Abzal Qúspan, advokat:

- Qúrmetti aghayyn, ontýstik ónirde bolyp jatqan su tasqynyna baylanysty tergeu izolyatoryndaghy, mening qorghauymdaghy Islam Ábishevpen sóilestim. Kónil alandatarlyq ghana emes, dabyl qagharlyq mәlimettermen tanystym. Birden aita keteyin, aghayyn, búl – Islam Ábishevti qútqarugha arnalghan kezekti bir qadam emes. «Ony týrmeden bosatyndar» degen talap ta aitylmaydy. Bolmasa advokat retinde ózimning hayp bolsyn degen maqsatym joq. Elding qayghysynan hayp jasaghannan qúday saqtasyn!..

Islam Ábishevting qazirgi aityp otyrghan әngimesi – elding basyna tóngen qauip jәne onyng aldyn alugha bolatyny jәne bolashaqta tónip túrghan qanday qauip bar, sol jayyndaghy óte ózekti mәsele.

«Sardoba» su qoymasynyng bógeti jarylyp, sonyng saldarynan Qazaqstangha su ketti dep mәlimdeme tarap jatyr. Ol dúrys, shyndyqqa sәikes keledi. Biraq, mәsele mynada: osy «Sardoba» su qoymasy 2017 jyly halyqaralyq sharttardy búza otyryp, zansyz salynghan. Zansyz salynghanymen qoymay, sapasyz salynghan su qoymasy. Ol turaly Islam Ábishev Su resurstar komiytetin basqaryp otyrghan kezinde bir emes, birneshe mәrte Qauipsizdik kenesine jәne Preziydent әkimshiligine hattar jazghanyn aitty. Zansyz salyp jatyr, sapasy kónil alandatarlyq dep aitqan. Ol kezde oghan qúlaq týrgen biylik bolmaghanyn, ol hattar ainalyp ózine kelgenin aitty. Áriyne ol hattardyng kóshirmesin de, týpnúsqasyn da sizderge úsyna almaymyn. Birinshiden, Islam Ábishev týrmede. Ekinshiden, ol hattar «qúpiya» degen grifpen jazylghan... Endi onyng zansyzdyghy nede? «RRRSSAM» degen óte kýrdeli abbreviatura – «Regulirovanie rusla reky Syrdariy severney chasty Araliskogo morya» dep atalady. Syrdariya – transshekaralyq ózen. Mine, osy eki jaqty memlekettik kelisimning talaptaryna sәikes, Ózbekstan jaghy da, Qazaqstan jaghy da kez kelgen ózenning ózine qatysty, paydalanugha qatysty nemese ózenning ainalasyndaghy qúrylystargha baylanysty ózara birlesken is-sharalar jasaugha mindetteledi. Bir-birining kelisiminsiz ekinshi memleket júmys jasaugha tiyisti emes.

Islam Ábishev «2004 jyly Qazaqstannyng bastamasymen, Syrdariya ózen saghasyn ózgertu mәselesinde Ózbekstanmen kelisimge kelip, qúrylys bastadyq» deydi. Birinshi fazasyn ayaqtaghan eken. Ekinshi fazasyna kelgen kezde, osy júmystardy jalghastyrugha Ózbekstannyng rúqsaty bolmaghandyqtan, Qazaqstan jaghy ol qúrylysty jýrgize almay qalghan eken. Yaghni, Qazaqstan jaghy eki jaqtyng kelisimining talaptaryn saqtaghan, halyqaralyq sharttardyn, onyng ishinde «Helisenki» su kelisimi bar, BÚÚ bekitken sharttar bar, ol eki birdey halyqaralyq normalardyng barlyghyna eki elding qoly qoyylghan. Yaghni, eki el de sózsiz baghynugha, talaptardy oryndaugha mindetti. Odan bólek, janaghy aitqan «RRRSSAM» degen eki jaqty kelisim bar. Yaghni, Qazaqstan jaghy zang talaptaryn búzbay saqtaghan.

Al 2017 jyly Qazaqstan Respublikasynyng kelisimin almastan, tipti súramastan, Ózbekstan jaghy osy «Sardoba» su qoymasyn salyp tastaghan. Búl ne degen súmdyq? ...Ózbekstan Qazaqstan jaghyna talapty oryndatady, al ózi oiyna ne kelse, sony isteydi. Sonda biz qanday el, qanday memleket bolghanymyz? «Sardoba» su qoymasy zansyz, sapasyz salynghanyn bildik deydi Islam Ábishev. Qalay bildinizder desek, SSSR kezinen beri sol salada júmys istegen mamandarmen, sol jaqtaghy adamdarmen baylanysymyz bar edi deydi. Sol arqyly bilgen. Óte az uaqyttyng ishinde tez-tez, sapasyz materialdarmen jyldam týrde salynghangha úqsaydy. Mine, sonyng zardabyn qazir Qazaqstan tartyp otyr.

Kezinde Ózbekstan shekarashylary mal aidap jýrip shekaradan bayqamay ótip ketken Qazaqstan azamatyn zansyz atyp óltirgenin de bilemiz. Onyng keyingi taghdyryn bilmeymin, men mýmkin aqparatty kózim shalmay qalghan shyghar, mening oiymsha Qazaqstan ózining azamatynyng qúqyn súrap, ayaghyna deyin isti qadaghalauyna alyp, sol Ózbekstannyng shekarashylary sottaldy ma, qazaq otbasyna kompensasiya alyndy ma, ol turaly aqparatty bilmeymin. Biraq, Qazaqstannyng osynday mәselelerge kelgende salghyrttyq tanytatynyna senimdimin. Búl bolghan jaghday.

Eger Islam Ábishev búnyng bәrin bilgen bolsa, neghyp aitpady, nege elding aldynda kótermedi deytin bolarsyzdar. Ayta keteyin, 2019 jyldyng jeltoqsan aiynda mening qolqa saluymmen, Islam Ábishev maqala jazdy, «abai.kz» portalynda «Islam Ábishev: Su salasyndaghy qauipsizdik óte manyzdy» degen atpen jariyalanghan. Sol maqalada Qazaqstandaghy su qauipsizdigi mәselesi, sonyng ishinde dәl osy Syrdariya ózenine baylanysty transshekaralyq mәseleler de, transshekaralyq aimaqtardaghy qauipsizdik mәseleleri de sóz boldy. Ol kezde «Shardara», «Kóksaray» su qoymalary jәne Astanadaghy «Astana» su qoymasyna qatysty mәselelerdi jazdy. Onda sandyq aqparattar keltirilgen. Myna sandargha nazar audarynyzdar:

«Sardoba» su qoymasynyng su jinau mýmkindigi 900 million tekshe metr bolatyn bolsa, «Shardara» su qoymasynyng su jinau mýmkindigi 5 milliard 200 million tekshe metr. «Shardara» su qoymasy óte ýlken. Maqalada da jazylady, jana skayppen sóileskende de shyryldap túryp aityp jatyr, «Abzal, sen ýkimetke jetkiz» deydi, mening ýkimetke jetkizetin mýmkindigim joq. Sizder arqyly, jurnalister bolatyn bolsa, basqa da bir jany ashityn azamattar bolatyn bolsa, solar arqyly ýkimetke jetkizudi maqsat etip otyrmyn. «Sardoba» su qoymasy zansyz, sapasyz, Ózbekstan jaghynyng sapasyz salghany óz aldyna, «Shardara» su qoymasynyng tehnikalyq jaghdayy mәz emes, qauip tónip túr dep dabyl qaghyp jatyr Islam Ábishev.
Endi mynaghan nazar audarynyzdar, Ábishev Su resurstar komiytetinde qyzmette jýrgende búl turaly talay tehnikalyq-ekonomikalyq negizdeme jasap, ýkimetke úsynghan. Ýkimette qabyldanbay, aqyry kabiynetterding birinde joghaldy deydi. Sonda «Shardara» su qoymasynyng búdan búrynghy jasalghan (belgili bir merzimde jasalatyn jóndeu) júmystary kezinde jóndeu júmystarynyng sapasyz ekendigi turaly mәsele kótergen. Ol hattar qyzmettik hattarda bar ekenin aitty. Su resurstar komiytetin basqaryp otyrghan kezinde «Sardoba» su qoymasy jayly bir emes, birneshe mәrte Qauipsizdik kenesine jәne Preziydent әkimshiligine jazghan hattary ózine qaytyp kelgen. Su resurstar komiytetining tóraghasy retinde Ózbekstan Respublikasynyng ýkimetine yqpal ete almaymyn ghoy deydi. Qazaqstannyng Ýkimeti bar, Syrtqy Ister Ministrligi bar, Preziydent Ákimshiligi bar. Osylar ainalysatyn sharua edi deydi.

«Shardara» su qoymasy kezinde Islam Ábishev úsynghan tehnikalyq-ekonomikalyq negizdeme negizinde qaytadan kýrdeli jóndeuden ótpese, ol ózinen 110 km tómende jatqan «Kóksaray» su qoymasyn qosyp alyp ketedi deydi. 3 milliard tekshe metr su jinalatyn ol da ýlken su qoymasy. Ekeuin qosqan kezde shamamen 8 milliard 200 million tekshe metr su bolady. Endi qaranyzdar, «Qyzylaghash» su qoymasynda bar-joghy 30 million tekshe metr su jinalatyn edi deydi. Osydan on jyl búryn «Qyzylaghash» su qoymasynda qarausyz qalghannyng saldarynan bóget búzylyp, su tasqynynan 45 adam qaytys boldy, bir auyldy eki saghattyng ishinde typ-tipyl joq qylyp jiberdi. Al «Shardara» su qoymasy men «Kóksaray» su qoymasyn qosqandaghy sudyng kólemi «Qyzylaghash» su qoymasynan 273 esege deyin kóp. Eger Islam Ábishevting aituymen «Shardara» su qoymasy dúrystalmaytyn bolsa, onyng saldary 273 esege deyin zor bolmaq. Ol tyghyz ornalasqan ontýstik aimaqtarmen qosyp, Qyzylordanyng Aralyna deyin su shayyp ketedi dep týrmede jatqanymen shyryldap, dabyl qaghyp jatyr.

...Islam Ábishevting maman retinde aitqan mәlimdemesi manyzdy. 2019 jyldyng qarasha aiynda ... «Sardobany» da aityp edi. Qazaqstangha ýlken mәsele bolady, transshkaralyq aimaqtarda mәsele kóp dep aityp edi.

Aytqany aiday kelip otyr.

Ábishevting taghy bir sәlemi – kenes kezinde oqyghan, júmys istegen su injeneri mamandary óte az qaldy. Qansha degenmen, kenes kezindegi bilim teren, jan-jaqty edi. Sol mamandardy, ghalymdardy múnday iske júmyldyru óte manyzdy ekenin aityp otyr.

Taghy qaytalap aitamyn, ol kisi qyzmette otyrghan kezde ýkimetke hat jazghan, mәsele kótergen, alayda jauap almaghan. Endi mamannyng búl dabyly da estilmey qalmasa eken degen tilek. Sondyqtan, bir ghana ótinishim bar, Islam Ábishevting men arqyly kóterip otyrghan mәselesin eng jogharghy dengeyge deyin jetkizsenizder eken. «Halyq talap etse, han taghynan týsip, týiesin soyady» deydi. Eng jogharghy Preziydentke deyin jetse eken tilek bar. Áytpese, kesh qalyp qoyymyz әbden mýmkin...

Abai.kz