«Úly dala» qozghalysynyng ókiletti jetekshisi, belgili sayasattanushy Aydos Sarym oqyrmandar saualy jalghasty jauap qatyp otyr. Aydos Ámirollaúly keleli konferensiyany jalghastyra otyryp: «Otarsyzdanu deklarasiyasy nemese doktrinasy erte me, kesh pe qabyldanuy tiyis! Tipti jaqynda gruzinder qabyldaghanday zang retinde qabyldau kerek shyghar. Búl - men bilsem aldaghy uaqytta barlyq últtyq úiymdardy biriktiretin, basyn qosatyn últtyq túghyrnama bolmaq.», degen oy aitady.

"Abay-aqparat"

- 1. "Mәdeny múra" baghdarlamasynyng әri qaray jalghastyrylmau sebebi ne dep oilaysyz? Búl ruhany egemendigimizding qalyptasuyna balta shauyp otyrghan Mәdeniyet ministrligindegi keybir syrtqy kýshterding yqpal etu agentterining qiytúrtqy әreketi dep sanaysyz ba?

2. Euraziyalyq Odaqtyng ortalyghy Astana bolsa QR úta ma degen №8 kommentator, basqa da azamattar keyin barmaq tistep jýrmeui ýshin, búl Mәskeuding aldamshy taktikasy ekenin týsindirip aityp beruinizdi ótinemin.

- 1. «Mәdeny múra» baghdarlamasy jabylyp jatqan joq. Negizi, esinizde bolsa, baghdarlama ýsh jyl sayyn janartylyp, ýkimette bekitilip otyrdy. Sondyqtan da búl baghdarlama әri qaray jalghasyn tabady dep senemin. «Mәdeny múra» - últ ýshin airyqsha manyzy bar memlekettik joba. Onyng arqasynda songhy jyldary ýlken-ýlken sharualar iske asyryldy, әli de jýzege asyrylady.

«Úly dala» qozghalysynyng ókiletti jetekshisi, belgili sayasattanushy Aydos Sarym oqyrmandar saualy jalghasty jauap qatyp otyr. Aydos Ámirollaúly keleli konferensiyany jalghastyra otyryp: «Otarsyzdanu deklarasiyasy nemese doktrinasy erte me, kesh pe qabyldanuy tiyis! Tipti jaqynda gruzinder qabyldaghanday zang retinde qabyldau kerek shyghar. Búl - men bilsem aldaghy uaqytta barlyq últtyq úiymdardy biriktiretin, basyn qosatyn últtyq túghyrnama bolmaq.», degen oy aitady.

"Abay-aqparat"

- 1. "Mәdeny múra" baghdarlamasynyng әri qaray jalghastyrylmau sebebi ne dep oilaysyz? Búl ruhany egemendigimizding qalyptasuyna balta shauyp otyrghan Mәdeniyet ministrligindegi keybir syrtqy kýshterding yqpal etu agentterining qiytúrtqy әreketi dep sanaysyz ba?

2. Euraziyalyq Odaqtyng ortalyghy Astana bolsa QR úta ma degen №8 kommentator, basqa da azamattar keyin barmaq tistep jýrmeui ýshin, búl Mәskeuding aldamshy taktikasy ekenin týsindirip aityp beruinizdi ótinemin.

- 1. «Mәdeny múra» baghdarlamasy jabylyp jatqan joq. Negizi, esinizde bolsa, baghdarlama ýsh jyl sayyn janartylyp, ýkimette bekitilip otyrdy. Sondyqtan da búl baghdarlama әri qaray jalghasyn tabady dep senemin. «Mәdeny múra» - últ ýshin airyqsha manyzy bar memlekettik joba. Onyng arqasynda songhy jyldary ýlken-ýlken sharualar iske asyryldy, әli de jýzege asyrylady.

2. Búl súraqqa jauap bergen siyaqtymyn. Euraziyalyq odaqtyng dәl býgingi týrindegi, sipatyndaghy núsqasy Reseyding imperlik sayasatynan tuyndap otyr.

- Aydos myrza, jas úrpaqty tәrbiyeleude qanday prinsipterdi ústanghan jón dep oilaysyz? Qay baghytqa basa mәn bergenimiz jón?

-Búl óte keshendi mәsele. Oghan eki-ýsh sóilemmen jauap beruding ózi mýmkin emes. Mening búl mәseledegi ústanymdarym tómendegige sayady. Birinshiden, memlekettik tәlim-tәrbie beru baghdarlamalary men standarttary mindetti týrde keshendi boluy kerek, yaghni, ýzilmeui tiyis. Eldin, últtyng azamatyn, patriotyn tәrbiyeleu balabaqshadan bastalyp, mektepte, joghary oqu ornynda jalghasyn tabuy kerek. Bala-baqsha men mekteping bastauysh synyptarynda bilim beru tek memlekettik tilde jýrgizilui tiyis. Balanyn, oqushynyng sanasy qatqan kezde ghana aghylshynsha ne oryssha bilim beruge bolatyn shyghar. Ekinshiden, últtyq bilim beru jýiesi últtyq tarih pen mәdeniyetten susyndap otyruy tiyis. Búl tek qana bilim beru jýiesining júmysy emes, jalpy mәdeniyet salasynyn, onyng ishinde kitap shygharushylardyn, kino jәne mulitfilim týsirushilerdin, búqaralyq aqparat qúraldarynyng keshendi qyzmetin talap etedi. Búlardyng barlyghy da últtyq pedagogika men psihologiya mamandarynyng úsynystary men әdistemelerine sýienui tiyis. Ýshinshiden, últtyq-patriottyq tәrbie elge, jerge degen qúrmet, iltipat baghytynda jýrui kerek. Qazaqstannyng әrbir týlegi elimizding әrbir mekenin, jerin, tau-tasyn, suyn, ózenin «Búl - mening jerim! Mening asyl Otanym!» dep ósui kerek. Jana kenistiktik sayasat qajet. Keng baytaq otanymyzdyng әrbir búryshynda túryp jatqan jastar onyng barlyq búrysh-búryshy, qasiyetti oryndary turaly aqparatty molynan aluy kerek, sol jerlerdi mektepten bastap aralaugha mýmkindik aluy abzal. Búl degenimiz, otandyq turizm salasyn damytu ýshin keremet mýmkindik bolady dep sanaymyn. Shetelden turist kele me, joq pa, biz eng aldymen ishki turizmdi, onyng infraqúrylymyn damytqanymyz dúrys. Qajet bolsa, budjetke qarajat salyp, kanikuldarda ýzdik mektep oqushylaryna Qazaqstannyng súlu jerlerin, tarihy mekenderin kórsetip jatsaq, qúba-qúp bolar edi.

Aldaghy uaqytta bizder qúryp jatqan «Úly Dala» qozghalysy osy baghyttaghy ózining naqty úsynystaryn, oilaryn ortagha salatyn bolady. Sol kezde búl taqyrypqa qayta oralamyz dep oilaymyn.

- 1. Bizding elimizding bolashaghyn kóz aldynyzgha qalay elestetesiz?

2. Álihan Baymenov satqyndyqtyng ýlgisin kórsetti dep oilaysyz ba?

3. Bilim salasyndaghy jemqorlyqty qalay tyygha bolady?

- 1. Elimizding bolashaghy ózimizding qolymyzda. Qol qusyryp qarap otyra bersek túnghiyqqa bata beremiz, tipti býgingi kýnimizden airylyp qaluymyz ghajap emes. Al eger elimizding azamattary belsendiligin arttyrsa, jaqsy ózgeristerge qol jetkizuge bolady. Óz basym tarihy optimistpin. Sondyqtan da jaqsylyqqa senemin. Mening arman-qiyalymdaghy Qazaq eli - demokratiyaly, zayyrly preziydenttik-parlamenttik respublika, últtyq memleket. Qazaqstanda túryp jatqandardyng barlyghy ózderin «qazaqpyz» dep sanap, osy elde túryp jatqandyghyn, qazaq últynyng bóligi, mýshesi ekendigimen maqtanatyn bolady. Onyng әrbir azamatynyng óz daryny men armandaryn iske asyrugha mýmkindik bar. Elding әrbir azamaty ózining adal enbegine say layyqty tabysqa qol jetkizip, últtyq baylyqtan ýlesin alyp otyrady. Elimizde әlemdegi eng ýzdik medisina men әleumettik saqtandyru jýiesi qyzmet etedi. Elimizding ghalymdary, jazushylary, aqyndary әlemge tanylyp jatady. Aldaghy 30-40 jylda kem degende 3-4 qandasymyz Nobeli syilyghyn aluy tiyis. Elimiz babalarymyz armandaghan Jerúiyqqa ainalyp, tabighatpen garmoniyada ómir sýretin ekologiyalyq tepe-tendik saqtalady. Qazaq jerinen barlyq poligondar әketilip, olardyng ornyna tabighy qoryqtar jasalatyn bolady. Búl armandy iske asyru ýshin tәuligine 26 saghat, aptasyna 9 kýn ayanbay enbek etuimiz kerek. Osyghan bizder dayynbyz ba?

2. IYә. Búl turaly birneshe ret jazghan bolatynmyn. Qaytalamay-aq qoyayyn.

3. Birde bir el jemqorlyqty tolyqtay jenip kórmegen. Biraq onyng dengeyin kýrt azaytugha bolady dep bilemin. Búnyng naqty joldary, tәsili, әdistemesi bar. Aynalyp kelgende barlyghy da sayasy mәdeniyet pen sayasy jigerge tirelip túr. Bilim salasyndaghy jemqorlyqty azaytu ýshin myna ústanymdardy engizu qajet: ashyqtyq, tazalyq, reytingileu, qoghamdyq baqylau, bilim ordalarynyng qogham, ata-analar, oqushylar aldynda túraqty esep berui. Biz keremet janalyq oilap tappaymyz. Álemdik tәjiriybeni úqyppen iske asyrsaq jetip jatyr.

- Aydos myrza, Qazaqstandaghy jemqorlyqty qalay azaytugha bolady? Estuimizshe, Aqtóbe oblysy televiziyasyn basqaratyn bastyq "or" birshama "jep" qoyghan, әri sony qyrkýiek aiynda qúzyrly oryndar teksere bastaghan. Biraq, jogharghy jaqtan әldekimning aralasuymen "jabuly qazan jabuly kýiinde" qalghan. Onday "qamqorlyqpen" jemqorlyqtan, qylmyspen teng týrli kelensizdikten juyqta aryla qoymaspyz. Birtalay iship-jegender endi tipti, mәngilik iship-jey bersin degen Zang bar ma әlde? Ne aitasyz?

- Elimizdegi jemqorlyq tek biyliktegilerding ittigi emes! Jemqorlyqtyng etek aluynda qarapayym halyqtyn, qoghamymyzdyng da «kýnәsi» bar. Jemqorlyq degen kezde keybir azamattar ony tek kapitalizmnin, songhy 20 jyldyng nesibesi dep týsindiredi. Shyn mәninde, bizdegi jemqorlyq otarlau kezinen, әsirese kenes ýkimetining songhy jyldary keng taraghany aidan-anyq. Yaghni, bizder jemqorlyqpen kýresti otarsyzdandyru sayasatymen qatar jýrgize bastauymyz qajet. Ekinshiden, ózimiz para bermeuge, para súraushylarmen kýresuge dayyn boluymyz qajet. Eger men «mәseleni onay sheshemin» dep bireuge para berip jatsam, mening elde «jemqorlyq jaylady» dep baybalam salugha qaqym joq! Osynday jana psihologiyany, mәdeniyetti qalyptastyra bastau qajet. Negizi, ózimning bayqaghanym, qoghamnyng ishinde jemqorlyqqa degen narazylyq, әdilettilik izdeu, tazalyqty, inkәrlikti armandau kýn sayyn artyp kele jatyr. Yaghni, býgingi kýngi «týieni týgimen jútatandardyn», «zandy belinen basqandardyn» tarihy uaqyty ótip bara jatyr. Bir nәrse anyq ol - býgingi kýni jemqorlyqpen, últyn tonaumen jasalghan kapitaldardyng ghúmyry tym úzaqqa barmaydy. Jemqorlardyng jegenderi jelkesinen shyghady. Zaman da, әlem de ózgerip keledi. Keshegi Kaddafiylerding 100 milliard úrlaghanynan ne payda? It qúsap ólgen song jighan baylyghynnan ne qayyr?

- «Qazaq eli « halyqtyq qozghalysy turaly pikirinizdi bilgim keledi. Nege birikpedinizder?

«Qazaq eli» qozghalysynyng artynda kim túr dep oilaysyz?

- «Qazaq eli» qozghalysyna kózqarasym dúrys. Biluimshe, ony zamandasym Qajymúqan Ghabdolla qúryp jatyr. Oghan óz basym bizding sayttar arqyly túraqty aqparattyq kómek kórsetip otyrdym. Yaghni, onyng maghan ókpesi bolmauy tiyis. Onyng ýstine Qajymúqan maghan shyghyp, birge bolayyq, jýreyik dep kórgen emes. Eger onday úsynys bolghanda men Qajekene óz oilarymdy aitar edim. Barlyghymyz patriotpyz, bәrimiz últshylmyz, biraq qozghalys qúru ýshin búl jetkiliksiz. Eng aldymen idologiyalyq birlik boluy kerek. Al, men bilsem, Qajymúqannyng qasyna toptasqan azamattardyng ózi әraluan kózqarastaghy azamattar. Ishinde tipti fashistik kózqarasta jýrgender de bar. Kommunizmdi sottaymyz, otarsyzdanamyz dep jatyp, fashizmdi nasihattaugha bola ma? Fashizm de, kommunizm de totalitarly iydeologiya. Tamyry, tarihy úqsas. Osy sebepti de men «Qazaq eli» qozghalysyna jaqyndaudan tartyndym. Qajymúqan «maghan eshkim kómek bermeydi» dep shyryldap jýr. Biraq, janaghyday súraqtardy sheshpey jatyp oghan kim kómek bersin? Al, eger Qajymúqan «osylaryng kónilge qonymdy eken, eskereyin, aldaghy uaqytta seriktes bolayyq» dep jatsa, ol mening adresimdi, telefondarymdy biledi. Habarlassyn, aqyldasayyq.

«Qazaq eli» qozghalysynng artynda túrghan Qajymúqan Ghabdolla. Basqa belsendilerin kórip jýrgen joqpyn. Qalghanyn Qajekenning ózinen súraghan dúrys shyghar.

- Aydos, songhy jyldary el ishindegi ósek ayandy jazatyn, jau obrazyn izdep jýretin, el ishindegi dúrys adam degenning artynan shala baylap qoyatyn "Jas Alash" gazeti jóninde pikiriniz qalay? Gazetti student kezimizde izdep oqityn edik, qazir qaray almaymyz. Ár sany ósek, adamdardy shaghystyru, negizsiz kinәlap әngime jazu gazet bedelin týsirdi. Janbolat Mamay degen qanday ósek jazady, taghy kimdi jamandaydy dep oilaysyn. Mýmkin olar zakazben әdeyi jaqsy adamdar bedelin týsiru ýshin jazatyn shyghar osyghan ne deysiz.

- Gazet turaly súraqtargha jauap berdim. Óz basym gazetti satyp aludy qoydym. Anda-sanda saytyna kirip otyramyn. Negizinen eng qúndy dýniyeleri besinshi, yaghni, әdebiy-mәdeny bette jariyalanady. Qalghandarynyng mazmúny birinshi sóilemin oqyghannan keyin-aq belgili bolyp túrady! Gazet degenimiz ne? Eng aldymen tyng janalyq! Aptasyna eki ret shyqqandyqtan ony aptalyq deuge bolady. Bar janalyqty internetten, teledidardan kórip alsan, gazetten janalyq emes, saraptama izdeysin. Al gazetting saraptamasy joq! Jurnalisterining barlyghyn bilemin, syilaymyn, biraq, gazet avtorlarynyn, sarapshylarynyng sanyn kýrt arttyruy qajet siyaqty. Tipti, keybir kezde ózing kelise bermeytin adamdardy da shygharyp túru kerek. Al gazetting býgingisi belgili, týsinikti kózqarastardyng ýgit-nasihaty. Bolishevikterden qalghan túp-túnyq propaganda! Onday gazetterding zamany ótip bara jatyr, ótip ketken de shyghar. Búl mening jeke pikirim. Búny bireudi keketu, kemsitu, bireuden kek alu ýshin aityp otyrghan joqpyn. Kezinde ózim qyzmet etken, talay nәrseni ýirengen qara shanyraghyma janym ashyghandyqtan aityp otyrmyn.

- Aydos myrza, meniki súraq emes, úsynys dese de bolady. Bedeldi aqparattyq portaldardyng basy-qasynda jýrgeniniz belgili. Qaznetting damuyna sinirip jatqan enbeginiz de júrtqa mәlim. Osy orayda qazaqtyng tól óneri aitys janryna arnap jeke sayt ashu mәselesin qolgha alsanyz. Taldaudyng azdyghynan bolar qazirgi keybir aqyndarymyz úsaq-týiek әngimelerge jol berip jýr. Jәne de keybir aitystardy teledidardan kórsetpeydi. Mysalgha «Habar» arnasy bir aitysty efirden beru ýshin úiymdastyrushylardan 2-3 mln tengege deyin qarajat súraytyn kórinedi. Azattyq radiosy keyingi kezde azdap berip jýr. Biraq taldau, saraptau bolmaghan son, tól ónerding damuy qalys qalyp jýr. Sondyqtan әr aitystyng audio nemese viydeo núsqasyn jәne de mәtinin senzurasyz jariyalaytyn baspasóz kemde-kem. Aytys - últtyng iydeologiyalyq qúraly. Ol qazaqqa óte qajet óner ýlgisi. Bir-eki adamdyq júmys tobynan qúralghan sayt әkimshiligining shyghyndaryn, keler aitysty aqyly jarnamalau arqyly nemese mesenattardyng kómegimen-aq sheshuge bolatyn siyaqty. Isting jónin biler azamat retinde búl mәsele sizge qiyndyq tughyzbas dep oilaymyn. Jәne de aitys janashyry retinde aqyndardyng jyryna atynyz qosylyp otyratynyn eskersek, sizding barlyq bastamalarynyzgha tegin jarnama dayyn deuge bolady. Osy iske qalay qaraysyz? Tolaghay

- Tolaghay! Tolyq kelisemin! Naqty úsynysynyz, qaghazgha týsken tújyrymdamanyz, jobanyng budjeti bolsa habarlasynyz. Kezdesip, aqyldasayyq! Búnday jobalardy atqaru ýshin ýkimetke renjudin, basshylargha shapqylay beruding qajeti joq. Jaqsy koalisiya qúryp, toptasa bilsek qarajat kózderin de tabugha bolatyn siyaqty.

- Núrtóre Jýsip pen Jýsipbek Qorghasbek turaly oiynyz qanday?

- Núrekeng de, Jýkeng de qazaqtyng myqty azamattary, qalamgerleri, baspasóz salasynyng maytalmandary. Ekeui de jurnalistik mektep qalyptastyra bilgen túlghalar.

- Aydos, bauyrym!

1. Elimizding tәuelsizdikke jetuine "Azat" qozghalysyna qatysqan barlyq ónirlerdegi azamattardyng enbegi sindi. Solardyng pәrmenimen ghana «Qazaq SSR-ning memlekettik egemendigi turaly» Deklarasiyasy, «Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tәuelsizdigi turaly» Konstitusiyalyq Zany qabyldandy.

Búl qújattardaghy qazaq últynyng mýddeleri jayly ústanymdardy barsha otandastarymyzda jәne әlem memleketteri moyyndady.

Osy Deklarasiyalar negizinde qabyldanghan Qazaqstannyng birinshi Konstitusiyasynda últtyq mýdde jayly baptar bar edi.

Qazir búl zandar men Konstitusiya qoldanysta emes, al keyingi Konstitusiya men zandarda qazaqtyng últtyq mýddesi jayly naqty, anyq jazylghan baptardy tabu qiyn...

SONDA BIZ, ózimiz de jәne әlem memleketteri de moyyndaghan, ÚLTTYQ ÚSTANYMDARYMYZDAN TAYQYP KETTIK PE, әlde ÚMYTYP KETTIK PE?

2. Songhy 20 jyl ishindegi Elimizdegi sheshimin tappay kele jatqan kelensizdikterding bәri - óz uaqytynda qabyldanyp birinshi kezekte memlekettik qyzmetkerlerding sanasyn otarsyzdandyrugha tiyisti DEKLARASIYaNYNG joqtyghynyng saldary emes pe?

Býgingi kýni, eshten kesh jaqsy degendey, "Otarsyzdanu Deklarasiyasyn (Doktrinasyn)" dayyndap qabyldaugha bola ma? Óitkeni bodandyqta bolghan uaqyt ishinde ózgergen jer-su attary, eldi-meken ataularyn bayyrghy ataularymen atap, tarihy әdilettilikti qalpyna keltiru ýshin úrandar men mitingter emes, zandy negizdeme kerek emes pe?

Bolat Nәukenúly Bóteev, Almaty qalasynan

- 1. Bóke! Aytyp otyrghanyzdyng jany bar. Ókinishke oray, Egemendik turaly Deklarasiya men Tәuelsizdik turaly zandy býgingi sayasy elita úmytyp bara jatyr. Mening bir bayqaghanym, búl qújattar kóptegen memorgandardyng sayttarynda mýldem joq! Ne masqara! Deklarasiyanyng qazaqsha mәtinin tabu mýmkin emes! Kezinde El birligi doktrinasyn talqylaghanda bizder osy eki qújattyng arqasynda «últ», «qazaq memleketi» degenderdi dәleldey aldyq. Búlardy «úmytudyn» basty sebebi - eki qújatta da «qazaq últy», «últtyq memleket» degen naqty baptar, sózder bar. Atalghan Konstitusiyalyq zanda «Bolashaqta qabyldanghan Konstitusiya men zandar osy zandy iske asyrugha baghyttaluy tiyis» degen baptar bar. Aynalyp kelgende, siz kóterip otyrghan mәselening tereng tarihi, sayasy jәne qúqyqtyq astary bar. Týbi osy Deklarasiya men Zannyng oryndalu barysy turaly ýlken basqosu ótkizip, tarihshylardy, sayasattanushylardy, zangerlerdi sóiletu kerek shyghar. Búl ýlken últtyq talqynyng bastauy, arqauy bolmaq. Eger osy úsynysty maqúldasanyz osynday basqosudy birge ótkizuge bolady. Mysaly, sizder ashyp otyrghan klubtyng ayasynda jinalugha bolady.

2. Otarsyzdanu deklarasiyasy nemese doktrinasy erte me, kesh pe qabyldanuy tiyis! Tipti jaqynda gruzinder qabyldaghanday zang retinde qabyldau kerek shyghar. Búl - men bilsem aldaghy uaqytta barlyq últtyq úiymdardy biriktiretin, basyn qosatyn últtyq túghyrnama bolmaq. Al qazirgi kezde janaghy qújat qanday boluy kerek, oghan qanday baptardy qosu kerek degen qoghamdyq talqyny bastaghanymyz jón. Óz basym qolymyzdaghy aqparattyq qúraldardyng barlyghyn osy talqygha qosugha dayynmyn. Shama-sharqym jetkenshe maqala jazugha, júmysshy tobyna kiruge de әzirmin!

- Jeke kuәliginiz, pasportynyz boyynsha Sarymsyz ba, әlde Sarimovsyz ba? Tek ótirik aitpanyz.

- Ótirik aitpayyn; әzirge Sarimovpyn. Úyattymyn! Moyyndaymyn. Biraq, osy aidyng ishinde tólqújatty da, kuәlikti de auystyramyn. Ekeuining de merzimi ótip ketti. Almaly audandyq HKO-gha aryz jazyp, qújattardy auystyrugha qatysty qaghazdaryn әzirlep qoydym.

- Jaratushynyng barlyghyna senesiz be? Qanday aqylmen aitar dәleliniz bar? Abay aitqanday dindi dәstýrmen be joq, aqylmen qabyldadynyz ba ?

Sopylyq aghymdy qúptaydy ekensiz, ne sebepten? Siz she din - dәstýr ne qoghamdyq qúbylyspa joq, Allanyng adamdargha jibergen ortaq joly ma? Álde  ózgertuge bolatyn dýnie me ?

Aruaqqa syiynyp kómek súrau dúrys pa ? Joq tek Alladan ghana súrau oryndy ma? (Ayat, hadisten dәlel keltire aitsanyz).

Namaz oqisyz ba?

Sayttardaghy diny talasta tek sopy men uahaby jayly sóz bolghanday әser beredi, sonda eldegi Hanafy mazhabyndaghy jamaghat, barsha imamdar qayda ketti, joq Hanafy mazhabyndaghy kópte ósek ayangha enip ketken joq pa, búghan ne aitasyz?

Songhy kez últtyq mәseleden de qiyn týiin din taqyryby ekeni jasyryn bolmasa kerek.
Qazaq ýshin diny dúrys jol qaysy dep oilaysyz? Din qalay birlik-berekege keler?

Dýnie aldanyshtaryn, boyamalaryn bir sәt qoya túryp, bir keletin ólimdi oilau aqyldylardyng isi deydi eken. Tek mysal ýshin ómirinizding songhy kýnderi ghana qalsa ony qalay ornalastyrar ediniz?

-Ózimdi óte-móte dindar adammyn dep sanamaymyn. Sopy da emespin. Namaz oqymaymyn. Namaz oqyp, dinge bet búru ýshin belgili dәrejede ishtey dayyndyq qajet dep sanaymyn.

Dindi kópshilik aqylmen emes, jýrekpen qabyldaydy. Aqylmen qabyldau da ishki ruhany júmysty, parasatty talap etedi. Bәlkim, búnday dengeyge tek Abay, Shәkәrim siyaqty túlghalar ghana jaqynday alghan bolar.

Allagha, onyng qúdyretine syiynu kerek. Alladan qorqu - talay súmdyq pen masqaranyng aldyn alady dep bilemin.

Aruaqqa syiynu qazaqy dәstýrden tuyndap otyr. Ony men qiyanat dep eseptemeymin. Ata-babalarymyz aqymaq bolmaghan shyghar!

Diny mәselege qatysty kózqarastarymdy jogharyda aityp shyqqan siyaqtymyn. Qosymsha súraqtarynyz bolsa, pikir almasayyq. Men dayynmyn.

Ómir - ólimdi oilay bastaghan kýnnen bastap jana sapagha ótedi ne ulanady dep sanaymyn. Barlyghy da adamnyng ózine baylanysty. Aqyldy adam bolashaghymyz qanday, artymda  atym qala ma, úrpaqtarym mening tirligim ýshin qyzaryp jýrmey me degen súraqtardy ózine-ózi kýnde qoyyp otyruy kerek. Búl adam boludyn, túlgha boludyng sharty, talaby dep týsinemin.

- 1. Putinning imperiyalyq josparlaryna tótep beru ýshin «Úly Dala» qozghalysy qanday naqty sharalar jasaydy?

2. Qozghalystarynyzdyng túsaukeserining tolyq viydeosyn ilemiz dep ediniz, әli joq.

3. Últshyldar men dindarlardy biriktiruding ornyna nege arasyn ajyratyp, arazdastyrugha tyrysasyz?
4. Preziydent Nazarbaev tarihy sheshim qabyldap, jaqyn arada ornynan ketui mýmkin be?

- 1. Qoghamdyq sayasy qozghalystyng basty júmysy - qoghamdyq kýshterdi toptastyru, qoghamdyq saraptama jasau, qoghamdyq pikirdi qalyptastyru. Reseyding imperlik josparlaryna qarsy túru ýshin bizder últ bolyp birigip, ortaq әreket jasau dәstýrin qalyptastyra biluimiz qajet. Osy túrghyda ashyq ta, batyl da qyzmet etemiz dep senemin, sendire alamyn.

2. Túsaukeser emes, qúryltaydyng viydeosyn degen edim. Jaqyn arada qozghalystyng veb-sayty ashylady. Soghan barlyq qújattardy, foto jәne viydeolardy iletin bolamyz. Sonymen qatar, saytta qozghalystyng qarajaty, onyng shyghyndaluy turaly da aqparatty ornalastyramyz dep otyrmyz. Búl da jana dәstýrdin, jana sayasy mәdeniyetting qalyptasuyna sep bolady dep sanaymyz.

3. Men últshyldar men diny baghytta jýrgenderdi bólip jýrgen joqpyn. Aytyp otyrghanynyzdyng naqty dәleli bolsa, keltiriniz! Mening aityp jýrgenim: últtyq iydeya - әsire dinshil iydeyalargha, diny ekstremizmge balama bola alady! Al din últymyzdyn, últtyq sayasatymyzdyng qúramdas bóligi, instituty, ruhany kýshi, әleumettik rettegishi, imandylyq kózi!

4. Preziydent Nazarbaev jaqyn arada biyligin eshkimge bere qoymaydy. Ony ornynan ysyratyn sayasy kýsh nemese elita elimizde joq. Ángimening qysqasy osy.

- Qazaqshanyz nege nashar? Ýnemi oiynyzdy orsyshadan audaryp sóileysiz. Qazaq tilin nege jete oqymadynyz?

Aydos agha, siz kóbinshe oryssha sóileysiz, oryssha jazasyz, orysshagha jýiriksiz. Al qazaqshanyz qalay? Qazaq basylymdaryn, qazaq tilindegi kitaptardy týsinip oqy alasyz ba?

- Solay ma? Óz basym qazaq mektebi men uniyversiytetin tәmamdadym. Bir adamday qazaqsha bilemin. Aqyn, jazushy emes shygharmyn, bolghym da joq. Kez-kelgen qazaqqa oiymdy erkin jetkize alamyn, qazaqsha oqimyn, jazamyn, oilaymyn. Búdan artyq ne kerek?

Gazet jurnalgha kelsek, bayaghy әdetimmen kýndelikti, aptalyq qazaq gazetterining barlyghyn derlik oqimyn. Jurnaldardan «Júldyz», «Júldyzdar otbasy», «Aqiqat» basylymdaryn ýzbey oqimyn.

- "Zonakz" saytynan oqyghanymyzday, "Jas alash" gazetine Dәuren Quat ekeuiniz kele qalghan jaghdayda Rysbek Sәrsenbay men Ámirhan Mendeke ekeuin Sizder almastyra alamyz dep oilaysyzdar ma?

"Jas Alash" әredik "Abay" portalyna sýikenip qoyady. Rysbek "Abaydyn" bedelin qyzghanady ghoy deymin.  Siz bolmasa portaldyng bas redaktory Dәuren Quat jaqsylap túryp jauap bermeysizder?

- Dәuren Quat - mening dosym, qazaqtyng myqty qalamgeri, jurnalisti. «Altyn orda», «Jas qazaq» siyaqty gazetterdi basqarghan, «Abay.kz» siyaqty eng tanymal qazaq portalyn jasaghan azamat. Eger ekeumiz «Jas Alashqa» barghan jaghdayda gazetting sapasy, oqyluy jaqsarmasa, jaman bolmas edi dep sanaymyn. Bolar is - boldy. Taqyryp jabyq! Endigi kýni maghan altyn berse de, oghan barghym kelmeydi. Eshkim búl jóninde uayymdamasyn.

Al «jauap beru» degen mәselege kelsek. Ýlken kisilermen salghylasyp, bet jyrtysqan qaybir jaqsy dýnie deysiz. Árkimning óz joly bar, óz týsinigi ózine. Prinsipti mәsele bolsa kimge bolsa da jauap beruge әzirmiz. Al kýibeng tirshiliktegi kiykiljing kópshilik ýshin qyzyq emes bolar.

- Assalaumaghaleykým Aydos myrza!

1.Qazaq tilin damytudyng birden-bir joly - qazaq býldirshinderin oryssha bala-baqshagha bermeu, oryssha mektep, synyptaryna bermeu! Osyny jýzege asyrugha, zandy týrde (mýmkin astyrtyn týrde) bola ma, Osyghan kózqarasynyz qanday?

2.Árbir elding , últtyng ruhany baylyghy qazirgi zamanda teledidar arqyly baiy mýmkin. Bizding elding teledidaryn qarau mýmkin emes, ne dúrys qazaqy filimder týsirilmegen, ne sapaly sayasi-ekonomikalyq-әleumettik baghdarlamalar joq. Óitkeni, ol pikirsayystarda, avtorlyq baghdarlamalarda shynshyldyq joq, ashyqtyq joq, turashyldyq joq. Ózinizge mәlim, ótirik nәrse - qyzyq emes. Tipti, kýndelikti janalyqtarda da shyndyqty ashyp aitpaydy. Sondyqtan, men qazaqy jan (kirpik, shashyma deyin qazaqymyn) Reseyding janalyqtaryna jýgirip ketip jatamyn. Ol jerde әiteuir janalyqty býkpey aityp jatady. Tipti, shetelding әrbir týkpirnen әrbir telearnanyng tilshileri tikeley efirge shyghyp jatady. Bizde osy biylik qazaq jastaryn, tilshilerin shetelderge tilshi qylyp jiberuge de qyzghanady, qorqady emes pe? Mýmkin ana armiyan jigiti - Pogasyan, ana qúmyq pa, ebrey me - Rerih sekildi basqa últtyng azamattary jetispey jýr me eken?  Súraghym: qazaq televiziyasynyng sapasynyng artpauy nelikten dep oilaysyz, sizding úsynysynyz qanday?

3. Elding bolashaghyn әr saladaghy isterding tazalyghyna, әdilettiligine baylanystyramyn. Mening oiymsha, bizding elde jemqorlyq jaylamaghan sala qalmaghan syqyldy. Osyghan kelisesiz be, búl qúbylys qashan toqtauy mýmkin, jalpy mýmkin be? Basqa-basqa, mektepterdi ENT-ting jaqsy balymen bitiru de para bolyp ketti. Búl masqara, súmdyq emes pe? Bilimdi satyp alugha bolady, biraq, baghany satqan qay jeksúryn eldi kórdik? Qúrmetpen Qyraghy.

-1. Eger qazaq balalaryn orys mektebine ne bala-baqshagha bermeu turaly zang shygharatyn bolsaq, ol bizding últ retinde útylghanymyzdyng belgisi bolar edi. Búnday mәseleler qoghamdyq pikir tudyru, patriottyq, últshyl sanany qalyptastyru, oyatu arqyly, qazaqy bilim aludyng artyqshylyghyn dәleldeu arqyly jýzege asuy tiyis. «Qazaq bolsang balandy qazaq mektebine ber!», «Qazaqsha sóileu - mәdeniyetti adamnyng belgisi» degen siyaqty mәdeni, sayasiy-әleumettik standartty jasap, sony keninen nasihattay biluimiz kerek. Taghy bir mәsele. Qazaq mektepterindegi bilim beru sapasy artuy tiyis. Qazaqsha bilim alsan, dýniyeden maqrúm qalasyng degen otarlyq, kenestik stereotipti joiymyz qajet. Qúdaygha shýkir, ómirding ózi osynday qighash pikirlerdi joqqa shygharyp jatyr. Endi sanada qalghan sarqynshaqtardy tazalaudy bastayyq!

2. Qazaq teledidary, onyng kadrlary eshkimnen kem emes. Artyq emes shyghar, kem emes. Óz jurnalisterimiz, redaktorlarymyz, rejisserlerimiz, operatorlarymyz, produserlerimiz bar, olardy orystan ne basqadan kem sanamaymyn. Bizding teledidardyng damuy eki mәselege tirelip túr. Birinshisi - qazaq tili mәrtebesining dúrys sheshilmeui, qazaq tilining sayasat tiline ainalmauy. Ekinshisi - erkindik pen azattyqtyn, kәsiby bәsekelestikting azdyghy.

3. Búl oiynyzben kelisemin. Osyghan qatysty oilarymdy aldynda aityp óttim.

- "Úly dalanyn" teng tóraghasynyng biri bolyp saylanghan Izbasar Bozaev degen adamdy jaqsy tanisyz ba? Qashannan aralasasyz? Baspsóz betterinde ekonomika taqyrybynda әredik pikir bildirip jýretin Bozaevtyng ayaq astynan sayasatqa bet búruyn týsindirip bere alasyz ba? Osy súraqqa mýmkin bolsa, Bozaevtyng da jauabyn estisek dep edik.

Qasymhan

- Qasymhan! «Úly Dala» qozghalysynyng jetekshisi Izbasar Bozaevty kópten beri bilemin. Ol kisini bilgendikten, tanyghandyqtan ýlken sharuany birge bastap otyrmyz. Esinizge sala keteyin. Izekeng sayasatqa býgin kelgen joq. Biznesmenderding ýlken birlestigin basqardy. Osydan ýsh jyl búryn osy «Úly Dala» qozghalysyn dýniyege keltirgen, qarjylandyrghan azamattardyng biri!

Bylay kelissek: aldaghy kýnderi Izekendi osynday internet-konferensiyagha shaqyramyz. Sol kezde ózinizdi qyzyqtyrghan súraqtardy sol kisining ózine qoyyp, jauabyn oqy alasyzdar.

- Ishinde Siz de barsyz, "138-ding haty" turaly ne aitasyz? "Abay" portaly halyq әrtisi Bibýgýl Tólegenovanyng hatqa qol qoymaghanyn synap jazdy. Ony bәrimiz oqydyq. Sol apamyz qol qoydym dese de eshkim oghan eshtene dey almas edi. Súrayyn degenim, bizding ziyaly qauym, әsirese, ýlkender jaghy nege jaltaq? Nege eki jýzdi, eki tildi? Osynday qor minezden qazaq qaytkende arylady?

- «138-ding haty» turaly jogharyda aittym, talay súqbat berdim, pozisiyamdy qazaqsha da, oryssha da jetkizuge tyrystym. Al Biybigýl apamyzgha, keybir ýlken kisilerding ekijýzdiligi turaly mәselege kelsek, siz aityp otyrghan redaksiyalyq maqalagha alyp-qosarym joq.

- Aydos myrza, Oral qalasyna qashan keletin oiynyz bar?

Oraldan A.Kuspanov

- Qúday qalasa, jaqyn arada baryp qalamyz. Dәl qazir qozghalysty tirkeu mәselesin sheshumen jýrmiz. Eger kezdesip, sóileskiniz kelse mening poshtama úyaly telefonynyzdy jazyp jiberiniz. Elge shyghar aldynda habarlasamyn.

(Jalghasy bar)

«Abay-aqparat»