Diny ekstremizm men radikalizm – jalpygha ortaq problema
Songhy onjyldyqta býkil әlemde terrorizm men ekstremizmning qúbylysy, onyng nysandary men kórinisteri bayqaluda.
Ekstremizm men terrorizm býgingi tanda eng ózekti mәsele bolyp otyr. Sayasatta belgili bir baghyt retinde ekstremizm radikaldy kózqarastardy jýzege asyrudyng týrli әdisterin ústanady. Ol memleketting tútastyghyna, qoghamnyng birligine qater tóndirip, zorlyq-zombylyqpen, fanatizmmen, ózderining prinsipterin qorghay almaytynymen, ymyragha kelmeuimen sipattalady. Ózining qauipti tәjiriybesinde ekstremizm terrorizmmen tyghyz baylanysta.
Zamanauy terrorizm – búl әrtýrli memleketterding últtyq shekaralarynyng sheginen shyghyp, býkil әlemdik qoghamdastyqtyng qauipsizdigine eleuli qater tóndirgen kýrdeli, kópqyrly jәne asa jaghymsyz sayasiy-әleumettik qúbylys. Jahandyq zúlymdyqpen kýresuding tiyimdi әdisteri men nysandaryn zertteuge arnalghan memleketter basshylarynyng qatysuymen kóptegen halyqaralyq konferensiyalar ótkizildi. Osy forumdarda terrorizmge tiyisti halyqaralyq reaksiyanyng oghan qarsy kýresuding halyqaralyq jýiesi talap etiletindigi turaly birneshe ret aityldy. Terrorizmge qarsy túru ýshin bizge terrorizmning mәnin naqty anyqtau qajet.
Qazirgi tanda, «terrorizm» mәnining әmbebap anyqtamasy joq. Barlyghyna mәlim, terrorizm ekstremizmmen tyghyz baylanysty, yaghni, ekstremizm terrorizmning bir bóligi bolyp tabylady.
Demek, «ekstremizm» tújyrymdamasyn aldyn-ala qarastyrmay, «terrorizm» úghymynyng mәnin ashu mýmkin emes.
Jalpy termin retinde «ekstremizm» qazirgi zamanghy sayasattyng belsendi ainalymyna jiyrmasynshy ghasyrdyng ekinshi jartysynda ghana engizildi. 2003 jyly EKPA (Europa Kenesining Parlamenttik Assambleyasy) anyqtaghanday, «ekstremizm» – búl parlamenttik demokratiya prinsipterin tikeley nemese janama týrde qabyldamaytyn sayasy qyzmetting nysany.
Ekstremizm – búl qoghamdyq-sayasy jýiening iydeologiyalyq jәne institusionaldyq negizderin joqqa shygharatyn jәne zandy konstitusiyalyq tәrtipti tez arada kýshtep ózgertuge shaqyratyn týbegeyli iydeyalargha negizdelgen sayasy tәjiriybe.
Zamanauy terrorizm men ekstremizm qogham men memlekettik qauipsizdigine belsendi týrde әser etetin auqymmen, әleuetti arttyrumen, terroristtik jәne eksrtemisttik toptar yqpaldy sayasy qúrylymdargha ainalumen, terroristter men ekstremistterding is-әreketterining qatygezdigimen jәne t.b. nysandarmen sipattalady. Terrorizm, ekstremizm jәne úiymdastyrylghan qylmys – býkil әlemdik qauymdastyq ýshin asa qauip-qater retinde sanalady.
Diny ekstremizm men radikalizm – búl jalpygha ortaq problema. Búl problemamen tek keybir memlekettik organdar ghana júmys jasaydy dep aitugha bolmaydy. Árbir memlekettik organ ózining funksionaldyq erekshelikterining negizinde óz ýlesin qosuy qajet.
Terrorizmge jәne ekstremizmge qarsy túru – búl әlemde qúqyq pen tәrtipti qamtamasyz etuding manyzdy baghyty. Tirkelgen qylmystardyng jalpy sanynyng terroristik jәne ekstremistik sipattaghy qylmystardyng shamaly bóligi bolyp tabylatyndyghyna qaramastan, olar qoghamnyn, memlekettik jәne qúqyq qorghau organdarynyng teris reaksiyasyn tudyrady.
Qazirgi tanda, osy terrorizm men ekstremizmning kórinisi memleketimizding ghana emes, býkil әlemdik ózekti mәselelerding biri bolyp tabylady. Jastarymyz dәstýrli emes diny aghymdardyng qyrlaryn bilmegendikten sol úiymdargha bet búryp ketedi.
Jastardyng diny kózqarasy әli de ózekti mәsele bolyp tabylady jәne jýieli taldaudy qajet etedi. Ár týrli sebeptermen dәstýrli dindi joqqa shygharatyn adamnyng kózqarastaryna negizdelgen jastardyng diny izdenisi HH ghasyrdyng jalpy kórinisin tabady.
Jastar – bizding memleketimizding bolashaghy, ol bizden kýndelikti qamqorlyq pen tynymsyz iltipatty qajet etedi. Jastarymyzdyng adamzattyq bolmystaghy, әsirese, din salasy siyaqty nәzik saladaghy qúndy baghdarlaryn bilu óte manyzdy. Sebebi, adamnyng jeke túlgha retinde kóbinese jas jyldarynda qalyptasa bastaydy.
Diny kózqarastaghy (destruktivti diny baghyttardyng yqpalyna týsken) keybir jas azamattar ózderin qogham men memlketke qarama-qarsy qoyyp, qazaq halqynyng ruhany mәdeniyetine jәne últtyq dәstýrlerine teris kózqaraspen qaraytyn boldy. Olarda tipti zorlyq-zomblyq tәsilderin qoldanumen memleketimizding sayasy qúrylymdaghy zayyrly sipatyn ózgertuge yqylastary payda boluda. Búl kórinister qoghamda jana sayasiy-әleumettik pishinderding qalyptasuyna sebeptes.
Jalpy, din salasynda memlketimizde kóp júmystar atqarylyp jatyr. Salystyrmaly týrde qysqa merzimde úiymdastyrylghan júmys ózining nәtiyjesin berip, al onyng tiyimdiligi birlikpen birte-birte ósedi.
Mәselen, Qazaqstanda diny ekstermizm men terrorizmge qarsy is-qimyl jónindegi 2018-2022 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlama qabyldanghan bolatyn.
Atalghan baghdarlamanyng maqsaty - terrorizm qauipteri men diny ekstremizimning zorlq-zombylyghynan adamnyn, qoghamnyng jәne tútas memleketting qauipsizdigini qamtamasyz etu.
Baghdarlamanyng mәndetterine - Diny ekstremizm men terrorizm faktilerin, onyng ishinde arnauly memlekettik jәne qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetin qamtamasyz etu jýiesin jetildiru jolymen anyqtau men jolyn kesuding tiyimdiligin arttyru, Qoghamda radikaldyq iydeologiyagha qarsy immuniytetti jәne radikaldyq kórinisterge mýldem tózbeushilikti qalyptastyrugha baghyttalghan diny ekstremizm men terrorizmning aldyn alu sharalaryn jetildiru, Diny ekstremizm men terrorizm aktilerine den qoi, sonday-aq olardyng saldaryn barynsha azaytu jәne (nemese) joy jýiesin jetildiru, Qazaqstan Respublikasy halqynyng radikaldanuyna syrtqy faktorlardyng yqpal etuin tómendetu jatady.
Sonymen qatar, atalghan baghdarlama - diny alauyzdyqty nemese arazdyqty tudyrugha baghyttalghan ekstremistik iydeyalardy jaqtaushy adamdar sanyn, Qazaqstan Respublikasynyng aumaghynda terrorizm aktilerine den qoi, sonday-aq terrorizm saldaryn barynsha azaytu jәne (nemese) joy dayyndyghynyng dengeyin jәne aldy alynghan jәne uaqtyly joly kesilgen (oy-niyetti qalyptastyru, dayyndau, shabuyldau satylarynda) ekstremistik sipattaghy terroristik jәne ózge de zorlyq-zombylyq aksiyalarynyng ýlesin azaytudy kózdeydi.
Memleketimizdegi diny ahualdyng túraqtaluy turaly negizgi baghany beretin – halyq. Osy kezende júmystyng strategiyalyq jolmen tandalghan baghyttaryn jalghastyru, is-tәjiriybeni birtindep jaqsartu manyzdy. Endi biz konfessiyaaralyq kelisimge, joghary mәdeniyetke jәne qoghamdy tәrbiyeleuge negizdelgen elimizding ruhany baylyghyn saqtau jәne odan әri arttyru ýshin bәrin jasauymyz kerek.
Abai.kz
