Еуропалық кеңес төрағасы Антониу Кошта Астанаға алғашқы ресми сапарын жасады. Бұл сапар Қазақстан мен Еуропалық одақ арасындағы кеңейтілген әріптестіктің 10 жылдығымен тұспа-тұс келіп отыр.

Біз бұл визиттің аймақ үшін маңызын, ЕО-ның Орталық Азияға қызығушылығының өсу себептерін және Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың көпвекторлы саясатының рөлін Еуропадағы Central Asia сарапшысы, EUreporter және EuReflect тұрақты авторы Дерья Сойсалмен талқыладық.

- Еуропалық кеңес төрағасы Антониу Коштаның Астанаға сапарының Қазақстан және Орталық Азия үшін саяси маңызы қандай?

- Бүгінде Орталық Азия батыс державалары үшін өте маңызды аймаққа айналуда. Бұрын бұл өңір көбіне Ресей мен Қытайдың назарында болды, себебі олардың Қазақстан және басқа да Орталық Азия елдерімен ортақ шекарасы бар. Шын мәнінде, ұзақ уақыт бойы Еуропа да, АҚШ та бұл аймақтан белгілі бір қашықтықта тұрған.

Алайда Украинадағы қақтығыс басталғалы бері Еуропаның Орталық Азияға қызығушылығы күрт өсті. Батыс медиасында, саясаткерлердің, Еуропарламент депутаттарының және Еурокомиссия өкілдерінің сөздерінде өңір туралы материалдар айтарлықтай көбейді. Яғни Орталық Азия Еуропаның саяси күн тәртібіне нақты түрде енді.

Неге? Себебі бұл өңір Еуропаға көп нәрсе ұсына алады: көлік-транзиттік байланыстар, тұрақты даму, әсіресе стратегиялық маңызды шикізат көздері. Ынтымақтастықтың әлеуеті өте жоғары.

Сондықтан Антониу Коштаның Астанаға сапарының маңызы зор: бұл Еурокомиссия мен ЕО үшін аймақтың басымдыққа айналғанын көрсетеді. Әсіресе Астана, өйткені Қазақстан — Орталық Азияның жетекші елі және ЕО-ның өңірдегі сенімді серіктесі. Қазақстансыз Еуропалық одақтың Орталық Азиямен жүйелі жұмыс жүргізуі мүмкін емес.

– Еуропалық одақ дәл қазір Қазақстанға қатысты дипломатиялық белсенділікті неге күшейтіп отыр? Бұл өзгеріп жатқан еуразиялық геосаясатпен байланысты ма?

– Биыл ЕО мен Қазақстан арасындағы кеңейтілген әріптестікке қол қойылғанына 10 жыл толды. Бірнеше апта бұрын Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев Брюссельге келіп, дәл осы сипаттағы келісімге қол қойды. Алайда өңірде бірінші болып мұндай құжатқа қол қойған — Қазақстан.

Осыған байланысты желтоқсанның алғашқы аптасында ҚР Сыртқы істер министрі Ермек Көшербаев Брюссельге сапар жасап, «Қазақстан — ЕО» ынтымақтастық кеңесіне қатысты. Бұл жыл екіжақты қарым-қатынастардың маңызды қорытынды кезеңі болды.

Алдағы 2–3–5 жылда бұл әріптестік одан әрі нығая түсетіні анық. «ЕО – Қазақстан» қатынастары ресми түрде 25–30 жылдық тарихқа ие болғанымен, шынайы стратегиялық серіктестік соңғы он жылдықта қалыптасты.

Бұл әріптестіктің негізгі бағыттарының бірі — критикалық маңызды шикізат материалдары. 2022 жылдың қарашасында Еурокомиссия төрағасы Урсула фон дер Ляйен мен сол кездегі Премьер-министр Әлихан Смайылов стратегиялық шикізат, батареялар және жаңартылатын сутегі бойынша ынтымақтастық жөнінде Меморандумға қол қойды.

Сондықтан ЕО-ға тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу үшін Қазақстанмен жұмыс істеу қажет, және бұл серіктестіктің ұзақ мерзімге созылатыны анық.

– Қазақстанның және бүкіл Орталық Азияның Еуропамен қазіргі модельдегі қарым-қатынасын қалыптастыруда Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың рөлі қандай?

– Президент Тоқаевтың рөлі өте маңызды. Қазақстан өзінің көпвекторлы сыртқы саясатымен танымал. Дәл осы саясат елдің халықаралық салмағын арттырып, Орталық Азияны әлемдік деңгейде маңызды өңірге айналдырды.

Қазақстан үшін Ресеймен тығыз байланысты сақтау — объективті қажеттілік. Сол уақытта ел Қытаймен, Оңтүстік Азия мемлекеттерімен, Оңтүстік Кавказбен, әсіресе Түркиямен белсенді қарым-қатынас орнатуда.

Сонымен бірге Астана Еуропа, АҚШ, НАТО, ЕО, ШЫҰ сияқты құрылымдармен де жүйелі диалог жүргізіп келеді. Бұл Қазақстанның прагматикалық әрі теңгерімді дипломатиясын көрсетеді, ал бұл тұрақты серіктестік үшін негізгі шарт.

Яғни Қазақстанмен ұзақ мерзімді әріптестік орнатуға болады, өйткені сыртқы саясатында күрт өзгерістер болмайды. Сенімділік — Тоқаев саясатының басты ерекшелігі.

– Кеңейтілген әріптестік жөніндегі келісімнің 10 жылдығы аясында Тоқаев пен Кошта қандай бағыттарды негізгі деп қарастыруда?

– Келісімнің маңызды бағыттарының бірі — критикалық маңызды шикізат материалдары. Урсула фон дер Ляйен атап өткендей, шикізат пен қайта өңделген материалдарды тұрақты жеткізу, жаңартылатын сутегі — біздің экономикалардың «таза» болашағының іргетасы.

Еуропа үшін Қазақстан стратегиялық серіктес, себебі елде ЕО анықтаған 34 элементтің 33-і бар. Бұл Еуропаның таза технологиялық тізбектерін нығайтуға көмектеседі.

Энергетика — тағы бір маңызды бағыт. Қазақстан мұнай, газ, көмір, металл және уран қоры бойынша Еуропа үшін өте тартымды. Әсіресе Франция үшін уран — шешуші фактор.

«Жасыл» күн тәртібі де өзекті. Бұл трансформацияны ЕО жалғыз жүзеге асыра алмайды — оған Қазақстан сияқты сенімді серіктестер қажет.

Үшінші негізгі блок — көлік және логистика. Урсула фон дер Ляйен 12 млрд еуролық инвестициялық пакет жариялады, оның ішінде Транскаспий дәлізіне ерекше көңіл бөлінген.

Қорытындылай келе, басты бағыттар мыналар:

— көлік байланысы;

— «жасыл» экономика;

— стратегиялық шикізат;

— тұрақты ортақ болашақ қалыптастыру.

– Қазақстан мен ЕО визаны жеңілдету және реадмиссия туралы келіссөздердің алғашқы раундын өткізді. Бұл бастама қандай сигнал береді?

– Брюссельде көптеген қазақстандық студенттер оқиды, мұнда белсенді қазақ қауымдастығы бар. Қазақстанның инженерлері, оқытушылары, мамандары — әлемдік деңгейде жоғары бағаланатын кадрлар.

Еуропаға дәл осындай білікті мамандар қажет. Сондықтан визалық режимді жеңілдету — екі жаққа да пайдалы қадам. Бұл ЕО-ның Қазақстанға деген сенімін және адами капиталдағы ынтымақтастықты кеңейту ниетінің белгісі.

– Визит Кошты Украина бойынша жаңа бейбіт келіссөздер аясында өтіп отыр. Тоқаев Қазақстанды өңірдің «бейбітшілік платформасына» айналдыруға ұмтыла ма?

– Қазақстанның көпвекторлы саясаты өңірдегі тұрақтылықты сақтаудың маңызды құралына айналды. Қазақстан — достыққа негізделген, болжамды, барлық елдермен конструктивті қарым-қатынас орнататын мемлекет.

Еуропа үшін де Қазақстанмен жұмыс істеу өте тиімді. Қытаймен, Орталық Азия елдерімен, АҚШ-пен, Таяу Шығыс мемлекеттерімен, Пәкістанмен, Түркиямен, Палестина және Израильмен жақсы байланыста.

Қазақстан халықаралық алаңда белсенді. Мысалы:

— Сирия бойынша Астана процесі,

— KazAID-тың гуманитарлық көмектері,

— жаңа дипломатиялық платформалар — Central Asian Media Forum, Astana International Forum.

Сонымен бірге Қазақстан мен Өзбекстанның ынтымақтастығы өңірлік тұрақтылық үшін маңызды. Екі ел Орталық Азияда бейбіт бастамалардың негізгі орталықтарына айнала алады.

– Коштаның Астанаға сапарын Тоқаевтың сыртқы саясатына деген сенімнің белгісі деп айтуға бола ма?

– Әрине. Бұл сапар Қазақстанның сенімді серіктес екенін тағы бір мәрте дәлелдеді. Президент Тоқаев елдің халықаралық беделін арттыруда көп еңбек сіңірді.

Ол прагматикалық, бейбіт, теңгерімді дипломатия жүргізіп, барлық мемлекетпен диалог орната алады. Еуропаға дәл осындай серіктестер қажет.

Оның көпвекторлы бағыты ерекше: ол Түркиямен, Орталық Азия елдерімен, Қытаймен тығыз қарым-қатынас орната отырып, осының бәрімен қақтығыстарсыз ынтымақтастықты және экономикалық серіктестікті дамытуға қабілетті.

Менің ойымша, Еуропа Қазақстанның мына тәжірибелерінен  сабақ ала алады:

— көпвекторлы саясат,

— әр елмен қақтығыссыз серіктестік,

— түрлі геосаяси орталықтармен параллель жұмыс жүргізу.

Тоқаевтың сыртқы саяси бағыты — зерттеуге тұрарлық құбылыс.

Abai.kz