27 jeltoqsan kýni Almaty oblysy, Talghar audanyndaghy Gýldala eldi mekenining janynda Bek Air kompaniyasyna tiyesili Fokker-100 úshaghy apatqa úshyrady. Resmy aqparat boyynsha, 12 adam qaza tauyp, 40-qa juyghy jaraqat alghan. Olardyng ishinde sәbiyler de bar. Býgin Qazaqstan preziydentining sheshimimen jalpyúlttyq aza tútu kýni dep jariyalandy.

Sonymen, apatqa úshyraghan Bek Air kompaniyasyna kim qojalyq etedi? Kompaniyanyng menshiginde neshe úshaq bar? Olardyng markalary qanday? Apattyng sebebine qatysty aldyn-ala boljam ne deydi? Ret-retimen jazayyq...

(Roman Skliyar)

Boljam: Eki sebep...

QR Premier-ministrining orynbasary Roman Skliyar apattyng sebebin tehnikalyq aqaudan nemese úshqyshtyng qateliginen boluy mýmkin dedi.

Tehnikalyq aqau degenge negiz de joq emes. Áleumettik jelide Bek Air kompaniyasynyng sanksiyagha úshyrap, songhy uaqytta óz úshaqtaryna qosalqy bólshek jetkizude qiyndyqqa tap bolghanyn biletinder men boljamshylar jazdy, aitty. Naqtyraq aitsaq, belgili PR mamany Quat Dombay jazdy.

Sanksiya

Onyng aituynsha, Bek Air songhy eki jyldan beri Assadqa әue kemelerin jetkizgeni ýshin AQSh-tyng sanksiyasyna ilingen. Sodan, kompaniya óz úshaqtaryn qosalqy bólshektermen qamtuda qiyndyqtargha úshyraghan. Soghan qaramastan qúzyrly biylik Bek Air-ding úshuyna rúqsat bergen.

Qauipsizdik sertifikaty

Sonymen qatar, kompaniyagha Halyqaralyq әuetasymaldaushylar qauymdastyghynyng ónerkәsipti qorghau audiyti (IOSSA) halyqaralyq qauipsizdik sertifikatyn engizudi úsynghan eken. Alayda, dәl osy Bek Air halyqaralyq úiymnyng búl talabyn qazaqstandyq әue jelilerine engizuge ynta-shyntasymen qarsylyq tanytqan. Jәne óz maqsattaryna jetken de...

Aqsha ýnemdeu qauipsizdik esebinen jasalmauy kerek!

Quat Dombay myrza óz boljamynda Bek Air-degi biylet baghalary basqalarmen salystyrghanda әldeqayda arzan ekendigine toqtalyp, "búl ýnem qauipsizdik esebinen jasalmauy kerek" depti. Qalay bolghanda da Bek Air kompaniyasynyng búl apaty biylikting týsindiruin qajet etetini ras.

Al, atalghan kompaniyanyng qauipsizdikke salghyrt qaraytyny búghan deyin de aitylghan. Osydan ýsh jyl búryn "informburo.kz" sayty "Bek Air halyqaralyq qauipsizdikti rastaghysy kelmeytin jalghyz әue kompaniyasy" dep jazdy.

Onda Bek Air Azamattyq aviasiya komiytetining talaptaryna qaramastan, Halyqaralyq әue kóligi qauymdastyghyna óndiristik qauipsizdik audiytin ótkizgisi kelmeytindigin ashyq mәlimdegen. Sonymen qatar, Bek Air kompaniyasy QR Bas Prokuraturasyna "әue kompaniyalaryna jolaushylar tasymalymen ainalysu ýshin rúqsat berudi talap etu zansyzdyq" dep tanu turaly ótinish bergen.

"Bek Air - halyq ýshin" aksiyasy hәm ýnemshildikting qúny

Al, QR Investisiya jәne damu ministrligining Azamattyq aviasiya komiyteti jasaghan Erejege sәikes IOSA (IATA Operational Safety Audit) audiytinen ótpegen aviakompaniyalardyng Qazaqstanda júmys isteuine tyiym salynady.

Biraq, ministrlikting búl erejesin pysqyrmaghan Bek Air, múny halyqaralyq IOSA audiyti óte qymbat ekendigimen baylanystyrghan. Yaghni, halyqaralyq qauipsizdikting bastapqy tekseru qúny 1,5 mln. dollardy qúraydy eken. Al, múnday jaghday eldegi "eng arzan" dep esepteletin әue biyletterining baghasyna aitarlyqtay әser etedi-mys.

Osydan son, әleumettik jelileride IOSA mindetti audiytin toqtatu talabyn qoldau maqsatynda "Bek Air - halyq ýshin" úranymen keng auqymdy nauqan bastaldy. Múny "Atameken" Últtyq kәsipkerler palatasy qoldap, nәtiyjesinde әue kompaniyasy halyqaralyq mindetti auditten bosatylghan.

Bek Air úshaqtary qansha ret apatqa úshyrady?

Biraq, kompaniyagha tiyesili úshaqtar osy uaqytqa deyin birneshe ret qauipti jaghdayda qalghan. Olar:

- 2016 jyldyng 27 nauryzy kýni Bek Air-gha tiyesili UP-F1012 úshaghy Astanagha apatty jaghdayda qondy. Adam shyghyny bolghan joq.

- 2018 jyldyng 20 aqpanynda taghy da sol Bek Air-ding Z9 2105 nómirli úshaghy Taraz qalasyna jedel qonugha mәjbýr boldy.

- Odan keyin keshe, 27 jeltoqsanda Bek Air kompaniyasyna tiyesili Fokker-100 úshaghy apatqa úshyrap, 12 adamnyng ómirin qidy.

Uikiypediyadaghy mәlimet boyynsha, apatqa úshyraghan Fokker 100 bortynda 100 adam bolyp, 15-i qaytys bolghan dep kórsetilgen.

Bek Air kompaniyasynda qanday úshaqtar bar?

Al, Bek Air kompaniyasynda Fokker-100 úshaghynyng 9-y bar eken. Odan bólek Reseyde jasalatyn MS-21 úshaqtarynyng 10 danasyna tapsyrys berilgen.

(Fokker-100)

(MS-21. Tapsyrys berilgen.)

Fokker-100 qanday úshaq?

Fokker-100 úshaghy - ortamagistraldy jolaushylar tasymaldaytyn úshaq. Qysqa jәne ortasha qashyqtyqtaghy әue reysterin oryndaugha arnalghan. Niyderlandy әue konstruktorlarynyng ónimi. Syiymdylyghy - 107 adam.

Fokker-100 úshaghy alghash ret 1986 jyly, 30 qarashada әuege kóterilgen. 1987 jyldyng qarashasynda sertifikasiya júmystary ayaqtalghan. 1988 jyldan bastap ekspluatasiya jasala bastaghan. 1996 jyly búl kompaniya bankrot bolyp, 1997 jyldan bastap úshaqtyng búl modeli mýlde shygharylmaytyn bolghan. Yaghni, toqtaghan. Sol aralyqta barlyghy - 283 úshaq óndirilip, paydalanugha berilgen. Qazirgi uaqta dýniyejýzinde 47 kompaniya atalmysh úshaq modeliin ekspluatasiyalauda.

Fokker-100 neshe ret apatqa úshyraghan?

Alghash paydalanugha berilgen jyldan bastap kýni býginge deyin Fokker-100 úshaghy - 17 ret auyr apatqa úshyraghan. 183 adam qaza tapqan.

Sonyng ishinde:

- Úshaq qajetti biyiktikke kóterile almaghan, úshu jolyghynan auytqyghan - 5 ret,

- Qozghaltqysh isten shyqqan, tehnikalyq jәne aua-rayy qolaysyzdyghyna baylanysty apatty jaghdayda qonugha mәjbýr bolghan - 6 ret,

- Úshaq shossiyleri ashylmay qalghan - 6 ret.

Fokker-100 úshaghy:

- Braziliyada - 4 ret,

- Iranda - 4 ret,

- Qazaqstanda 2 ret,

- AQSh, Germaniya, Fransiya, Makedoniyada, Niygeriyada, Kod de Yuuarda, Birmada, Ganglada 1 retten apatqa úshyraghan.

Bek Air kompaniyasynnyng qojayyny kim?

Al, adam qauipsizdigine jauap bermeytin, Halyqaralyq talaptargha say kelmeytin búl kompaniyanyng iyesi - Núrbol Súltan esimdi qaltaly dókey deydi bir aqparatta.

Núrbol Súltan

Forbes.kz-ting jazuynsha, Núrbol Súltan - 2018 jyly Qazaqstandaghy 50 eng bay biznesmenning biri atanghan. Reytingte 42 satygha jayghasqan.

Ol kezde Núrbol Súltannyng iyeliginde - "AziyaKreditBank" AQ-nyng 100 payyz aksiyasy, "KSJ Aziya Life" AQ-nyng 24 payyz aksiyasy bolghan. Sonday-aq, "Meridian Kapital" JShS arqyly "Oral Halyqaralyq әuejayy" JShS-ning de ýleskeri bolghan.

Oral әuejayy demekshi, Bek Air kompaniyasynyng bazasy (haby) dәl osy әuejayda eken. Shtab-pәteri Oralda ornalasqan.

Forbes.kz-tin  eng yqpaldy 50 biznesmenining qatarynda bolghan Núrbol Súltangha Oral әuejayynyng 33 payyz aksiyasy tiyesili bolghan (2017 jylghy mәlimet). Sonday-aq, 2017 jylghy Forbes.kz mәlimetinde Bek Air kompaniyasynyng qojasy - Núrbol Súltan dep kórsetilgen.  Al 2015 jylghy reyting aqparynda Bek Air-ding 100 payyz aksiyasy - Núrbol Súltandiki dep jazylghan.

Taqyrypqa túzdyq retinde aita keteyik, onyng әkesi Sarybay Súltanúly Qalmyrzaev - Qazaqstandaghy eng yqpaldy adamdardyng biri bolghan. Eki ret Qazaqstan Respublikasy Preziydentining әkimshiligin basqarghan.

Núrlan Júmasúltanov

Alayda, Lada.kz sayty Erbol Edilov deytin sayasy sholushynyng Telegramm jelisinde aitqan, jeke paraqshasyndaghy pikirin jazypty. Onda Núrbol Súltannyng kompaniyadaghy óz aktivterin satyp, AQSh-qa qonys audarghany turaly aitylghan.

Bek Air kompaniyasynyng qojayyny boluy mýmkin degen taghy bir azamat - Núrlan Júmasúltanov.

Lada.kz-ting jazuynsha, Júmasúltanov 2011-2018 jyldar aralyghynda Bek Air kompaniyasynyng basshylyghynda bolghan eken. Keyin Júmasúltanov basqa qyzmetke auysqan kórinedi. Ministrlikke barghan. Áue apattary jaghdayyn zertteumen ainalysatyn basqarmagha basshy bolghan. Alayda, biyl ol jaqtan da ketken.

Sonymen, Bek Air kompaniyasynyng qojayyny kim?  Kompaniyanyng resmy saytynda búl turaly aqparat joq. Bar bolghany kompaniyanyng 1999 jyly qúrylghany men onyng iyeliginde bolghan úshaqtar turaly aqpart qana jazylghan.

Týiin. Býgin - elimizde aza tútu kýni. Barlyq mekemeler memlekettik tudy tómen týsirip, oiyn-sauyq baghdarlamalar toqtatyldy. Qaza bolghan әrbir azamattyng otbasylaryna budjetten 4 million tengeden materialdyq kómek úsynylatyny aityldy. Al marqúmdardyng otbasylaryna Bek Air qaytip jәrdemdespek? Apat ornyna kompaniya basshylary bardy ma? Eski úshaqtyng egesi qaza bolghandardyng jaqyn-tuystaryna kónil aitty ma? Mәsele, tipti 4 million tengede de emes... Adam qúnyn aqsha toltyrmaydy! Apatqa úshyraghan Fokker-100 úshaghy 23 jyl búryn qúrastyrylghan eken. Eski-qúsqy temir-tersekpen júrtty tasyghandar - jauapqa tartyluy kerek!

Jalghyz Bek Air-ding birli-jarym bastyqsymaqtary ghana emes, onyng qyzmetine rúqsat bergen ministrlik basshylary da jauapqa tartyluy talap!

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz