Áskery sheru: el aibyny aishyqtaldy
Keshe, Konstitusiya kýnine jәne el Tәuelsizdigining 20 jyldyghyna oray elimizding bas qalasyndaghy «Qazaq eli» monumenti aldynda el Preziydenti - Qazaqstan Respublikasy Qaruly Kýshterining Jogharghy Bas qolbasshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng qatysuymen әskery sheru ótti.
Sheru bastalmas búryn sap týzegen lekter men minber aldynan synaptay syrghyghan Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik tuyn kótergen tu ústaushy top sheru basynan oryn aldy. Osy kezde Qorghanys ministri Ádilbek Jaqsybekov әskerlerding sheruge әzirligi turaly general-leytenant Múrat Maykeevting raportyn qabyldaghan son, Qazaqstan Respublikasy Qaruly Kýshterining Jogharghy Bas qolbasshysy Núrsúltan Nazarbaevty Qaruly Kýshter әskerlerining barlyq týrleri men tekterining jauyngerleri qarsy aldy. «Qazaq eli» alanynan estilgen aibyndy dauys tikeley efirmen berilgen translyasiya arqyly býkil elge tarap jatty. Osydan keyin Elbasy N.Nazarbaev sap týzegen әskerlerdi aralap, alghash ret paradty ózi qabyldady. Odan әri Memleket basshysy ornyna kelip, әskeriyler men barsha Qazaqstan halqyn Konstitusiya kýnimen qúttyqtady.
Keshe, Konstitusiya kýnine jәne el Tәuelsizdigining 20 jyldyghyna oray elimizding bas qalasyndaghy «Qazaq eli» monumenti aldynda el Preziydenti - Qazaqstan Respublikasy Qaruly Kýshterining Jogharghy Bas qolbasshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng qatysuymen әskery sheru ótti.
Sheru bastalmas búryn sap týzegen lekter men minber aldynan synaptay syrghyghan Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik tuyn kótergen tu ústaushy top sheru basynan oryn aldy. Osy kezde Qorghanys ministri Ádilbek Jaqsybekov әskerlerding sheruge әzirligi turaly general-leytenant Múrat Maykeevting raportyn qabyldaghan son, Qazaqstan Respublikasy Qaruly Kýshterining Jogharghy Bas qolbasshysy Núrsúltan Nazarbaevty Qaruly Kýshter әskerlerining barlyq týrleri men tekterining jauyngerleri qarsy aldy. «Qazaq eli» alanynan estilgen aibyndy dauys tikeley efirmen berilgen translyasiya arqyly býkil elge tarap jatty. Osydan keyin Elbasy N.Nazarbaev sap týzegen әskerlerdi aralap, alghash ret paradty ózi qabyldady. Odan әri Memleket basshysy ornyna kelip, әskeriyler men barsha Qazaqstan halqyn Konstitusiya kýnimen qúttyqtady.
Konstitusiya kýnine arnalghan әskery paradta sóilegen sózin Elbasy: «Armysyzdar, әskeriyler!» dep bastady. Azattyghymyzdyng aishyqty aighaghy bolghan Ata Zang - tәuelsizdikting tendessiz tartuy! Barshanyzdy osy úlyq merekemen - Konstitusiya kýnimen shyn jýrekten qúttyqtaymyn! Halyq - biylikting qaynar kózi, Konstitusiya - kópting kiyeli sózi, dedi odan әri Memleket basshysy.
Qazaqstan halqynyng qalauymen ómirge kelgen Negizgi Zanymyz - tәuelsizdikpen egiz úghym! Biz kemel Konstiytusiyany Tәuelsizdik arqyly qabyldadyq. Ata Zang - bizding azattyq alghaly atqarghan barlyq isterimizding altyn tarazysy bolyp tabylady. Býginde dýnie jýzi moyyndaghan órkendi ónegelerimiz Ata Zanymyzdyng ayasynda jýzege asyp keledi. Biz tәuelsizdik arqyly ghasyrlyq mәni bar orasan zor jetistikterge qol jetkizdik. Úly dalada jana túrpatty quatty memleket qúryp, úlysty úiystyrdyq.
Elimizding irgesin býtindep, shekaramyzdy bekemdedik, dep jalghastyrdy odan әri óz sózin Jogharghy Bas qolbasshy. Ekonomikalyq әleuetimiz eselep artyp, shuaqty Otanymyz bereke men birlikting kiyeli mekenine ainaldy. Arqanyng tósinde azattyghymyzdyng asqaq nyshany bolghan әsem Astanany túrghyzdyq. Álem júrtshylyghy aldynda mereyimiz artyp, abyroyymyz asqaqtady. Elordada ótken ghasyr sammiyti, Aziada oiyndary, Shanhay yntymaqtastyq úiymy men Islam ýmbetining basqosulary - búghan dәlel.
Biz osylaysha tәuelsizdikting 20 jylynda Qazaq elin dýnie jýzine pash ettik. Ata Zang arqyly asqar asulardy alghan biz býginde jana kezenge qadam bastyq. Elimiz endi innovasiyalargha negizdelgen industriyalyq damu jolyna bet aldy. Sondyqtan biz bayandy isterimizding bastauy bolghan bas qújatymyzdy ardaqtauymyz kerek!
Konstitusiya kýnin songhy jyldary ózge merekeden bólekshe atap ótuimiz beker emes. «Qazaq eli» alanyndaghy әskery parad memleketimizding aibynyn asyryp, quat-kýshin tanytatyn dәstýrli sharagha ainaldy.
En dalany erkin jaylaghan elimizde ejelden erlerding enshisi Otan qorghau bolghan! Babadan qútty múra bolghan búl qasterli boryshty býginde antqa adal erler atqaruda. Óskeleng úrpaq eli ýshin qasyq qanyn qighan jaujýrek babalarymyzdyng danqty jolyn layyqty jalghastyruda, degen Preziydent - Qazaqstan Respublikasy Qaruly Kýshterining Jogharghy Bas qolbasshysy Núrsúltan Nazarbaev odan әri el tynyshtyghyn qas qaqpay kýzetu mereyli mәrtebe, asqaq abyroy ekendigin atap kórsetti. Bizding últtyq әskerimiz - úlystyng berik qorghany, tәuelsizdikting myghym tiregi! Memleket aibyndy armiyamyzdyng әrdayym qynaptaghy qylyshtay babynda boluyna zor mәn beredi. Býgingi shara - sonyng jarqyn aighaghy.
Bizding elimiz halqymyzdyng tarihyndaghy orasan zor oqigha - Qazaqstan Tәuelsizdigining 20 jyldyghyna jaqyndap keledi. Merekelik saltanattar sanatynda Konstitusiya kýni airyqsha oryn alady. Býginde elimizding barlyq ónirlerinde patriotizm ruhymen jigerlengen merekelik sharalar ótip jatyr. Bizding azamattarymyzdy býkilhalyqtyq merekemen shyn jýrekten qúttyqtaymyn!
Óz sózinde Elbasy Ata Zannyng el damuyndaghy tarihy róline joghary bagha berdi. Bizding birligimizding quaty - búl bizding halqymyzdyng barlyq úrpaqtarynyng shynayy baylyghy. Qazaqstan azamattary Tәuelsizdikting ortaq tuy astynda dostyq pen beybitshilik ruhynda ómir sýrude. Qazaqstan halqy Assambleyasynyng kýnnen-kýnge ósip kele jatqan róli, Álemdik jәne dәstýrli dinder jetekshilerining sezderi - múnyng bәri býkilhalyqtyq úiyghan kelisimning berekeli jemisi. Konstitusiya barlyq qazaqstandyqtargha birdey mýmkindik berdi. Bizding Negizgi Zanymyzdyng basty qúndylyghy da osynda. Biz barlyghymyz birige otyryp, jana elding irgetasyn qaladyq. Múnda Shyghys pen Batys mәdeniyeti ortaq ýilesim tapty.
Bar bolghany 20 jyldyng ishinde biz tabysty ekonomika qúrdyq, dedi Elbasy. Býginde Qazaqstan әlemning eng qarqyndy damyghan 50 elining qataryna nyq qadam basty. Qazir barlyq qalalarda, audan ortalyqtarynda, auyldarda jana auruhanalar, býgingi zamannyng mektepteri ashyluda. Tipti, jahandyq daghdarys jaghdayynda biz enbekaqy men zeynetaqyny ósirudemiz. Bizding barlyq jetistikterimizge birliktin, qoghamymyzdaghy kelisimnin, el Konstitusiyasynyng basty qúndylyqtaryn berik saqtauymyzdyng arqasynda qol jetkizildi.
Keshe bizding qasiyetti jerimizdi ondaghan jyldar boyy qasiretke buyp kelgen Semey yadrolyq poligonyn jabu turaly Jarlyqqa men qol qoyghan kýnge tura 20 jyl toldy. Biz shyn mәnindegi osy tarihy qadam arqyly býkil adamzattyng izgilikti damuyna ólsheusiz ýles qostyq, dedi qúttyqtau sózining sonyna qaray N.Nazarbaev. Ortaq ýiimizding tynyshtyghyn kózding qarashyghynday saqtau - sizderding qasiyetti paryzdarynyz! Sizder bizding tәuelsiz Otanymyzdy qorghaysyzdar, Konstitusiya kýzetinde túrsyzdar! Qazaqstan - búl Konstitusiya kýni әskery parad ótkizetin birden-bir memleket. Búl bizding qaytalanbas dәstýrimiz. Ol memleketimizding quatyn, bizding beybit jetistikterimiz - qoghamymyzdyng birligi men tútastyghyn pash etedi. Men sizderding әrqaysylarynyzgha, ózderinizding joghary paryzdarynyzgha layyq bolynyzdar degim keledi! Jauyngerlik ruhty nyghaytynyzdar, әskery sheberlikti arttyrynyzdar! Qazaqstandyq shekaralardyng qauipsizdigi men myzghymas beriktigi sizderding qoldarynyzda! Qazaqstan Qaruly Kýshteri jasasyn!
Tәuelsizdikting 20-shy jylyndaghy býgingi Konstitusiya kýnining manyzy airyqsha, dedi sózining qorytyndysynda Elbasy. Býgingi mereyli mereke dýnie jýzi músylmandarynyng úlyq meyramy - Oraza aitpen túspa-tús kelip otyr. Elimizdegi músylman jamaghatyn qasiyetti merekemen shyn jýrekten qúttyqtaymyn! Ata Zandy ardaq tútqan ónegeli elimiz órkendey bersin! Tәuelsizdigimiz túghyrly, Konstitusiyamyz ghúmyrly, eldigimiz mәngi bolsyn! Últtyq armiyamyzdyng aibyny arta bersin! Otanymyz - Qazaqstan jasasyn! Mereke qútty bolsyn!
Elbasynyng sózinen keyin әskery sheru bastaldy. Jayau jәne әskery tehnikamen jyljyghan Qúrlyq әskerlerinin, Áue qorghanysy kýshteri men Áskeriy-teniz kýshterinin, Ishki әskerler men Shekara qyzmetinin, respublikalyq Úlan men Tótenshe jaghdaylar ministrligining eng ýzdik әskery qyzmetshileri saltanatpen sap týzep ótti.
Biylghy paradtyng bir ereksheligi - tamyz aiynyng 25-inen bastap el Preziydenti - Qazaqstan Respublikasy Qaruly Kýshterining Jogharghy Bas qolbasshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng Jarlyghymen Qaruly Kýshterimizde jana, jetildirilgen merekelik jәne kýndelikti kiyip jýretin әskery kiyim ýlgicining engizilgendigi. Keshe әskery qyzmetkerlerimiz sherude jana әskery kiyim ýlgisin túnghysh ret kiyip shyqty.
Ekinshisi - qazaqstandyqtardyng búghan deyin búryn-sondy kórmegen jasaqtar men jana әskery tehnikany elimizding bas alanynan alghash ret tamashalauy boldy. Konstitusiya kýni, el Tәuelsizdigining 20 jyldyghy qarsanynda ótken әskery sheruge 2500 әskery qyzmetker, 130-dan astam qaru-jaraq pen әskery tehnika, sonday-aq 60-tan astam úshaq pen tikúshaq qatysty. Qazaqstandyq әskery qyzmetkerler qúrlyqta, әuede kýrdeli әskery tehnikany basqarudyng joghary sheberligin tanytty.
Biylghy jyly әskery sherudi Kenes Odaghynyng Batyry, Halyq Qaharmany, armiya generaly Saghadat Núrmaghambetov atyndaghy respublikalyq «Jas úlan» mektebining jas barabanshylar rotasy ashty. Olardan song Qorghanys ministrligi Ortalyq apparatynyng ofiyserleri men Qazaqstan armiyasynyng basty soqqy bere alatyn Qúrlyq әskerlerining ofiyserleri jýrip ótti. Búlardy ókshelep saltanatty sap týzegen «Ontýstik» jәne «Shyghys» ónirlik qolbasshylyghynyng әskery qyzmetshileri kórindi.
Sherudi raketa jәne artilleriya eseptoptary jalghastyrdy. Odan keyin minber aldynda sap týzep «Batys» ónirlik qolbasshylyghy әskery qyzmetkerleri men Qúrlyq әskerlerining teniz jayau әskeri ótti. Qazaqstandyq «qara beretter» brigadasy túraqty dayyndyqtaghy qúramalar arasynda ýzdikter sanatynda. IYgi jauyngerlik dәstýrleri men erlikke toly tarihy teniz jayau әskerining maqtanyshy. Olardyng úrany «Biz qayda bolsaq, jenis sonda!» Tayau arada «Batys» ónirlik qolbasshylyghynyng jeke qúramy «Ortalyq-2011» halyqaralyq jedel-strategiyalyq jattyghularynda taghy bir syngha týsip, sheberlikterin ortagha salady.
Odan әri alangha Qaruly Kýshter Jogharghy Bas qolbasshysynyng rezervi - Aeroútqyr әskerleri shyqty. Olardyng úrany «Bizden basqa eshkim emes!» Desantshylar ýnemi jauyngerlik әzirlikte túrady. Últtyq mýddeni kózdeytin kez kelgen tapsyrmany oryndaugha qashanda dayyn.
Áskery sheruge túnghysh ret mergender jasaghy qatysty. Salqynqandylyq, tózimdilik, qúralaydy kózge atqan dәldik - mine, búl jasaqqa qajetti qasiyetter. Sonday-aq, sherude Qúrlyq әskerlerining tauly-atqyshtar brigadasynyng әskery qyzmetshileri de alghash ret jýrip ótti. Qúrama tauly jaghdayda dúrys úrys jýrgizui ýshin barlyq qajetti zamanauy jabdyqtarmen qamtamasyz etilgen.
Biylghy әskery sheru qatysushylarynyng әrtektiligimen erekshelendi. Áyel әskery qyzmetshilerding eki jasaghy kóz qyzyqtyrdy. Birinshi bolyp minber aldynan sanitarlyq núsqaushylardyng toptastyrylghan rotasy ótse, ekinshi bolyp әskery azamattarmen bir sapta qolgha qaru alyp jauyngerlik tapsyrma oryndaugha әzir әiel әskery qyzmetshilerding jasaghy kórindi. Olar jauyngerlik әzirlikti qamtamasyz etuge jәne Qaruly Kýshterding úrysqa qabilettiligin arttyrugha layyq.
Áyelderding paradtyq eseptobyn әue shebin qorghaushy - Áue qorghanysy kýshteri men elimizding әue kenistigining qauipsizdigin senimdi qamtamasyz etushi әsker tegi - Áskery әue kýshteri auystyrdy.
Sherudi ofiyser kadrlaryn dayarlaudyng ústahanasyna ainalghan Qúrlyq әskerleri Áskery institutynyn, Radioelektronika jәne baylanys әskeri-injenerlik institutynyn, eki dýrkin Kenes Odaghynyng Batyry Talghat Biygeldinov atyndaghy Áue qorghanysy kýshteri Áskery institutynyng kursanttary jalghastyrdy.
Qazaqstan armiyasynyng bolashaq ofiyserlerining leginen keyin Shoqan Uәlihanov atyndaghy Qazaqstan Respubliykasy Qorghanys ministrligining Kadet korpusy rotasy jýrip ótti.
Minber dengeyine Áskery poliysiyanyng toptasqan rotasy jaqyndady. Áskery polisiya organdarynyng maqsaty tәrtip saqtaudy qamtamasyz etu, qylmys pen qúqyq búzushylyqtyng aldyn alu, eskertu, anyqtau jәne ashu bolyp tabylady.
Qazaqstan Qaruly Kýshteri ókilderinen keyin alangha Otanymyzdyng shebin qorghaushy Últtyq qauipsizdik komiyteti Shekara akademiyasynyn, Ishki ister ministrliginin, Últtyq qauipsizdik komiytetinin, Tótenshe jaghdaylar miynistrliginin, respublikalyq Úlannyng jasaqtary sap týzedi. Sheruge qatysushylardyng barlyghy Ata Zanymyzda kórsetilgen bizding Otanymyz ben el Tәuelsizdigin saqtau, qazaqstandyqtardyng qúqy men bostandyghyn qorghau kýzetindegiler.
Jayau jasaqtar sheruin Qazaqstan әskery qúramalary men bólimderining qaru-jaraghy men әskery tehnikasy jalghastyrdy. Minber aldynan Qaruly Kýshter tekterinin, atap aitqanda, Qúrlyq әskerleri, Áue qorghanysy kýshteri jәne Áskeriy-teniz kýshterining tulary jelbiredi. Biyl búryn kórsetilip jýrgen tehnikalarmen birge, juyrda qabyldanghan jana tehnikalar óz quattaryn kórsetti.
Birinshi bolyp Qúrlyq әskerleri ózderining eng basty soqqy kýshterin úsyndy. Bas alannan Qaruly Kýshterding negizgi tankisi - T-72B-ning 10 birligi jýrip ótti. Búdan song Qúrlyq әskerleri qaruynyng jana ýlgisi, paradqa túnghysh ret qatysyp otyrghan - tankke qoldau beretin jauyngerlik mashiynalary kórindi. Mashina jauyngerlik tәjiriybe negizinde jasalghan. Joghary qorghanys qabiletimen, otty quatymen jәne jenil basqaryluymen erekshelenedi.
Áskery tehnikanyng marshyn TOS-1 «Buratino» auyr ot shashatyn jýie jalghastyrdy. Ol joyqyn kýshi bar týrli oq-dәrilerdi paydalana alady, jauyngerlik jәne kóliktik-tiyegish mashinalardan túrady. Jauyngerlik mashina reaktivti snaryadtargha arnalghan 30 únghydan túratyn qondyrghy bolyp keledi. Nysanany kózdeu ghylymnyng songhy jetistikterimen jasalghan. Auyr ot shashatyn jýie kóptegen aimaqtyq qaqtyghystarda paydalanylghan.
Alanda Qúrlyq әskerlerine qarasty jayau әskerding jauyngerlik mashinasy - BMP-2. Qúrlyq әskerleri mehanikalandyrylghan kolonnalarynyng sheruin «Strela-10M» zenitti-zymyrandy kesheni jalghastyrdy. Búdan song «Shturm-S» ózdiginen jýretin tankke qarsy zymyrandy keshenning jasaqtary shyqty. Odan keyin alangha desantty-shabuyldaushy brigadanyng Jauyngerlik tuymen «Lend Rover» ótti. Sonynda «Hammer» avtokólikterine mingen «Qazbat» qazaqstandyq bitimgershilik batalionynyng arnayy maqsattaghy rotasy. Olardy jetildirilgen BTR-82A brondy transporterleri auystyrdy, búl da biylghy paradtyng taghy bir janalyghy boldy.
Kelesi kezekte sherudi teniz jayau әskeri brigadasynyng Jauyngerlik tuyn BTR-80A bronetransporterining ýstinde jelbiretip «qara berettiler» jalghastyrdy. Osy kezde alanda mehaniykalandyrylghan raketalyq-artiylleriyalyq polktyng qúramynda 122 milliymetrlik D-30 gaubisalary kórindi. Odan әri olardy artilleriyalyq batareyanyng miynótine 7 dýrkin oq atatyn 152 milliymetrlik «Msta-B» gaubisalary almastyrdy. Biyl paradta taghy alanda ózdiginen jýretin 240 milliymetrlik «Tifan» tralynda ornalastyrylghan «Tulipan» minometi, anyzgha ainalghan «Katushanyn» jalghasy «Smerch», «Grad», «Uragan» reaktivti jýieleri, nysandardy radiolokasiyalyq barlaudan jәne aviasiyanyng soqqysynan saqtaytyn jyljymaly «Sikada» radio bógeushi stansalary sap týzedi.
Atalghan әskery tehnikadan keyin Áue shabuylyna qarsy qorghanys kýshterining aibatty qarulary kórindi. Olar zenitti-raketalyq keshen S-125; S-200 jәne S-300, búlar - úzaq qashyqtyqqa arnalghan Áue shabuylyna qarsy qorghanys kýshterining jýiesi jәne Áue qorghanysy kýshterining maqtanyshy.
Elimizding bas alanynda ótken әskerlerding saltanatty sheruinen keyin kók jýzinde aviasiya qalyqtady. Áue paradyn Qazaqstan Respublikasy Qaruly Kýshterining tuyn jelbiretip armiyalyq aviasiyanyng Miy-17 tikúshaqtary ashty.
Sherulik sapty MIY-24 jauyngerlik tikúshaqtarynyng eki tizbegi jalghastyrdy. Birinshi tizbek «peleng», al ekinshisi «syna» jauyngerlik tәrtibinde. Olardyng artynda «piramida» jauyngerlik tәrtibinde armiyalyq aviasiyanyng kóp nysandy Miy-17 tikúshaqtar buyny. Odan keyin әuede auyr әskeriy-kóliktik tikúshaq Miy-26 kórindi, ony kóp nysandy Miy-17 tikúshaqtary sýiemeldedi. Olardyng sonynan MiyG-29 joyghysh úshaqtardyng sýiemeldeuimen әskeriy-kóliktik aviasiyanyng Tu-154, Tu-134 jәne IYl-76 úshaqtary úshyp ótti.
Áuedegi sapta An-26 әskeriy-kóliktik úshaqtyng buyny. Saptan qalyspay Su-25 joyghysh úshaqtarynyng qos buyny men MiyG-29, sonynan Su-27 buyny úshyp ótti. Maydandyq shabuyldaushylar «romb» jauyngerlik tәrtibi boyynsha qatarlasa úshty. Maydandyq shabuyldaushylar kýndiz-týni kez kelgen aua rayy jaghdayynda qarsylastyng jerdegi kýshin, brondy tehnikasy men zymyran keshenderin joghary dәldikpen joya alady, sonday-aq tómen biyikte úshyp bara jatqan әue nysandaryn jenil kózdey alatynyn atap ótken jón.
Astana aspanynda jana tolqyn shabuyldaushy-qaghushylardyng MiyG-31 úshaqtary ótti. Áue sheruin júrtshylyqty qaytalanbas әserge bólegen Su-27 úshaqtarymen «Jetisu súnqarlary» úshu toby ayaqtady. Olar úshudyng «Bәiterek» atty joghary әdisin saghatyna 800 shaqyrym jyldamdyqta oryndady. «Nesterov túzaghy» tәrizdi asa qiyn figura da kópshilikke úsynyldy. Áskery úshqyshtar óz isining maytalman mamandary ekenin taghy bir dәleldedi. IYnjenerlik-shturmandyq esepteri men úshqyshtyq tәjiriybelerin úshtastyra bilgen úshqyshtar tómen biyiktikte qatty jyldamdyqpen әuede әdemi úshyp ótti.
Áskerler parady әdettegidey biriktirilgen әskery orkestrding әuenderimen ayaqtaldy. Oghan Qazaqstan Respublikasy Qorghanys ministrligi Áskeri-orkestrlik qyzmetining bastyghy - bas әskery diriyjer, polkovnik Aleksandr Belyakov jetekshilik etti.
Áskery orkestrlerding negizgi mindeti jeke qúramdy patriottyq, әskery jәne mәdeny tәrbiyeleu, әskery qyzmetti nasihattau, rәsimderdi qamtamasyz etu, konserttik qyzmet, sonday-aq qoghamdyq manyzy bar sharalargha qatysu bolyp tabylady. Áskery sheruge airyqsha renk berip, sarbazdar men sardarlardy Qazaqstan әskerining quaty men әleuetine baylanysty maqtanysh sezimine bólegen de osy orkestr әueni boldy.