JasLatin26 - zamanauy digrafty әlipby jobasyn bilikti mamandargha jiberip, qarastyruyn ótinemin. Búl Elbasy qalaghan "noqatsyz" әlipbiyding biri. Tek klassikalyq 26 latyn әripteri tolyq, óte tiyimdi әdispen jasalynghan. Estetikalyq jaghynan әdemi, talqylaugha layyqty núsqa ekenine tolyq senimdimin.

U = U;  baru – baru, Ruhany Janghyru - Ruhany Jahghiru

Á = ai; mәlimet- mailimet, tәsil - taisil

Ó = oi ; kórme-koirme, kómek-koimek, ótinish – oitinic

Y = y; beybit - beybit, ÝII - UIYI

Gh = gh; qogham -qogham, ghalym- ghalim 

H = h; Ashat - Asxat ; shema - sxema

Sh = c; birinshi - birinci ; qosh bol - qoc bol, basshy-basci (A.Baytúrsynúly әdisi)

I = i ; bilim - bilim, iynelik – ynelik, jip – jip

NG = h; qonyzdyng – qohizdih (búl Abzal Myrzash atty 15 jasar balanyng tiyimdi әdisi, búl sózding úzaruynan saqtaydy. Mysaly : enbeginnin - ehbegihnih,  shenberinnin - cehberihnih)

Ý = uw; ýkimet-uwkimet, kýntizbe-kuwntizbe,  ýnemde - uwnemde

Ú = uu ; júmys - juumis; Qúran - Quuran;  Úly Dala  -  Uuli Dala

Y = i; sózding alghashqy buyny juan dauysty kelse: latyn - latin, otyn – otin Jinishke bolyp kelse i bolyp oqylady: әkim – aikim, ýkim – uwkim, jetim – jetim, ómir – oimir

q jәne gh әripteri әsirese bastapqy buynnan bastap kezdesken jerlerde i әrpi Y bolyp oqylady: qyrghyz - qirghiz, qys - qis, ghylym – ghilim, yghys - ighis

Y = ii ; y dybysy alghashqy buynnan bastap kezdesse: tyiym-tiiyim, ydys – iidis, yrym – iirim, ylghy - iilghy, mys- miis (aghylshyn tilindegi aah, baa,took,seek sózderine úqsas). Nemese basqa tәsil: ydys – iddis, yrym – irrim, yz – izz,ystyq – isstiq, uys – uiss    

Jalpy sózderding búlay kezdesui jiyiligi  kóp emes. Múny https://emle.kz/words saytynan kóruge bolady.

Erekshe sózder: birynghay , qadir-qasiret, qabir. Jalpy orys tilinde, aghylshyn tilinde de  zangha baghynbaytyn sózder de kezdesedi.

Áripterding qoldanylu jiyiligi (Abay joly romany)

Y =7.6%, Y,I= 3.1%, Gh=1.8%, NG =1.6%, Sh =1.5%

Ó =1.2%,Ý = 1.2%, Ú =1%, U= 1%, Á = 0.8%

U dybysyn  U arqyly kórsetu eng tiyimdi sheshimderding biri. Qazaq tilinde U óte jii kezdesu sebebi búl u dybysymen keletin júrnaq,jalghaulardyng kóp boluy.Shet tilden engen sózder de osy әripti keninen qoldanylatyny belgili: uniyversiytet, uran, uniyversal

N әrpi  qazaq tilinde jii kezdesetini onyng tәueldik jalghauynan belgili. Sondyqtan ony  h arqyly beru búl tәsil digraftardyng qoldanyluyn azaytyp, әlipbiyding tiyimdiligin, estetikalyq kórinisin jaqsy kórsetedi.Búl әdisti oilap tapqan Abzal Myrzash, onyng naghyz vunderkind bala ekeni sózsiz.

«Qazaq tilindegi әripterding әlipbiyli-jiyilik sózdigi» kitabynynan ýzindi:

Qazaq tilinde eng jii kezdesetin әrip A fonemasy. Odan keyingi orynda E, Y fonemalary. Al Ó, Ú, Ý dybystarynyng siyrek kezdesui qazaq tilinde erin ýndestigining jazuda saqtalmauynan bolar dep oilaymyz. Yaghny búl dybystar týbir sózder qúramynda bolghanmen, qosymshalar qúramynda ezulik dybystarmen jazylghandyqtan, az sandy kórsetip otyr. Á әrpining siyrek kezdesui bir jaghynan qosymshalarda kezdespeuinen boluy da mýmkin.

Ý,Ú әripteri kezdesu jiyiligi óte az. Sózding alghashqy buynynda ghana kezdesedi.

Á, Ó dybystarynyng kezdesui  ortadan tómen. Ayta ketetin jayt: ae, oe digrafynan góri  ai, oi digrafyn qoldanu búl әlipbiyding estetikalyq kórinisin jaqsartady. Saebiz sózinen Saibiz sózi әldeqayda qysqa,jaghymdy kórinedi eken. Kóldenes túrghysynan vizualdy týrde salystyrsaq  i әrpi e әrpinen eki/ýsh ese jinishke. Sabiz ben Saibiz arasynda aiyrmashylyq joq sekildi. Búl tәsil Karaim týrki halqynyn әlipbiyinde  de bar.

Y dybysyn  i әrpi arqyly kórsetu búl shamasy singarmonizm zanyn tiyimdi qoldanudyng biri bolyp tabylady.Óitkeni búl dybys negizen sózding ortasynda, sonynda kóptep kezdesetinin bayqadym. Biraq sózding basynda kezdesetin bolsa, onda ony qosarlanghan ii arqyly kórsetken dúrys. Búl tәsil aghylshyn, ispan tilinde jaqsy qoldanylghan, әsirese English: cook, beep,look. English-origin words with double-A include aah (to express pleasure), baa (to bleat like a sheep). Ispan tilinde: safaa ; tiaa ; alaa ; chaimaa ; asmaa ; hanaa ; doaa

Preimushestva alfavita:

+ "noqatsyz әlipbiy". Bystrota vnedreniya: standart EN klaviatura y nikakih dopolniytelinyh znakov. Tak hotel sam Elbasy.

+ "jastar әlipbiyi". Vysokaya simpatiya u molodeji: blizkih k IT-otrasle, k zapadnym yazykam, y te kotorye senyat skorosti pechataniya v pervui ocheredi

+ "ekonomikalyq tiyimdi". Znachiytelinoe povyshenie effektivnosty skorosty pechaty jiyteley strany bez pereklucheniya na drugoy alfavit (nabor sifr, spes. znakov). Udoben dlya noutbukov do 15duymov bez sifrovoy raskladkiy.

+ udobnee pisati v pisimennoy rechy bez ostanovok po sravnenii s diakriticheskimy znakamiy

+ nenujno razrabatyvati y ustanavlivati storonnye programmy klaviatury

+ kardinalino otlichaetsya ot angliyskogo yazyka , poetomu vliyanie globalizasiy minimum, nikakih transkripsiy: JasLatin26 >>> BaiLatyn

+ klaviatura QWERTY podhodit dlya nashego alfavita, poskoliku chasto ispolizuemye bukvy raspolojeny v udobnyh mestah

+ legko ispolizuetsya v tehnicheskih otraslyah gde trebuetsya ispolizovaniya toliko latinisy iz 26 bukv

+ maksimalino effektivno ispolizlovany vse 26 bukvy + pragmatichnyy podhod k sozdanii alfavita pozvolilo sushestvenno umenshiti udliynenie slov. Poluchaetsya nash yazyk budet koroche po sravnenii s nemeskim yazykom

+ vmesto privychnyh shriftov Arial, Times New Roman rekomenduetsya ispolizovati shrift gde vysota bukv q, y, g, p, h, j umenisheny. K priymeru Cambria, Calibri, Segoe UI

- potrebuetsya silovoy metod prinyatiya alfavita kak v predydushih alfavitah s apostrofom y akutamy (bez simpatiy k filologam so vremen sovetskoy perioda)

-potrebuetsya vremya na adaptasii v novyy format alfavita ne pohojui na turkskuu (osobenno dlya vzroslyh ludey)

- mojet ne ponravitisya tem komu simpatichen tureskiy variant alfavita, filologam zasepivshiysya k praviyle "odin zvuk - odna bukva"

Dlya menya glavnoe chtoby ono doshlo do nujnyh ludey,y vpolne vozmojno chto ony peresmotryat svoy vzglyady k razvitii yazyka. Takje mojete opublikovati ot svoey iymeni. Statiya budet dopolnyatisya. Otvechu na lubye voprosy. Podrobnee: facebook.com/groups/jaslatin

Zeyin qoyyp oqyghandarynyzgha kóp-kóp rahmet!

Tómende Abaydyng qara sózderining jazylu núsqalary

Birinshi qara sóz

Búl jasqa kelgenshe jaqsy ótkizdik pe, jaman ótkizdik pe, әiteuir ómirimizdi ótkizdik, aitystyq, tartystyq - әureshilóreqajydyq, jalyqtyq; qylyp jýrgen isimizding bayansyzyn, baylausyzyn kórdik, bәri qorshylyq ekenin bildik. Al, endi qalghan ómirimizdi qaytip, ne qylyp ótkizemiz? Sony taba almay ózim de qayranmyn. El baghu? Joq, elge baghym joq. Baghusyz dertke úshyrayyn degen kisi baqpasa, ne albyrtqan, kónili basylmaghan jastar baghamyn demese, bizdi qúday saqtasyn! Mal baghu? Joq, bagha almaymyn. Balalar ózderine kereginshe ózderi baghar. Endi qartayghanda qyzyghyn ózing týgel kóre almaytúghyn, úry, zalym, tilemsekterding azyghyn baghyp beremin dep, qalghan az ghana ómirimdi qor qylar jayym joq. Ghylym baghu? Joq, ghylym baghargha da ghylym sózin sóileser adam joq. Bilgenindi kimge ýiretersin, bilmegenindi kimnen súrarsyn? Elsiz-kýnsizde kezdemeni jayyp salyp, qolyna kezin alyp otyrghannyng ne paydasy bar? Múndasyp sher tarqatysar kisi bolmaghan son, ghylym ózi - bir tez qartaytatúghyn kýiik. Sofylyq qylyp, din baghu? Joq, ol da bolmaydy, oghan da tynyshtyq kerek. Ne kónilde, ne kórgen kýninde bir tynyshtyq joq, osy elge, osy jerde ne qylghan sofylyq? Balalardy baghu? Joq, bagha almaymyn. Baghar edim, qalaysha baghudyng mәnisin de bilmeymin, ne bolsyn dep bagham, qay elge qosayyn, qay hareketke qosayyn? Balalarymnyng ózine ilgeri ómirinin, bilimining paydasyn tynyshtyqpenen kererlik oryn tapqanym joq, qayda bar, ne qyl derimdi bile almay otyrmyn, ne bol dep bagham? Ony da ermek qyla almadym. Aqyry oiladym: osy oiyma kelgen nәrselerdi qaghazgha jaza bereyin, aq qaghaz ben qara siyany ermek qylayyn, kimde-kim ishinen kerekti sóz tapsa, jazyp alsyn, ya oqysyn, keregi joq dese, óz sózim ózimdiki dedim de, aqyry osyghan bayladym, endi múnan basqa eshbir júmysym joq.

1733 simvol

Birinci  qara soiz

Buul jasqa kelgence jaqsi oitkizdik pe, jaman oitkizdik pe, aiyteuir oimirimizdi oitkizdik, aytistiq, tartistiq - aiureciloireqajidiq, jaliqtiq; qilip juwrgen isimizdih bayansizin, baylausizin koirdik, bairi qorciliq ekenin bildik. Al, endi qalghan oimirimizdi qaytip, ne qilip oitkizemiz? Soni taba almay oizim de qayranmin. El baghu? Joq, elge baghim joq. Baghusiz dertke uucirayin degen kisi baqpasa, ne albirtqan, koihili basilmaghan jastar baghamin demese, bizdi quuday saqtasin! Mal baghu? Joq, bagha almaymin. Balalar oizderine keregince oizderi baghar. Endi qartayghanda qizighin oizih tuwgel koire almaytuughin, uuri, zalim, tilemsekterdih azighin baghip beremin dep, qalghan az ghana oimirimdi qor qilar jayim joq. Ghilim baghu? Joq, ghilim baghargha da ghilim soizin soiyleser adam joq. Bilgenihdi kimge uwyretersih, bilmegenihdi kimnen suurarsih? Elsiz-kuwnsizde kezdemeni jayip salip, qolina kezin alip otirghannih ne paydasi bar? Muuhdasip cer tarqatisar kisi bolmaghan soh, ghilim oizi - bir tez qartaytatuughin kuwyik. Sofiliq qilip, din baghu? Joq, ol da bolmaydi, oghan da tinictiq kerek. Ne koihilde, ne koirgen kuwnihde bir tinictiq joq, osi elge, osi jerde ne qilghan sofiliq? Balalardi baghu? Joq, bagha almaymin. Baghar edim, qalayca baghudih mainisin de bilmeymin, ne bolsin dep bagham, qay elge qosayin, qay hareketke qosayin? Balalarimnih oizine ilgeri oimirinih, biliminih paydasin tinictiqpenen kererlik orin tapqanim joq, qayda bar, ne qil derimdi bile almay otirmin, ne bol dep bagham? Oni da ermek qila almadim. Aqiri oyladim: osi oyima kelgen nairselerdi qaghazgha jaza bereyin, aq qaghaz ben qara syani ermek qilayin, kimde-kim icinen kerekti soiz tapsa, jazip alsin, ya oqisin, keregi joq dese, oiz soizim oizimdiki dedim de, aqiri osighan bayladim, endi muunan basqa ecbir juumisim joq.

1820 simvol, 5%-gha ghana artyq.

Izgi niyetpen,

Ashat Maqsatúly.

QR azamaty, student.

Abai.kz