha qoryqpay bardy degen oida qaldyrdy. Múratty kózsiz erlikke iytermelegen kimder? Mine, ózi de tapsyrys alghanyn (soghan sәikes aqysyn alghanyn), filimdi dayyndau júmystaryna qatysqanyn da jasyrmaydy. Biraq, «Aqiqat» avtorlarynyng biri menmin!» dep júlqynyp shyqpaydy. Keybir maqalalarda aty atalsa da, arnayy jauap jazbay, óz blogynda sypayy «jauaptasumen» shekteledi. Múnsha sypayylyqtyng syry nede?

«Aqiqattyng «zakazshikteri» kim degen saual filim shyqqannan beri aitylyp keledi. Baspasóz mәslihatynda da «tapsyrys berushinin» yqpaldy, qúqyq qorghau organdaryna sózi jýretin qúziretti sipattamasy da aityldy. «Tapsyrysshynyn» buyn dәl osy Esjannyng da terisine syimay «tapsyrys bolghanda túrghan ne bar» dep qalam terbeuinen de týsingen bolarsyz. «Aqiqatqa» sinirgen enbegi erekshe elengen de bolar. «Arsyz bolmay, ataq qayda?» (Abay) «Aqiqattyn» arqasynda «telekiller» degen ataqqa jaqyndau qaldy. Sýikimdi kórine me, joq pa, Múratqa bәribir emes pe? Áyteuir, ataq bolsa boldy. Jalpy qúramy әr kez ózgerip túratyn sopylyqqa qarsy lageri shtatyndaghy «killer» jurnalister turaly búghan deyin de jazdyq. (Oqynyz: «Ekstremizmmen» kim bir bauyr nemese Oraz Álimbekting jana «zakazy» alghany turaly», «Júmadaghy jýzdesu», «Jas qazaq» gazetteri). Al Múrat ta sol shtatqa enipti. Biraq búl «júmysqa» janadan qosylghan jәne tapsyrys berushiler, onyng iydeologtarynyng óz qolynan tәrbiyelengen tyn, әri alyp-úshyp túrghan albyrt «ónim».   «Qyzba músylmanshylyqtyn» (Maqsúm aghanyng teneui) jastar arasyndaghy kórinisi óz aldyna jeke taqyryp.

Adamnyng kózin shel bassa qiyn. Óitkeni Múrattyng kózine bәri laghyp jýrgendey kórinedi. Ol: «Avtory nege aitylmaydy?» «Nege anau sóilemeydi?» «Osy kýnge deyin nege ýndemegen?» «Tapsyrysty bergen kim?»... degen syqpyttaghy laghular», - deydi. Kókek óz atyn ózi shaqyrypty. Zansyzdyqty zanday qylghan, iste joq aiyptardy aityp, jala japqan seniki laghu emes te, sening sauatsyzdyghyng men jalaqorlyghyndy dәleldegenderdiki naghyz laghudyng ózi bolyp shygha ma sonda? Din ghúlamasynday pәtua aityp kósilgenin qaytersin. Osy uaqytqa deyin sopylardyng «Aqiqatqa» qarsy aitqan dәleldi oi-pikirleri «taqyrypqa qatyssyz qarsylyqtardan», «dәlel-dәieksiz aiyptaulardan qúralghan» degen de qoyghansyn. Qay jeri dәieksiz, nege ashyp kórsetpeysin, Múratjan? Dym tappaghasyn «Aqiqatty» aiyptaghan «kommenterge» tiyisipsin. Qúddy pikir jazushylardyng qasynda túrghanday, qaptaghan «kommentterdi» bes-alty sopynyng «sharuasyna» teluing «sasqan ýirekting artymen sýngigeninin» kórinisi emes pe? «Aqiqatty» әshkerelegenderdi salmaqty, sauatty, dәiekti әshkereley almaudyng ózi sharasyzdyqtyn, moyyndaudyng taghy bir belgisi.

«Ózi úry, ózgeni de úry kóredi»

Sonda da qansyghyndy keybir oqyrmandar tansyq kórip qalar degen saqtyqpen moyyndauyndaghy bir-eki jaytqa toqtalghandy jón kórdim. «Ózi úry, ózgeni de úry kóre beredi». Sening Ysmatolla qaridy ózinshe tanitynyng belgili. Óitkeni, tesik etikpen su keshkening myna maqalanda da bayqalyp qaldy.

«Maqsúm - payghambarlargha aitylatyn sipat. Kýnәdan saqtauly degen maghynany beredi. Al ózge birde-bir pende múnday mәrtebege ie emes», - dey kelip, Ysmatolla qary ózin júrtqa «Maqsúm» atatqyzghan deydi. Sosyn «taqsyr» degendi de tiline tiyek etedi.

Qazaq halqynyng úghymynda da әkesi ishan, damolla, din ústanghan adam bolsa, ata-babasynyng jolymen balasy da jýrse, ony «maqsúm» atau ejelden bar. Múny qarapayym qaymana qazaqtyng bәri biledi desek artyq aitqandyq emes. Álde, sen qazaq emes sartsyng ba? Maqsúm atauyn halyq beredi. Ysmatolla aqsaqal ózin eshqashan «meni «Maqsym» nemese «taqsyr» atandar» demegen, demeydi de. Qariymen aralas-qúralas bolghan sheteldegi qandastarymyz da ony «Maqsúm», «Taqsyr» deydi. Tariyhqa oralatyn bolsaq, qazaqta Ybyrayym ahun Qúlbayúlynyng da balasynyng aty Ismatulla bolghan, el әulie әkesin qúrmet tútyp Ysmatollany «Maqsúm» dep atap ketken. Al, aituly aqyn, jyrau Sәttighúl Janghabylúlynyng (1876-1966jj):

Osylarday jaqsymnan,

Abdolladay Maqsymnan,

Hazireti-ishan Taqsyrdan

Izdenip Haqtyng joldaryn,

Mýrid bolyp qoldaryn

Zәkirjan pirge tapsyrghan («Amanat» kitaby. Almaty, «Erdәulet» baspasy. 1994 j. 255-bet), - degen jyr shumaghynan ózin avtor sanap jýrgen «telekiller» «terminnen» janylysyp, «laghyp» ketkeni anyq boldy. Biraq, sen dýldýl danyshpan Sәttighúl janylysty deuden de tayynbaytyn shygharsyn.

Sonymen qatar, Maqsúmnyng «әuliyening izine tatymaymyn», «qotyr itpin» degenderi kishiktiginen habar berip túrghan joq pa? Onyng qasynda keudesine nan pisken «telekiller» de ózin avtor sezinip jýrgen joq pa? Órkókirek, úlyq bolsang kishik boludy bilmeytin adam synyqtyq degenning ne ekenin qaydan bilsin?! Qoja Ahmet Yasauy «Topyraq bolghyl, әlem seni basyp ótsin» degendegi maqsaty da kishiktik pen nәpsini óltiruge sayady.

Endi myna qyzyqqa qaranyz, «Áuliyening basqan izine tatymasa, nege medresedegilerge meni әulie dep aitpandar dep eskertu jasamaghan?» dep, adamnyng kýlkisin keltiredi. Sonda Ysmatolla jer sharynyng әr qiyryndaghy shәkirtterin jiyp, әr sәt sayyn men әulie emespin dep «eskertu jasamaghany» ýshin aiypty eken ghoy...

Sәtsiz «ssenariy»

Men Ysmatolla Maqsúmdy 1992 jyldan beri tanimyn, әri qaridy zerttep, baspasóz betine talay maqala da jazghanmyn. Sol uaqyttan beri Maqsúmnyng bir jamanshylyghyn estimeppin. «Patsha Qúdaydyng jerdegi kólenkesi, kim Patshagha qarsy bolsa, ol Qúdaygha qarsy bolghany» dep, kópshilikti Elbasyn qúrmetteuge, halyqqa riyasyz qyzmet etuge shaqyrdy, Ysmatolla qary "Adam úrpaghynyng eki baqyty bar. Onyng bireui - osy dýniyede, ekinshisi - ahiyrette... Búl eki baqyttyng qauyzy, yaghny qaby bar... Ol - elimizding tynyshtyghy..." dep, sol tynyshtyqty saqtau "er bolsyn, әiel bolsyn, әrbir azamattyng mindeti" ekenin tynbay aityp jәne sol mindetti ózi jan-tәnimen oryndap kele jatqan ýlken túlgha.

Al balaqtaghy bitke deyin basqa shyghuyna ne sebep boldy? Syrttan kelgen din atyn jamylghan islam aghymdarynyng iydeologiyasy elimizge kelgende yasauy jolynyng ókili, Aqiqattyng anyghyn ústap qalghan Ysmatolla qary men shәkirtterining toytarysyna úshyrady. Dýmbilez dogmalyq dertine olar teologiyalyq, konfessionaldyq túrghyda diagnoz qoyyp, jersinuine kedergi keltirdi. Býkil lankestik әreketterge ýgitteytin jәne «Hizbut tahriyr», «al Qaida», «Ózbekstan islam qozghalysy» t.b.-larynyng iydeologiyalyq platformasy vahhabizm ekenin ashyp aitty. Qazaqstandaghy vahhabitterding isi ýnemi әshkere bolyp qala berdi. Músylman elderinde, kórshi elderde aldyn ala oilastyrylghan jospar ssenariy boyynsha ótip, kóterilis, tónkeris bolyp jatsa, Qazaqstanda prosess bayau jýrip jatyr. Ózderining basty jauy sopylardy yghystyru ýshin qazaqstandyq vahhabitter «Asyl arna» telearnasy jәne «ISTINA» blogy arqyly lankestik jeydesin sopylargha kiygizip, ózderin sudan taza, sýtten aq etip shygharghysy keldi. Múnysy da nәtiyje bermedi. Óitkeni sufizm men terrorizm bir-birimen ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytynyn kóziqaraqty adam týisindi. Al, kerisinshe, vahhabizm men terrorizm egiz úghym ekenin talay ghylymy enbekterde jazyldy. Ári «Asyl arna» atynan sopylargha jasalghan shabuyl óz dәrejesinde bolmady. Sóitip, «dinshilder» búryn QMDB, «Asyl arnany» paydalanyp, missiya atqarsa, qazir qúzyrly organdar men memlekettik telarnanyng pәrmenin paydalandy. «Habar» sóilese, el tyndaydy. Óitkeni el telearnany memleketting mýddesinen qaraydy dep biledi. Tazabekov: «Aqiqat» filimin kórip shyqqan son, búl memleket mýddesi túrghysynan dayyndalghan filim ekenin tanydym», - depti («Halyq sózine» bergen súhbaty). Alayda onyng shәkirti Múrattyng moyyndauy «Habardyn» qoljaulyq bolyp qalghanyn, ózining baghytynan ainyp, qate basqanyn kórsetti. Rasynda, «Habardan» «Aqiqatty» kórsetkende kópshilikke qatty әser etti de. Biraq kózi ashyq adam nemese filimdi eki-ýsh qaytalap kórgen adam filimning attan men qiqudan qúralghanyn jazbay tanydy. Osylaysha, búl «Aqiqat» ta әshkerelendi. Kerisinshe, ózderining bet-perdeleri sypyryla bastady. Belgili sayasattanushy Aydos Sarym «sopylardan «shaytan» jasap, naghyz «shaytandardy» tayrandatu memleketshilik sayasatqa jatpaytynyn» eskertti.

Osy arada aita keterlik bir mәsele: ol Múhamedjan Tazabekovten súhbat alghan Órken Kenjebek bauyrymyzdyng shekten tys ótkir súraqtarynyng syry. Óz blogynda Astanada ótken bir bas qosudy, onda «Aqiqat» filim sóz bolghanyn taldap jazghan Órken osy súhbatty alu barysynda da ózining kóp nәrseden habardar ekenin bayqatypty. Órkenning ótkir saualdarynyng astarynda «Aqiqat» filimining avtorlarynyng arasynda Tazabekov te bar ma degen kýmәnning súlbasy kólegeyleydi. Búrynghy aitysker qansha qashsa da, jurnalist ony filimge qatysty mәlimdemeler jasaugha «mәjbýrlegen». Atap aitqanda súhbattan «Aqiqat» filimine Tazabekovtyng «eshqanday materialdyq ta, «osynday filim shyqsa eken» degen iydeyalyq ta oi-pikiri bolmaghanyn», «búl jerde onyng esh qatysy» joq ekenin bildik. Búlardan bólek, Múhamedjan qabir talqandaghysh әruaq attaghandargha, ózin-ózi jarghysh lankesterge qatysty búryn-sondy bolmaghan ashyqtyq bayqatyp, pikirin ortagha salghan. Órken «ókshelep» qughan synay bayqatqanmen, Múhamedjannyng súhbaty aityskerding óz qalauymen, qogham aldynda aqtalu maqsatynda úiymdastyrylghan siyaqty. Óitkeni, «Aqiqat» filimine Múhannyng janama qatysy   Atyraudaghy әumeserlikting de, Aqtóbedegi jarghyshtyng (reseylik internet qúraldary qazaqstandyq «túnghysh shahiyd» Mahatovtyng ústazy Daryn Múbarov ekenin ashyq jaza bastady) әreketterining bir úshy Tazabekovke soghatyny beseneden belgili. «Asyl arna» diyrektorynyng atalmysh súhbat arqyly sonday «ziyandy» baylanystardan arylu maqsaty bolghany ras siyaqty. Búdan, Tazabekovterge de tyqyr tayanghan ba degen týiin keledi...

Múrattyng múraty ne?

Asyly, it - asyraghan qojayynynyng qúly. Aytaq dese, әlgi it kimning de bolsyn balaghyna jarmasady eken. Qútyrghan it bolsa, tipti jaman... Sóz siraghasyna oray ghoy. Ysmatolla Maqsúmnyng saqalyna jarmasqany bylay túrsyn, eldigimiz ben memlekettiligimizding temirqazyghy, ata-babadan ústanyp kele jatqan dәstýrli diny tanymgha qatysty «telekillerimizdin» múraty tipti aiqyndalyp qalghanday. Qaranyz: «Sopylar» kóp eken»; «Jetpis jeti atamyzdan tartyp, osy kýnge deyingi qazaqtardyng bәri zikirdi qoldaydy eken»; «Júrt aityp jýrgen Ismatullanyng dalalyq islamy osy ma?»..

Mine, onyng búl tirkesterinen dәstýrli dinge degen salqyndyq pen kekesin kólbendeydi. Odan әri: «Bizding ústazymyz Ázireti Súltan Ahmad Yassauy Qadriya qútyp bolghan. Mekke men Mәdiyneni biylegen». Búl derekti eshbir jerden estimegen ekenbiz», - depti. Au, sonda sen bilmedi eken dep, ata-babadan kele jatqan dәstýrli dinnen bas tartamyz ba? Dәl osy baylamynyng ózi Múrat Esjannyng  «Aqiqat» filimine avtorlyghyna dәlel bolghanday. Óitkeni, filimning oryssha núsqasynda qaharly dauys: «V narode govoryat, chto ony chasto raskazyvayt nebylisy. Deystviytelino v ih istoriyah pristustvuit vymysel inogda neprikrytaya loji. Nekotrye iz nih rasprostronyaitsya, chtoby privoznesty gospodina, a nekotorye nosyat otkrovennyy nasionalisticheskiy harakter. Ismatulla Maksum raskazyvaet o Hodja Ahmete Yasaui: «Voobshe Hazret Sultan Ahmet Yasauy byl svyatym chelovekom. Nash uchiyteli pravil Mekkoy y Medinoy» - deydi. Sonymen Yasauiydi qasterleu últshyldyq eken! Sonda qalay, «Habar» arnasynda ýstimizdegi jyldyng 11 nauryzynda Elbasymyz N.Nazarbaev: «Dinimiz músylman, bizding óz jolymyz bar, óz jolymyzgha týsu ýshin biz osy Qoja Ahmet Yasauiyding ilimine taban tireuimiz kerek. Eger de zertteytin bolsaq, qazaq ýshin naghyz Konfusiy bolyp shyghady. Konfusiyding ilimimen qazir Qytay, Koreya, Japon barlyghy otyr. Ýlkendi syilau: aghang - aghan, ining - inin, әieling - әielin, patsha - patsha, barlyghy óz ornynda boluy kerek. Bizding Qoja Ahmet Yasauiyding hikmetterin qarap otyrsan, bir dastarhanda otyrghanda janynda әr dinning ókilderi otyratyn bolsa, olardyng barlyghy bauyryng degen sóz bar. Bizding sayasatymyz sol emes pe?! Eng aldymen elge birlik, odan keyin enbekkerlik kerek degen, odan keyin bir adamnyng tóniregine toptassan, sonda ghana halyq bolasyn, júrt syilaydy, bolashaghyng bolady degen. Bizge odan artyq qanday diny filosofiya kerek?!» - demep pe edi?! Múrat Esjan jәne «Aqiqattyn» basqa avtorlary Elbasynyng osy  ústanymyn últshyldyq dep aiyptap otyrghan joq pa?! «Aqiqatshylardyn» kóksegeni olay emes deuge negiz joq. Óitkeni, «Aqiqat» filimi Elbasynyng osy sózinen attay bir aidan song (21 sәuir) kópshilikke úsynylghany mәlim.

Yasauitanushylar arasynda (jalpy sopylyq mәselelerimen tanys oqyrman biler) tanymal 13-ghasyrgha tәn «Lamahat min nafaqatuli qúds» atty kitapta Áziret Súltan Qoja Ahmet Yasauiyding qalamynan tughan shygharmalarynyng ataularynyng ózi birneshe betti alyp túr. Al qazir ghalymdar qolynda «Diuany hikmet» pen «Miratuli qulub» (Jýrekting ainasy) kitaptary ghana bar. Yasauy ilimine jasalghan keshendi qastyq әreketteri óz «nәtiyjesin» berip, ilimning shamyn jaqqan kól-kósir ruhany múra kózden ketip, kónilden tasalandy. Múrat Esjandy diyletant deuge tilimiz búralmaydy. Degenmen, Múrat inimiz yasauiya ilimining tarihynan tom-tom monografiya jazghan múhittyng ar jaghyndaghy amerikandyq ghalym Devin Devisten (Blumington qalasy) súraugha arlansa (tegi de, tanymy da bóten dep), osyndaghy talantty ghalym aghasy Dosay Kenjetaydan (Týrkistan qalasy) nege súrap almaghan?! Dәlel kerek dep taq ete qalarsyn. Endeshe tynda. Áuliyelerding súltany Qoja Ahmet Yasauidyng Mekke-Mәdinany biylegeni turaly Qanysh Sәtbaevtyng ruhany ústazy bolghan ghúlama Balmaghambet Balqybayúly:

«IYl-Allahu kýndiz-týn,

Tapsyrghany pirimnin.

Yqylas etken kәmil pir,

Mysyr men Sham, Úrumnyn.

Qadirin bilgen Mәdina,

Inju-meruert dýrimnin.

Denege júqqan kýnәdan,

Shәiilse bәri kirimnin.

On segiz jyl Rauzatqa,

Imamlyq qylghan erimiz,

Jýzindegi dýniyenin,

Qasiyetti jerimiz.

Aytalyq tәhlil ýn salyp,

Tarqar ma ishten sherimiz.

Qarlyghyp dauys, mandaydan

Sorghalasyn terimiz», - deydi.

Al, qadariya men yasauiyanyng ilimi bir bolghandyqtan ekeuin qosyp aitu búrynnan qalyptasqan. Búl turaly Ahmet Baytúrsynúly Qúnanbay jóninde: «Ghayry búzyqshylyq is qylghandargha dep auyr jaza salyp, halyqqa auyl basy molda ústatyp, qadary hal ghylymynyng jolyn kórsetip, ýlgi salghan edi...» - deydi. Búdan da Múrattyng qadariya tariqaty jónindegi bilimi tayaz, kózgharastarynyng shyndyqtan shalghay ekeni kórinedi.

Payghambarymyzdan bastau alghan Yasauiyding ilimi kýlli týrki-músylman әlemine keninen tanylyp, ruhany kәusar búlaghyna ainaldy. Qajy Bektash, Jýnis Ámre, Sýleymen Baqyrghany hikmetterinde Yasauidyng saryny bar. Sol saryn Abay, Shәkәrim, Mәshhýr Jýsipke, kýni býginge deyingi qazaq aqyndary shygharmalarynda kórinis tapty emes pe?

Elbasymyz da Qazaq handyghy men qazaq halqy Yasauy jolynyng iydeologiyasy negizinde qalyptasqanyn ýnemi aityp keledi. Al, zertteushi Bolat Qorghanbek «Ismatulla Maqsúmnyng kózgharasynda, ústanymdarynda, negizgi prinsipterinde Yasauy jolynan eshqanday aiyrmashylyq joq ekenin, ony qaralaushylardyng ózi Yasauy jolynan bólek dep osy kezge deyin dәleldey almaghanyn» aitady.

Olay bolsa, jazushy Sherhan Múrtazasha aitqanda «Ismatullany qaralaytynday, ol saghan ne istedi? Qay qazaqtyng balasyna qastyq qyldy? Ol adam balasy ara týspeytindey halyq jauy ma edi? Memlekettik tónkeris jasamaqshy boldy ma? Hannyng taghyna talasty ma? Ne istedi ol? Dinning adamy, dini - músylman. Bar kinәsi sol. Barlyghyng jau kórip, jaqynnan dúshpan tauyp alyp, týrmege aparyp tyqtyn. «Oyran saldy» deydi. Ne qylghan oiran ol? Neni býldiripti Ismatulla? Kimdi óltiripti? Aldymen anyq-qanyghyn nege bilmeysinder? Múhammed payghambar negizin salghan músylman dinin bólektep, bólshektep, tas-talqanyn shygharyp jatqany mynau. Siz qarsy bolyp otyrghan Ismatulla soghan qarsy. Dindi ózinshe týsindiretin bireuler payda boldy. «Solar jasasyn!» dep otyrsyndar. Al olar qazaqqa, últqa ne jaqsylyq jasady?». Kómeyine kýn enkeytseng de, arghy ishine iynening jasuynday sәule týspeytin essiz tiri jandargha, dәl sendeylerge qaratyp aitylghan Shәkәrim qajynyng sózi bar:

Jolama, qular, manaygha,

Ne qylmadyng talaygha?

Kim jaghady senderge

Tartqyzghan azap Abaygha?

Sonyng da tilin almadyn‚

Sabadyn‚ sóktin‚ qarghadyn.

Kórine qashan kirgenshe

Arsyldap ittey qalmadyn.

Senderden belgi neng qalar?

Jemtigin, jegen jem qalar.

Aqyly dariya Abaydan

Tausylmas qory ken qalar.

Jaqsydan qazyna púl qalar,

Solmaytyn jasyl gýl qalar.

Senderdey arsyz qulardan

Jelge úshatyn kýl qalar.

Qarghys alghanyn da maqtan tútatyndar bar eken!

«Telekillerdin» taqualyghyna tәnti boldym, Ysmatolla Maqsúm «rasynda, tәuir qarghaydy eken», «sýnnet boyynsha músylman kórkem minezdi boluy tiyis» dep, ghúmyryn aqjýrektilik pen Qúran ilimine arnaghan aqsaqalgha «kórkem minezden» dәris oqypty dersin. Shynymen bilging kele me, iyә, Payghambarymyzdyng da qarghaghan kezi bolghan. Mәdina kezeninde 70 sahabany (ashaby suffa) óltirgende Payghambarymyz 25 kýn údayy namazdan song qarghys dúgha oqyghan. «Adyrna.kz» saytynda jariyalanghan «Men әnúran aitpaymyn» dinsizdikpen kýres bitip, endi dinshildikpen kýres bastaldy ma?» degen maqalasymaghynda ata-ana boryshyna qatysty aitqanynda qarghys turaly bir emes, birneshe hadis keltirgensin. Sonyng biri «Payghambarymyz (Gh.S.S.): «Olar - sening jәnnatyng ne tozaghyn. Yaghny olardyng yqylasyn alsang jәnnatqa kiresin, qarghysyn alsang tozaqqa týsesin», - dedi» degen hadiys. Ata-anadan alghan qarghys osynsha qasiretti ekenin biledi ekensin, al Aqiqatty tu etken, Qúdaydyng sýiikti qúly, Eldik pen Tәuelsizdikting qanday nyghmet ekenin nasihattaghan, Elbasshysyn qalay qúrmetteudi ýiretken, tiri jangha qiyanaty joq aqsaqaldyng qarghys tilining zili qanday bolatynyn oiladyng ba? «Maghan tiyisken adamnyng eshqaysysy onghan emes!» «Jayyna jýr, qúrisyn» dep aitatyny - eskertu. «Qúdaymen oinama, shapanyndy shúrq-tesik qylady» dep te jii eskertedi. Aqty qaralaghan adamnyng qaysysy úshpaqqa shyqty? Áytpese, Maqsúmnyng dos týgil jauyna da jaqsylyq oilap, dúgha tilegenine bir emes, myndaghan adam kuә. «Aytpaqshy, 7 emes, 77 úrpaqqa qatysty shartty qarghysty búl paqyrynyz da estip qaldy» deysing sen. Eng qorqynyshtysy, auzy dualy bolsyn bolmasyn, jasy ýlken adamnan qarghys alghanyna maqtanghan qazaq balasyn birinshi ret kórip, jaghamdy ústap otyrmyn! Alla sening keypinnen de, sózinnen de saqtasyn!

Qyshymaghan jerdi qasyghan ózing ghoy, jeke blogyndaghy "qyzghylyqty" materialdargha kózimizben sýzip óttik. Búl da júrtqa aqparat jariyalaudyng bir týri ghoy. Bireuine toqtalmay ketpeuge bolmas. «Ne júmys, ne namaz...» degen shaghyn maqalanda adamgha kerekti jayttar kóp eken: namaz oqityn adam «istemegenin istedim, istegenin istemedim demeydi», «Ol ghaybat sóilemeydi», «Ishki intrigalardan aulaq jýrudi jón kóredi» t.b. deysin.

Moldanyng aitqanyn iste, istegenin isteme degen osy da. Sen torda otyrghan Ysmatollany jau kórip, shamang jetkenshe tabalapsyn... Sening «namazyn» osynday kórgensizdikti jón kórse, ne shara?! Sonda, Múrat, shynymen de ózindi «Aqiqattyn» avtory sanaysyng ba? Aytshy, «Aqiqattyn» tapsyrysyn kimnen aldyn?..

Redaksiyadan: Avtordyng maqalasyn, sóz saptauyn barynsha saqtay otyryp, maqala barysynda epstolyarlyq janrdy da paydalanghanyna shekteu qoymadyq. Soghan oray Múrat Esjan myrza «Abay.kz» aqparattyq portalynyng betinen sóz alamyn dese, esh qarsylyghymyz joq ekenin eskertemiz.