Qadirmendi Baqytjan Ábdirúly!

Sypayy “sizden” birin biri anyq týsiner senimdi “senge” kóshkenimdi aiypqa búiyrmassyn.

Ózinnen búrynghy qala әkimi bolghan Bauyrjan Baybek myrzamen birimiz andyp, birimiz jasyrynyp kýn keshken tirligimizding kýngeyi men kólenkesin ózine jayyp salghaly otyrmyn.

Endi әngimemdi tótesinen bastayyn.

Osydan tura tórt jyl búryn Almatygha әkim bolyp taldyrmash denesine bas qalanyng ap­auyr telpegin tónkere kiyip, biliktey juan biylik tizginin bilegine oraghan su jana bastyq osyndaghy ziyaly qauymnyng qaymaghy deytinderining birazyn jinap alyp, kezdesu ótkizgen-di.

Ákim jigit ә degennen qalany týgel derlik aralap shyqqanyn, kórgenin de, kónline týigenin de qala túrghyndarymen aqyldasa otyryp, kent tirligi men túrmysynyng kemistigin toltyryp, kemshiligin joyyp, әdemisin әspettep, kórkemdigin kóbeytip, qasiyeti men qúdyretin keneytuge baryn da salyp, janyn da ayamaytynyn aityp, ishi-bauyrymyzgha kirip shyqqan-dy.

Áriyne tómennen tóbege kóz sýzip, tórdegi tórelerdi onsha tónirektey qoymaytyn jerdegilerge anau shirengen sheneunikterding oqshyraya qaraytyn tәkapparlyghy kóbimizdi kóbiktey yqtyryp jýrgenin biludey-aq bildik qoy. Sodan ba Erkinbek Jeksenbekov, B.Tólegenova, A.Áshimov,S.Dosanov bastaghan uәli auyzdarymyz Bauyrjan shyraqty aspannan qaryp týsken Aysaday, jerden jaryp shyqqan Mәdidey etip maqtau men madaqtau arqyly oiynda bolyp, kókeyinde qalayyq deytin tilemsek tilekting әrtýrli әsem әuenderi men yp-ystyq emirenulerimen bayghús bastyqty ornynan túrghyzbastay qyp kómip tastap edi.

Shirkin jasty ayap ketsem kerek, әlgi auyz jappastardy sәl kidirte qoydym da, maqtau,madaqtaulardyng qytay qabyrghasyna ainala bastaghan qorghanyna synau da emes, synaugha jatqyzugha da túrarlyq suyq sózderding legin aqtaryp jiberip, әkimdi men-zeng qalpynan silkintip túrghyzyp alghanday boldym-au deymin.

Bauyrjannyng әlgindegi ashyluyna ózimning kómeyimde atylugha dayyn jýrgen ashynuymdy aqtara saldym.

Sondaghy aitqanym: Almatynyng “Gornyy Gigant” “Taudaghy Alyp” (“Taudaghy Qyrat” emes. Qyrat taudyng ýstinde bolmaydy, taudan tómende jatady) móltek audanynyng kóriksizdigi jerinter, kelensizdigi ókinter asa mýshkil kýi-hali edi.

Qalanyng eng bir taza da әsem, kórikti de súlu aimaghynda ornalasqan osynau shaghyn audan osy ataqty bas qalanyng sonshama azyp-tozghan, jýdep-jadaghan, qausap qúlaghan, mýjilip ezilip qiraghan, soraqylyq pen jauapsyzdyq, qúntsyzdyq jaylaghan qazaqy “Garlemine” ainalghany edi. Sony kóruin ótindim.

Taghy aitqanym: Osy ónirding bomba týsip, ýilerining ýshten biri ýiindi bop talqandalghan soghys ótindegi derevnyadan aumay qalghany. Sol ýnireygen ýilerding bógde kózderden tasalanyp qanyltyr temirmen qorshap tastalghany. Al osy qoralanyp qorshalghan bos aumaqqa qalanyng ortalyghynan sapyrylysqan “Kamazdar” qaraala qardy, qoqys-soqysty shandatyp,sorghalatyp tasidy da jatady. Sóitip shyn mәnindegi “tauly qyrat” kór-jerdi ýiedi de tastaydy. Al kýn kózi jylt etip, kóktemning lebi esti degenshe әlgi “svalka” bolghan kóshelerden anqyp sala beretin “hosh” iyisten basy ainalyp, kózi qarauytqan túrghyndar qinalghan janyn, ashyghan kómey, keudesin qayda tygharyn bilmey, typyrlaydy da qalady.

Jәne bir mәlimdegenim: “Tauly Alyptyn” qaranghylyqtyng menireu qúshaghyna kómilgen týngi kórinisinen, sol týnekti qorshaudyng ishindegi ýiindilerdi baspana etetin bomjylar men suyq týstilerding alau ottary serpip qalyp... qarsy aldynnan әldekimder sorayyp, zorayyp shygha-shygha kelgende jan balasynyng súp-suyq ýrey qúshaghyna bólenetinin әkim myrzagha dúrystap jetkize almadym. Jetkize almadym da sonau ýnireygen,sanyrayghan qap-qara quys ýngirlerden bayghyzdyng bapyldaghany, qargha-qúzghynnyng qarqyldaghany, alaman tyshqandar men mysyqtay egeuqúiryqtardyng ayaq astynan atqyp shyghyp, balaghynnyng arasynan zuyldap ótkende, әlgilerdi taqymdap quyp kele jatqan iyesiz itterding qorshauynan qútyla almay talaydyng talyp týskenin kórip, ózimning de esimnen tanghanday kýy keshkenim esime týsti me, samayymnan sorghalaghan ap-ashy terime Bauyrjan balamnyng baqyrayghan kózderi baylanyp qalghan-dy.

Tamaghymdy bir qyrnap aldym da: “21 ‒ ghasyrdyng alghashqy shiyregin tauysugha jaqyndap qalsaq ta, keshegi 20 ‒ ghasyrdyng 30 ‒ jyldaryndaghyday kóshe jaryghyna jarymaghan “Tauly Alyptaghylargha” týni boyy soqyrteke oinatqyzghan qala basshylaryn birinen song birin úzatyp kele jatqanymyzdy aityp, zarymyzdy qay Qúdaydyng qúlaghyna jetkizermiz dep jýrgende, Bauyrjan shyraq, Ózinning kezdese ketkenin múnday jaqsy  bolar ma. Qolyng tiyip jatsa, bir júmanyn, әri ketkende on kýnning ishinde “Gornyy Gigantty” meni qasyna alyp, aralap shyghugha uaqytyng tabylyp, mýmkindiging bola ma?”‒ degenim de:

‒ Bolady, Sofy agha! Aralaymyz. Jóndeymiz! ‒ dep uәdesin tóge salghan-dy.

“Uәde ‒ qúday sózi” dep dabyraytatynymyz ghalamat-aq. Al biraq sol uәde shirkindi sonau eng biyik tórdegining Ózinen bastap, biraz әkim, ministrlerding auyzdarynan ýirek qyp úshyryp, dop qyp qualap, әrkimdi bir entiktire ókintip, yzalandyra óksitip oinaytyn ermekterine ainaldyryp alghandaryn jәne qu ishimizben qyjyrlana sezemiz.

Bauyrjan bauyr da sol uәdesin úshpaqqa shygharugha bir talpynbay, “Taudaghy Alyptyn” Almatynyng bil móltek audany ekenin úmytyp ketkendey bolsa, Smataev deytin qalamgerding ómirde bar-joghyna mýlde kónil bólmegenine kәmil senemin. Óitkeni sol ýsh jylda әkimge de, әkimning orynbasary Arman Qyryqbaevqa da, bólim mengerushilerine de әldeneshe mәrte telefon shalyp, bir auyz jóndi jauap ala almay tauym shaghylghanyn qay Qúdiret iyesine aityp, múnymdy shagharmyn. Býginde sóz tyndap, qúlaq qoyar biyliktiler joq qoy, joq. Otyrghan biyik orny men oryntaghyn toghyz qabat torghauytpen qorshap tastaghan ýlken “Tәnir” men kishi “qúdaylar” adamdy pende etip enbektetip etek sýigizip, etik jalatar paryqsyzdyghynan rahat kýy keshetinderine kózimiz jetse de, kólenkemizden de qorqatyn kónbistigimizben sýmendey beremiz.

Hosh. Malaghamymnyng toqeterine tireleytin.

2018 jyldyng 17 ‒ jeltoqsany.

Elining tәuelsizdigin ansap, aqiqatty alqalap, shyndyqty shyryldap izdep, әdiletti anasynday ayalaghan qazaqtyng jap-jas úl-qyzdary shovinistik Kremliding búiryghymen qonqaq múryn orys mújyghynyng tabanynda taptalghan últtyq ar-namysty kókke kóteruge úmtylyp, Jeltoqsannyng ayazdy aq qaryn qyzyl qanymen boyap, kók múzyn jalyndaghan janynyng jastyq qyzuymen eritip jibergenin sol eki kýnde dәl qastarynda qan jylap jýrip óz kózimmen kórgen men osynau naqaq qangha boyalghan alangha aqsandap-aq jetip edim. Múzday qúrsanghan suyq sústy polisaylar meni qaqpaylay iytermelep, alannyng shet jaghyndaghy “Jeltoqsan qúrbandaryna” arnalghan shalajansar eskertkishting týbine quyp tyqty.

Jinalghan qauymnyng qarasy kóp eken. Birazy meni tanityndyqtan ortalaryna alyp, jay-jaghdayymdy súrap, әlginde ghana poliyseyler qoqandap kópsitken kónilimdi әjeptәuir-aq kóterip tastady.

Sol eki ortada nókerin shúbatyp eskertkishke gýl shoghyn qongha kelgen Baybek myrzany kózimning shalyp qalghany ghoy. Ay-shaygha qaramay әkimge jetip baryp, shaujayyna jarmasqanymdy bilem. Onyng ýstine әkimning nókerlerinen góri mening pikirles, ýndes, tilektes tóniregimning kóptigi de әser etti me, Bauyrjan birden: “Sofy aghalap! Sәkelep!” yldilady da qaldy.

‒ 22 ‒ jeltoqsan kýni mynau Arman Qyryqbaev pen anau Núrlan ekeui sizdi mening kabiynetime qoltyqtap әkeledi. Sol kýni asyqpay әngimelesiz, agha! ‒ dep qúraq úshqan inige entige sóilep ne dey qoyayyn. Bas iyzedim de kete bardym.

Qarlatyp, borandatyp 22-si de jetti. Qoltyqtap aparar Armanynyng da, Núrlanynyng da soqqan telefonyma da jauap bermey, ýnderi óshti de qaldy. Kóp mazalay berdim be, bir kýni әkimning qabyldau bólmesindegi hatshy kelinshek:

‒ Sizdi әkim 29-kýni qabyldaydy! ‒ dep zirk etti de, telefondy ýzip jiberdi.

Jana jyldyng abyr-sabyry kóp bolady ghoy, eski jyldy duyldatyp shygharyp salysymen tóbegidegi tórelerding әldebiri meni endi әkimning 7- qantarda qabyldaytynyn toydan sarqyt jegizgendey lepirip jetkizdi. Alayda ýnsizdikting qúnsyzdyghyna taghy bir batyp 8- in de su týbine jiberdim.

14- qantarda poliklinikagha ketip bara jatyp bir kóshening búryshynda toptalghandardyng arasynan B.Baybekti shyramytyp jaqyndap, bas iyzegen boldym. Úyaldy ma, bilmeymin, lәm demesten búrylyp kete berip edim әkimnin:

“Sәke! Agha! Sizben 18-kýni kedesemiz! Kýtiniz!” ‒ degeni maghan qualay ilesti.

Shydamnyng da shydamy bar ghoy, tózimim tausylsa kerek, sol shirkinning aldynda ýlken basymdy kishireytpeyin dep tym-tyrs qalghan 18-nen keyin kýderimdi mýlde ýzgem-di.

Alayda 22-qantarda eki-ýsh ret telefon soghylyp, әkimning sol kýngi saghat beste meni qabyldaytynyn saltanatty ekpinmen qúlaghyma kezek-kezek qúya bergen-di.

Bardym. Kirdim. Ákimning aiqara ashylghan qúshaghyn da, jaynata jasalghan dastarhanyn da kórdim. 17- tomdyq shygharmalarymdy, keyinde shyqqan segiz kitabymdy men de inimning aldyna jayyp saldym.

Dәmnen ýlken emespiz ghoy, ishke týsken bir shynayaq shaydan keyin әngimemiz týzeldi. Bauyrjan azamatqa “Taudaghy Alyp” móltek audanynyng jay-jaghdayyn bajaylap kettim. Sondaghy aitqanym: búl tónirekte bir de bir ýlken dýkennin, mәdeniyet oshaghynyn, sport aulasynyn, balalar mýiisining joghyn, ortalyqqa qatynas jasaudyng sheksiz qiyndyghyn,”Baraholka” bazaryna aparatyn eki avtobustan basqa kópshilik minetin kólikting búl aumaqqa jolamaytynyn, osydan 13-jyl búryn IY.Tasmaghambetov salghyzghan asfalittyng júryndysy da qalmaghanyn t.t. shúbyrtugha kiristim. Ásirese basa aitqanym: Ál-Faraby danghylyn kesip ótetin birneshe kósheni bekitip tastaghan son, eriksiz tútqyn zonagha ainalghan jabyq mekentúraghynan júrttyng jalghyz Jamaqaev  kóshesimen mashinalaryn bir-birine soghystyryp jýrip, әlgi Ál-Farabigha әren-әreng shyghatynyn  jyr qylyp sozdym.

Mening shúbyrta jónelgen mún-zarymnan jalyqqan Bauyrjan myrza betime baqyraya qarady.

Sol baqyrayghan janargha qarap otyryp, ózimning de, ózgening de alaqtay badyrayatyn kózderi esime týsti de:

‒ Baukem-au, móltek audanymyzdyng kókjelkesine qonjighan tramplinde on shaqty kýn týni boyy muzapparattaryn daryldatyp, baryldatyp dayyndalatyn “Almaty әuenderi” atty jyl sayyn berekesiz gala-konsert ótedi. On kýn boyy itterimiz abalap, balalarymyz shynghyra jylap, eresekterimiz sanymyzdy sabalap, jýikemizdi jýndey tozdyryp, qayda bezip keterimizdi bilmey, týni boyy alasúryp shyghamyz. Al anau zarjaq әuendi konsertti Astanadan arnayy kelip úiymdastyratyn әnshi kelinshekke mazasyn úrlatqan myndaghan túrghynnyng qanday “sybagha syilaytynyn” Ózing de sezersin.

Ákim sazara týsip, bas iyzedi:

‒ Sәke, men osynyng bәrin “Gornyy Gigantty... “Taudaghy Alypty” sizben birge aralap kóruge uәde bereyin. Al men sizdi qalamger retinde qatty syilaymyn. Mynau altynmen aptalyp, pýlishpen qaptalghan Shygharmalar jinaghynyzgha qyzygha qarap otyrmyn. Jaqsylap shygharypty. Qay baspadan?

‒ Ýkimettik baspalar, Bauyrjan bauyr, meni manaylaryna da jolatpaydy. Al mynau jinaghymnyng jaryq kóruine demeushi bolyp, aghasyna azamattyq tanytqan Imashjan... Imanghaly Tasmaghambetov inim.

‒ IYә, IYmekeng sonday. Býginde qansha tomgha jetkizdiniz?

‒ 25 tomym dayyn... Al shyghartu ýshin taghy da demeushi izdeumen әlekpin. Uәde berushiler kóp-au,‒ kýrsindim be, bilmeymin, lyqsyp shyqqan demimdi kómeyime qayta tygha almap edim.

‒ IYmeken... Imanghaly agha on jetisin shygharsa, biz sizding 25 kitabynyzdyng kindigin nege kesip bermeymiz. Sózsiz kesemiz, agha!

Betine jalt qaradym. Shyn niyetimen aityp otyrghanday kórindi. Ýnsiz ghana barynsha meyirlenip qolyn qystym. Ákimim aqynyn odan әri kónildendireyin dedi me, biraz uәdeni tógip tastady.

Ýiimning irgesindegi basseynimning aghashpen jabylghan tóbesi ‒ “kryshasy” qysqy qardyng salmaghynan mayysa synyp qalghan-dy. Biraz jeke menshikti qúrylysshylargha jóndep beruin ótinip, kórsetkenimde, “Avtokran manaylay almaydy eken” dep mysymdy qúrtyp, tayyp túratyn. Sony da estigen be:

‒ Bizde, әkimdikte qúrylys firmasy qúrylmaq. Jóndetip beremiz, ‒ dep bir jadyratsa, ‒ Nemerelerinizge de qyzmet tabamyz. Kerek kezde salyp úryp kelip túrynyz. Ákimdikting esigi sizge әrdayym ashyq! ‒ dep tóbemdi kókke tiygizdi de qoydy.

Ne deyin. Riza bolghanym sonday, ishtey ghana “Myna azamat Imanghali, Núrlan Noghaevtardyng dengeyine kóterilgen, qalamgerlerin qúrmettey biletin tamasha jigit eken-au!” dep maghúrlana qoshtastym.

Al sodan son... Smataevty telefongha  telmirtken, jogharygha kóz tikkizgen sergeldenmen sandaltqan kýnder bastaldy. Qantar bitip, aqpan ótti. Nauryz ortalanyp, kóktem iyisi múryn qytyqtady. Ákimdikten  habar-oshar bolmady. “Esikti teuip ashyp, kire berersiz!” degen aq ýy manayyna da jolatpady.

Silemdenip sәuir bastaldy. Jýie-jýikemdi jýn etken qúrghaq uәdelerding kesapaty meni auruhana tósegine alyp úrdy.

...Barokameradan em alyp, dәlizben palatama kele jatqam... bir top nókerimen Baybek myrzanyng qarsy úshyrasqany. Meni kórgende týsi búzylyp, týzeldi, qipyjyqtap  túryp qolyn әreng sozdy.

‒ Barmysyn, bauyrym:.. Tiri ekensing ghoy! ‒ dep óte berdim.

‒ Ou, Sofy agha! Sizding aitqandarynyzdy oryndaudy Qyryqbaev pen taghy bir orynbasaryma tapsyrgham...

‒ Sol Armanyng dýniyede bar adam ba? Ýsh aidan beri telefonmen de bir habarlaspaghanyna qaraghanda, sol orynbasarlarynda jauapkershilik pen adamgershilik atymen joq bolghany-au! ‒ dep jónime qayqaydym.

Ýsh kýnnen keyin qalta telefonyma bir bólimning mengerushisi telefon shalyp, bir nemeremning ózine kelip ketuin súrady.

Hosh! Sol nemerem bir jarym ay әkimdikting myqtylarynyng jón-jobasymen salpaqtap jýrip, aqyry Respublika sarayyna 25-30 myng tenge ailyqpen júmysqa ornalasatyn boldy-au...

Barselona uniyversiytetining halyqaralyq qatynastar fakulitetin aghylshyn tilinde oqyp bitirip kelgen joghary dәrejeli ekonomist mamangha layyqtaghan qymeti ‒ aulashylyq qana. Qalay kýiinbessin. Tәlkek etuding týr-týri búlarda artyghymen tabyla beredi eken-au.

Bauyrjanmen birge “Taudaghy Alypty” aralap, olpy-solpysyn, kem-ketigin, ashyq-sasyghyn týzetermiz degen armanym arman kýiinde qaldy.

Ýiimning shúryq-tesik tóbesi qar men janbyrdy sorghalatyp, týngi júldyzdardy syghalatyp-aq túr.

Apyray desem, tórdegilerding uәde bergishtigi hәm sol uәdelerining bir de bireuin oryndamaulary ghalamattyng ghalamaty eken. Ásirese uәde beruden aldyna jan salmaytyn bireu bolsa,ol ‒ Berdibek Saparbaev bauyr. “Sofy agha, Siz maghan ghana emes, qazaq halqyna aghasyz. Men –ininizbin. Ininiz retinde  Sizding aitqan mәselenizding bәrin Almatydaghy jigitterge tapsyram. Olar ‒ eki kýnning ishinde mәselenizdi mampyrt etip sheship beredi. Yaghny ol rayt etedi! ‒ dep taqyldata jónelgeninen-aq “Aldadym,aldadym! Esekting qiyn jaldadyn!” dep sanyn shapaqtaytyn qiqar balanyng shәlkem shalystyghyn qaytalaghanyn sol sәtte-aq sezip em-au. Qap-qap uәdesining oimaqtayyn da oryndamaytyn osynday “myqty” sheneunikter ýkimet tórinen qashangha deyin kórine bermek?...

Baybek myrza qaytyp kelgen qyzday bolyp, óz ornyna, Astanasyna oraldy. Tórt jylday bas qalamyzdyng tórinde otyrdy. Ystyghyna kýidi, suyghyna tondy. Tyndyrghany da biraz. Maqtaudy da estidi. Dattaudan da sau qalmady. Áriyne kópting kónilinen tabyla beru onay da emes.

Ne deydi júrt sonda:

“Imanghaly azamat qalanyng tar kóshelerin keneytuge baryn salyp, júrtshylyqtyng jaghdayyn jaqsartugha әbden yntyq bolyp edi-au!”...

“Al myna Bauyrjan myrza tar kóshelerdi odan sayyn taryltyp, jýrgizushilerdi aiyppúldyng astynda shókeletti de qoydy. Sirә, ózine jogharydan: “Qaytseng de aiyppúl saludyng týr-týsin kóbeytip, qyruar qarajat týsiruding kózin tap!” deytin tapsyrma berilgen-au, shamasy!”..

“Áy, mynau ortalyq kóshelerding su jana asfalitin jyl sayyn kertip, kemirtip qaytadan janghyrtudyng biz bilmeytin kiltipany bar-au. Ol mýmkin onyng ózinin, ne tuysqanynyng asfalit hәm plitka zauyttary boluyna baylanysty emes pe eken,ә?..

Shet kóshelerding asfaliti tausylyp, shany búrqyrap jatqanyn nege kórmeydi әitpese?”

Osynday kýnkil-kýbirden qútylghan Bauyrjangha “ol jaqtaghy qyzmeting abroyly bola bersindi!” bir qaytalap tastayyn.

Qarasyn kórsetpek týgili soqqan telefonyma da tyrs etip til qatpaghan Arman Qyryqbaevqa da, ýnsizdikting suyn syghyp ishken әkimdikting birneshe bólim mengerushilerine de esh ókpem joq. Azamattyqtan kýiki tirlikti pendelikke qúldilaghan shirkinderge renjigende ne tabarmyn.

Qadirmendi Baqytjan myra!

Sózimdi túqyrta tiyanaqtarda aitarym!: “Taudaghy Alypty” (“Gornyy Gigant”) endi Ózing menimen birge aralap kórip, shany búrqyraghan qaranghy da sasyq kóshelerin oiqy-shoyqysy adam ayaghyn syndyrmastay etip jóndeuden ótkizuge kýsh salar-au degen niyetpen ýmit artyp otyrmyn. Mýmkin kezdesip te, kelisip te qalarmyz. Soghan senuge tyrysarmyn-aq.

Sofy Smataev

Abai.kz