شىعارماشىلىق جولىن ءسيمۆوليزمنىڭ ەستەتيكاسىن قابىلداۋدان باستاعان اندرە جيد الەم ادەبيەتىنە زور ىقپالىن تيگىزگەن ءىرى سۋرەتكەرلەردىڭ ءبىرى. وكىنىشكە قاراي، قايتا قۇرۋ داۋىرىنە دەيىن سوۆەت وداعىندا جازۋشى شىعارمالارىنىڭ باسىلۋىنا قاتاڭ تيىم سالىنىپ كەلدى. ونىڭ ءوز سەبەبى دە بار.

1930 جىلدارى بەلگىلى قالامگەر اندرە جيد تا كوپتەگەن باتىس زيالىلارىنىڭ وكىلدەرى سياقتى ءوزىنىڭ نازارىن شىعىسقا اۋدارعان بولاتىن. فاشيستىك گەرمانيا بۇكىل ەۋروپانى جاۋىزدىقپەن باسىپ الىپ جاتقاندا اتاقتى جازۋشى سوۆەت وداعىنىڭ عانا وعان قارسى تۇرا الاتىنىنا قاتتى سەنىمدى بولدى. سول جىلدارداعى قالامگەر كۇندەلىگىندە «جۇرەگىممەن، جىگەرىممەن جانە بارلىق ويىممەن مەن كومۋنيستپىن» دەپ جازىلعان سوزدەر بار. بىرنەشە مارتە ول سوۆەت وداعىن اشىق قولداپ، ءسوز دە سويلەيدى.

1935-1936 جىلدارى سوۆەت وداعىندا جازۋشىنىڭ 4 تومدىق شىعارمالارى دا جارىق كوردى. مىنە وسى وقيعادان كەيىن 1936 جىلدىڭ جازىندا كومۋنيستەردىڭ شاقىرۋىمەن جازۋشى سوۆەت وداعىنا كەلىپ، ونداعى بولىپ جاتقان وزگەرىستەردىڭ ءوزى ويلاعانداي جاقسى ەمەس ەكەنىنە كوزى جەتتى. قىزىل كوممۋنيستەردىڭ مەملەكەتىن كوزىمەن كورگەن كەزدەگى العان اسەرىن فرانتسۋز قالامگەرى «سسرو-دان ورالۋ» اتتى وچەركىندە ءبىلدىرىپ، ول بۇل ەلدە وي بوستاندىعىنىڭ جوقتىعىن، ادەبيەت پەن قوعامدىق ءومىردىڭ قاتاڭ باقىلاۋدا ەكەنىن جاسىرماي ايتتى.

دوسىنا جازعان ءبىر حاتىندا اندرە جيد بىلاي دەدى: «ءسال عانا قارسىلىق پەن بولماشى سىن ءۇشىن دە ادامدار قاتاڭ جازالانىپ، زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراپ جاتادى. الەمدەگى ەلدەردىڭ بىردە-بىرەۋىندە، ءتىپتى، گيتلەرلىك گەرمانيادا دا وي بوستاندىعى تاپ وسىنداي ۇرەي تۋعىزىپ، بيلىكتىڭ وزبىرلىعىمەن جانشىلىپ تاستالعان ەمەس».

جازۋشىنىڭ كومۋنيستىك رەجيمگە قاراتىلىپ ايتىلعان سىنى «سسرو دوستارى» سانالاتىن رومەن روللان مەن ليون فەيحتۆانگەر سياقتى شەتەلدىك قالامگەرلەردىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ، ولار جيدقا قارسى كىتاپ تا جازدى.

بىراق اندرە جيد تا ءۇنسىز قالماي، ءوز اتىنا ايتىلعان سىنعا جاۋاپ بەرىپ، سوۆەت وداعىنا قاراتىپ تاعى دا نەشە ءتۇرلى اۋىر سوزدەردى ايتۋعا دەيىن باردى.

مىنە وسى وقيعادان كەيىن الەمگە ايگىلى قالامگەردىڭ ەسىمى «قارا تىزىمگە» ىلىگىپ، بىردە-ءبىر شىعارماسى سوۆەت وداعىندا «قايتا قۇرۋ» داۋىرىنە دەيىن جارىق كورگەن جوق.

امانگەلدى كەڭشىلىكۇلىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنان

Abai.kz