Júma, 22 Qarasha 2024
3288 0 pikir 4 Mamyr, 2020 saghat 12:20

Jovtisting úmtylysy jalghan patriottyq

Nelikten qazir, mister Jovtiys?

Óz sózinde E.Jovtis ózining patriottyq sezimin jәne azamattardyng – óz otandastarynyng qúqyghy ýshin kýresuge degen úmtylysyn dәleldeuge tyrysady. Degenmen, Jovtisting esimi Wikileaks-ting birshama tanymal materialdarynda jii aitylady, búl kópshilikke kórsetilmeui kerek faktilerding boluyn bildiredi. Jaghdaydy tolyq kóru ýshin ýsh negizgi súraqqa jauap beru kerek.

Birinshiden, E.Jovtiske búl ne ýshin qajet?

E.Jovtisting sheteldik seriktester aldyndaghy úzaq merzimdi mindettemeleri bar. Búghan resmy saytynda әr brifing pen aqparattyq bulletenning sanalyp, Buronyng qyzmeti turaly kóptegen esep beruler dәlel bola alady.

E.Jovtisting Adam qúqyqtary jәne zandylyqty saqtau jónindegi burosy 2003 jyldan bastap AQSh memlekettik departamentinen Soros qory, Open Society Foundation men USAID arqyly janama kómek alushy bolyp keledi.
AQSh-tyng Qazaqstanda adam qúqyqtarynyng búzyluyna qarsy túru jәne demokratiyany nyghaytu jónindegi strategiyasy men әreketterining qysqasha sipattamasyna sәikes, 2003 jyly Adam qúqyqtary men zandylyqty saqtau jónindegi Qazaqstan halyqaralyq burosy (KIBHR) DRL AQSh Memlekettik departamentining burosynan adam qúqyqtary jәne azamattyq qoghamdy damytu boyynsha jobagha 50 000 AQSh dollary kólemindegi on granttyng birin aldy.

2004 jyly USAID 252,000 AQSh dollary kóleminde institusionaldyq granttar bóldi. Azamattyq qoghamdy damytugha arnalghan granttar Qazaqstandaghy jastar, әielder, qarttar men mýgedekterge baghyttalghan ÝEÚ baghdarlamalaryna baghyttaldy.

Biraq Jovtiske ótken kezenderde ghana aqsha bólinip qoyghan joq. Open Society Foundation bergen granttary boyynsha esebine sәikes, adam qúqyqtary men zandylyqty saqtau jónindegi burosy (KIBHR) 2017 – 2019 jj. 250 000 AQSh dollary mólsherinde institusionaldyq qoldau aldy (grant: OR2017-38344). Búl turaly www.opensocietyfoundations.org/grants/ resmy sayty maqtanyshpen habarlaydy.

Ekinshiden, nege naqty E.Jovtiske?

E. Jovtis sheteldik seriktester ýshin jeke túrghydan manyzdy.
E.Jovtisting kóligmen jayau jýrginshini qaghyp ketkeni turaly sot prosesi kezinde sheteldik seriktester qarapayym Qazaqstan azamatynyng sot isine aralasugha mәjbýr boldy. Sot isi tolyghymen azamattyq sipatta bolyp, eshqanday jaghdayda shet memleketterdin, әsirese halyqaralyq úiymdardyng mýddelerin qozghamaghanyna qaramastan, EQYÚ-nyng Astanadaghy ortalyghy (qazirgi Núr-Súltan) osy oqigha turaly esep beru jariyalady.
Nәtiyjesinde Ortalyq basshysy Kelichevskiy men Qazaqstan Respublikasynyng EQYÚ janyndaghy túraqty ókili Q.Ábdirahmanov arasynda әngime bolyp, onyng barysynda Kelichevskiy EQYÚ isti qarau ýshin qazaqstandyq zangerlik firmasyn jaldaghanyn moyyndady. Búl turaly Wikileaks-te aidan anyq jazylghan.

Sonymen qatar, Kelichevskiy EQYÚ-gha mýshe memleketterding osy «manyzdy» mәsele boyynsha «birtútas maydan» qúru turaly bastamalaryn qoldady. Ol Jovtisting adam qúqyqtary jónindegi burosynyng júmysy ýshin qarashada Fransiyada syilyqqa ie bolatynyna senimdi boldy, sonymen qatar: «Mýmkin búl biz oinay alatyn oiyn shyghar? Biz Jovtis pen onyng úiymyn әigili әri meylinshe tanymal etu arqyly kómektese alamyz» dep atap ótti.

Onymen birge, 2009 jylghy 28 qyrkýiektegi Wikileaks mәlimetterine sәikes, Qazaqstandaghy Soros qorynyng diyrektory Anna Aleksandrova s.j. 22 qyrkýiek kýni AQSh missiyasy basshysynyng orynbasaryna «Ashyq qogham» instituty (OSI) AQSh-tyng tanymal zangeri Skott Hortondy Jovtisting zang tobyna kómektesu ýshin Qazaqstangha jibergeni turaly habarlady. Aleksandrovanyng aituynsha, Horton búl iske «keng mýmkindik» alu ýshin Jovtisting qorghau tobynan tys adamdarmen de kezdesuge tiyis bolghan. AQSh elshisi Qazaqstan Respublikasy Syrtqy ister ministrining orynbasary Omarovqa Hortonnyng aldaghy 11 qyrkýiekte keletini turaly eskertti jәne búl AQSh ýkimeti emes, «Ashyq qogham» institutynyng bastamasy ekenin basa aitty.

Sonymen, nege Jovtis dәl qazir belsenip ketti?

Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti KVY men ekonomikalyq daghdarysqa qarsy kýres júmystarymen ainalysyp jatqan kezde, auditoriya kez-kelgen aqparattyq oqighany mәjbýrli týrde ýide jatu kýnderinde tym ótkir qabyldaydy. Sonymen qatar, aldaghy kezekten tys saylau turaly ýdep kele jatqan sybystar E. Jovtisting sheteldik seriktesterining de belsenuin tudyrady.

Esterinizge sala keteyik, AQSh Qazaqstandaghy kez-kelgen saylaugha belsendi qatysushy bolyp tabylady, búghan kelesi faktiler dәlel bola alady.
USAID ýkimettik emes úiymdar men búqaralyq aqparat qúraldaryna kóptegen shaghyn granttar úsynady. Ári granttardyng kóp bóligi saylaushylardyng qúqyqtary boyynsha aqparattyq nauqandargha bólinedi. Atap aitqanda, bayqau úiymdastyrylyp, onyng barysynda saylaugha qatysty әleumettik jarnama (PSAs) bar rolikter jariyalanady.

USAID-ting iske asyru boyynsha eki seriktesi – Últtyq Demokratiyalyq Instituty jәne Halyqaralyq Respublikalyq Institut býkil Qazaqstan boyynsha tirkelgen barlyq sayasy partiyalardy qamtyghan 58-den astam trening ótkizdi. Memlekettik departamentting granty jergilikti sosiologtar men sayasattanushylar qauymdastyghyna (ASIP) saylaushylar arasynda býkilhalyqtyq saualnama jýrgizuge mýmkindik berdi.

Sonday-aq, AQSh-tyng granttyq kómegi Qazaqstannyng ýkimettik emes jastar aqparattyq qyzmeti jýzege asyratyn joba – Jastar saylaushylar ligasyna kórsetildi; AQSh-tyng basqa qorlary «Jastar saylauda» Últtyq pikirsayys turniyrin qoldady.

Qazaqstandaghy AQSh Elshiligining Demokratiya mәseleleri jónindegi komissiyasy ÝEÚ jobalaryna, sonyng ishinde ÝEÚ qauymdastyqtary men jergilikti ózin ózi basqaru organdary lauazymdyq túlghalarynyng biliktiligin arttyrugha, ÝEÚ men ýkimet arasyndaghy yntymaqtastyqty jaqsartugha, sonday-aq lauazymdyq túlghalargha bilim beruge baghyttalghan jobalargha qosymsha $ 220,000 bóldi.

Sondyqtan Evgeniy Jovtisting úmtylysy jalghan patriottyq jәne tek kәsiby mýddelerimen býrkelgen, oghan salynghan aqshany enbekpen óteuge degen úmtylys.

Mahambet Erghaliy,

Derekkózi: qazaquni.kz

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1463
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3230
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5321