Shygharmashylyq jolyn simvolizmning estetikasyn qabyldaudan bastaghan Andre Jid әlem әdebiyetine zor yqpalyn tiygizgen iri suretkerlerding biri. Ókinishke qaray, qayta qúru dәuirine deyin Sovet Odaghynda jazushy shygharmalarynyng basyluyna qatang tiym salynyp keldi. Onyng óz sebebi de bar.

1930 jyldary belgili qalamger Andre Jid ta kóptegen batys ziyalylarynyng ókilderi siyaqty ózining nazaryn Shyghysqa audarghan bolatyn. Fashistik Germaniya býkil Europany jauyzdyqpen basyp alyp jatqanda ataqty jazushy Sovet Odaghynyng ghana oghan qarsy túra alatynyna qatty senimdi boldy. Sol jyldardaghy qalamger kýndeliginde «Jýregimmen, jigerimmen jәne barlyq oiymmen men komunistpin» dep jazylghan sózder bar. Birneshe mәrte ol Sovet Odaghyn ashyq qoldap, sóz de sóileydi.

1935-1936 jyldary Sovet Odaghynda jazushynyng 4 tomdyq shygharmalary da jaryq kórdi. Mine osy oqighadan keyin 1936 jyldyng jazynda komunisterding shaqyruymen jazushy Sovet Odaghyna kelip, ondaghy bolyp jatqan ózgeristerding ózi oilaghanday jaqsy emes ekenine kózi jetti. Qyzyl kommunisterding memleketin kózimen kórgen kezdegi alghan әserin fransuz qalamgeri «SSRO-dan oralu» atty ocherkinde bildirip, ol búl elde oy bostandyghynyng joqtyghyn, әdebiyet pen qoghamdyq ómirding qatang baqylauda ekenin jasyrmay aitty.

Dosyna jazghan bir hatynda Andre Jid bylay dedi: «Sәl ghana qarsylyq pen bolmashy syn ýshin de adamdar qatang jazalanyp, zorlyq-zombylyqqa úshyrap jatady. Álemdegi elderding birde-bireuinde, tipti, gitlerlik Germaniyada da oy bostandyghy tap osynday ýrey tughyzyp, biylikting ozbyrlyghymen janshylyp tastalghan emes».

Jazushynyng komunistik rejimge qaratylyp aitylghan syny «SSRO dostary» sanalatyn Romen Rollan men Lion Feyhtvanger siyaqty sheteldik qalamgerlerding narazylyghyn tughyzyp, olar Jiydqa qarsy kitap ta jazdy.

Biraq Andre Jid ta ýnsiz qalmay, óz atyna aitylghan syngha jauap berip, Sovet Odaghyna qaratyp taghy da neshe týrli auyr sózderdi aitugha deyin bardy.

Mine osy oqighadan keyin әlemge әigili qalamgerding esimi «qara tizimge» iligip, birde-bir shygharmasy Sovet Odaghynda «qayta qúru» dәuirine deyin jaryq kórgen joq.

Amangeldi Kenshilikúlynyng әleumettik jelidegi paraqshasynan

Abai.kz