Зерттеу: Қазақстанда мүгедектігі бар адамдардың саны 12 жылда 28,7%-ға өсті

Med365 компаниясы 2011–2023 жылдар аралығында Қазақстанда мүгедектігі бар адамдар санының қалай өзгергенін зерттеді. Осы кезеңде ерекше қажеттіліктері бар адамдар саны 28,7% мыңға өсіп, 725 мыңға жетті. Зерттеуде сондай-ақ Қазақстанда мүгедектігі бар адамдардың өмірін жақсарту үшін қандай технологиялар қолданылатыны және олардың тәжірибеде қалай жұмыс істейтіні қарастырылды.

Жалпыұлттық динамика

Талдау Қазақстанда мүгедектігі бар адамдар саны жыл сайынғы орташа 2,39% өсіммен тұрақты өсіп бара жатқанын көрсетті. 2011–2013 жылдар аралығында мүгедектігі бар адамдар саны 11,3%-ға өсіп, 626 740 адамға жеткендегі қарқынды өсім байқалды. Содан кейін, 2014–2016 жылдар аралығында өсу қарқыны 3,9%-ға дейін баяулады. 2017–2019 жылдары өсім 4,9% құрап, тағы да жеделдеді. Соңғы үш жылда, 2020–2023 жылдар аралығында жыл сайын шамамен 4,3% деңгейінде тұрақты өсім байқалады. Бұл деректер ерекше қажеттіліктері бар адамдар санының ұлғаюының тұрақты үрдісін көрсетеді.

Инфографика: Med365 компаниясы

Аймақтық айырмашылықтар

Зерттеу Қазақстан өңірлері бойынша мүгедектік динамикасындағы айтарлықтай айырмашылықтарды көрсетті. Ең жоғары өсім Астанада байқалады, мұнда 12 жыл ішінде мүгедектігі бар адамдардың саны екі есеге артып, 2023 жылы 34 754 адамға жетті. Айтарлықтай өсім Ақтөбе облысында – 49,3% және Жамбыл облысында – 27,1% болып тіркелді.

Сонымен қатар, кейбір өңірлер бірқалыпты өсу қарқынын көрсетеді. Ақмола облысында өсім 12,6%, Қостанай облысында – 17,3%, ал Павлодар облысында – 8,3% құрады. Жекелеген өңірлерде соңғы бес жылда теріс динамика байқалды. Қарағанды облысында мүгедектігі бар адамдар саны 17,2%-ға төмендеді, ал Шығыс Қазақстан облысында бұл көрсеткіш екі есеге жуық - 47,1%-ға қысқарды.

Инфографика: Med365 компаниясы

Басты үрдістердің бірі ірі қалаларда мүгедектігі бар адамдар санының артуы болды, мұны мүгедектікті урбанизациялау процесі деп атауға болады. Астанадағы орташа жылдық өсім айтарлықтай әсерлі – 8,5%, Алматыда бұл көрсеткіш 3,3%, ал Шымкентте 2018 жылы республикалық маңызы бар қала мәртебесін алғаннан кейін жыл сайын 2,8% тұрақты өсім байқалады. Нәтижесінде мүгедектіктің жалпы құрылымындағы үш ірі қаланың үлесі екі есеге жуық өсті – 2011 жылғы 9,9%-дан 2023 жылы 18,5%-ға дейін.

Жас құрылымы

Қазақстандағы балалар мүгедектігінің динамикасы ерекше назар аудартады. 2010 жылдан бастап мүгедектігі бар балалардың саны екі еседен астам өсті – 2022 жылы 49 349-дан 104 260-ға дейін. Ең жылдам өсім 2010-2015 жылдар аралығында байқалды, ол кезде ерекше қажеттілігі бар балалар саны 53,4%-ға артты. Келесі жылдары өсу қарқыны баяулады, бірақ елеулі болып қалды: 2015-2020 жылдар аралығында өсім 25%-ды, ал соңғы екі жылда 10,1%-ды құрады.

Гендерлік талдау көрсеткендей, ұлдар мүгедектігі бар балалар арасында 58,5% құрайды және бұл арақатынас соңғы жеті жыл бойы тұрақты болып келеді. Бастапқы кезеңдегі мүгедектіктің де өсуі байқалады: егер 2010 жылы 9 325 жаңа оқиға тіркелсе, 2022 жылға қарай бұл көрсеткіш 14 387 жағдайда рекордтық деңгейге жетті.

Инфографика: Med365 компаниясы

Қазақстанда мүгедектік құрылымында негізгі бөлікті – 58,7% – еңбекке қабілетті жастағы адамдар құрайды, олардың саны 422 564 адам. Олардың жұмыспен қамтылу деңгейі өңірлер бойынша 18%-дан 42%-ға дейінгі шекте тұрып, айтарлықтай өзгеруде.

2023 жылы мүгедектігі бар адамдардың ең жоғары шоғырлануы Түркістан облысында байқалды – 98 171 адам, бұл жалпы санның 13,5%-ын құрайды. Одан кейін Алматы (58 583 адам) және Қарағанды облысы (56 166 адам) келеді. Ең төмен көрсеткіштер Ұлытау (11 452 адам) және Абай облысында (24 142 адам) тіркелді.

Тарихи деректерді талдау таяу жылдары мүгедектігі бар адамдар санының өсу үрдісі жыл сайын 2-3% деңгейінде сақталатынын көрсетеді. Ірі қалаларда мүгедектігі бар адамдар санының өсуімен урбандалудың күшеюі, сондай-ақ балалардың мүгедектігі үлесінің ұлғаюы болжануда. Аймақтық айырмашылықтар орта мерзiмдi перспективада сақталуы мүмкiн.

Технологиялық инновациялар және әлеуметтік интеграция

Деректерді талдау көрсеткендей, Қазақстанда мүгедектігі бар адамдардың 25%-ға жуығының қозғалысы шектелген. Бұл инсульт алған, жарақат алған немесе сал ауруына шалдыққан адамдарды қамтиды. Бұл азаматтар үшін негізгі проблемалар жүріп-тұру, қарым-қатынас және әлеуметтік бейімделу болып табылады.

Олардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін басты шешімдердің бірі – жоғалған функцияларды өтеуге көмектесетін технологияларға қол жеткізу. Алайда Қазақстанда оңалту жүйелері аса дамымаған күйінде қалып отыр, ал қазіргі заманғы медициналық технологияларға қол жеткізу шектелген. Нәтижесінде сал ауруына шалдыққан адамдар тек медициналық сипаттағы қиындықтармен ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік интеграция проблемаларымен де бетпе-бет келуде.

Жаңа заманғы протездер, экзоскелеттер және коммуникацияны жақсартуға арналған құрылғылар сияқты технологиялық әзірлемелер жаңа мүмкіндіктер ашады. Олар жоғалған функцияларды қалпына келтіруге көмектеседі және шектеулері бар адамдардың қоғамдағы толыққанды өмірге қайта оралуына ықпал етеді.

Америкалық Augmental Tech компаниясы сал ауруына шалдыққандарға арналған MouthPad инновациялық құрылғысын ұсынды. Бұл шешім сал ауруына шалдыққан, сөйлей алмайтын адамдарға ауыздарын оңай қозғалту арқылы айналасындағылармен сөйлесуге мүмкіндік береді.

Жақында ғана бұл технология Қазақстанда осындай шешімдерді бейімдеу мен дамытуға бағытталған ұлттық жобалар аясында енгізілді. Құрылғыларды дайындауға жұмсалған шығындарды бүкіл Орталық Азия өңірі үшін осындай технологияларды өндіруді жолға қою үшін халықаралық серіктестермен белсенді ынтымақтасатын қазақстандық компания MED365 өз мойнына алды.

Бұдан басқа, Cyborgbase компаниясы MED365-пен бірлесіп, Қазақстан мен Орталық Азиядағы өндірісті оқшаулау үшін жағдай жасауда. Осы өңірдегі протездеу мен оңалту технологияларының жоғары қажеттілігін ескере отырып, жоба жоғары технологиялық шешімдерді ауқымдау және одан әрі дамыту үшін үлкен перспективалар ашады.

Проблемалар мен перспективалар

Мүгедектігі бар адамдарды оңалту және бейімдеу проблемалары Қазақстан үшін де, әлемнің басқа елдері үшін де өзекті болып қала береді. АҚШ-та дамыған денсаулық сақтау жүйесiне қарамастан оңалту технологиялары мен әлеуметтiк бейiмделуге қол жеткiзу кедергiлерi сақталып отыр. Алайда Tesla және Neuralink сияқты америкалық компаниялар нейропротездерді, экзоскелеттерді және сал ауруы бар адамдардың өмірін түбегейлі жақсарта алатын басқа да инновациялық шешімдерді әзірлеуде айтарлықтай ілгерілеушілік танытуда.

Қазақстанда бір мезгілде екі негізгі бағытты дамыту қажет: озық технологияларды енгізу және әлеуметтік қолдаудың тиімді жүйесін құру. Мүгедектігі бар адамдардың қоғамға кірігуі медициналық оңалтуды, технологиялық инновацияларды және әлеуметтік бейімделуді біріктіретін кешенді тәсілді талап етеді. Ауылдық аудандарда таратуды қоса алғанда, осы шешімдердің қолжетімділігіне ерекше назар аударған жөн.

Бұл саладағы міндеттерді табысты шешу үшін мемлекеттік бағдарламалар мен жеке бастамалардың өзара іс-қимылы маңызды. Қазақстандық технологиялық компаниялар әлемдік трендтерге сүйене отырып, инновацияларды әзірлеу мен енгізуге белсенді түрде қосылуда. Заманауи технологияларды, медициналық көмекті және әлеуметтік шараларды ұштастыратын мұндай тәсіл мүгедектігі бар адамдардың өмірін жақсартуда сапалы серпілісті қамтамасыз ете алады.

Abai.kz