Abay TASBOLATOV, Respublikalyq Úlannyng qolbasshysy, general-leytenant:

«Alash ainasy» gazeti men Qazaq radiosynyng birlesken jobasy

«Aytóbel» habarynyng jazbasha núsqasy

Avtory: Edil Anyqbay

Habardyng tikeley tolqyndaghy uaqyty: 101 GhM, sәrsenbi kýni saghat 14:05-15:00

Abay TASBOLATOV, Respublikalyq Úlannyng qolbasshysy, general-leytenant:

«Alash ainasy» gazeti men Qazaq radiosynyng birlesken jobasy

 

«Aytóbel» habarynyng jazbasha núsqasy

Avtory: Edil Anyqbay

Habardyng tikeley tolqyndaghy uaqyty: 101 GhM, sәrsenbi kýni saghat 14:05-15:00

– Kópshilik qauym sizding ómirbayanynyzdy, ósken ortanyzdy, balalyq shaghynyzdy biluge qyzyghady degen oidamyn...

– Ádeyilep kelip, arnayy alghan súhba­tynyz ýshin raqmetimdi aitamyn. Biz soldat­pyz ghoy. Men Soltýstik Qazaqstan oblysy  qazirgi Esil audanynda Nikolaevka degen (qazaqshy atauy – Kóbesh) auylda 1951 jyly dýniyege keldim. 1959 jyly sol auyldaghy orys synybyna mektepke bar­dym. Qazaq synyptary da boldy. Al men orys mektebin bitirdim. 1969 jyly Tashkent qalasyndaghy Lenin atyndaghy jalpy әske­ry komandalyq uchiliyshege baryp emtihan tapsyrdym. Soltýstik Qazaqstannan barly­ghy 14 bala barghan edik, sonyng tór­teui ghana oqugha týstik. Men әjemning qolynda ósken balamyn. Ol kisi 1972 jyly ómirden ótti. Sol jaryqtyq әjemiz qansha erkeletse de, bizdi adamdyqqa tәrbiyeledi. Ájeme myng da bir raqmet!

– Áskery qyzmetker bolsam degen armanynyz sol bala kýninizden bastau aldy ma?

– IYә, 2-synypta oqyp jýrgende-aq әskery qyzmetker boludy armanday­tyn­myn. Biraq ol ýshin nendey dayyndyq kerek, qol jetkizuding qanday joldary bar ekenin týsinbeytin edik. Áyteuir әskery taqyryptaghy kitaptar men jurnaldardy, әsirese «Qyzyl júldyz» jurnalyn tauyp alyp oqityn edim. Sosyn deneshynyqtyru sabaghynda ózimdi dayyndaytynmyn. Voenkomatqa baryp anyqtap súrap, arman etken oquyma týstim. Tashkenttegi oquymnyng bir jyly ayaqtalghanda Almatyda Joghary komandalyq әskery uchiliyshe ashyldy. Ishinde Baqytjan Ertaev bar bir rotany Almatygha auystyrdy. Osylaysha oquymyz­dy Almatyda bitirdik. Sodan vzvod koman­diyri qyzmetinde jýrip, merziminen búryn agha leytenant shenin aldym. Ol kezde Mәskeuden baqylap otyrady. Odan song rota komandiyri bolyp bes jyl qyzmet istedim. Men basqarghan rota ýzdikter qata­ry­nan kórinip, taghy da shúghyl kapitan shenin iyelendim. Áskery medali, marapat­tar da keldi. Mәskeu akademiyasyna oqugha týstim. Ol jerde ýsh jyl oqydym. Bitiretin jyly Almaty qalasyndaghy Joghary komandalyq әskery uchiliyshening bastyghy Nekrasov әskery әdis-tәsilden dәris beruge arnayy úsynyspen shaqyrdy. Dәris oqy­dym, agha oqytushy boldym. Jeti jyl­day sol jerde batalion komandirlerining arasynda jalghyz qazaq men edim, jogharghy toptardy basqarugha meni jibere qoymady. Biraq basqarghan batalionym jaqsy jaghy­nan kórinip, 1987 jyly M.Gorbachevtyng túsynda «Otangha qyzmeti ýshin» degen Qaruly Kýshterding III dәrejeli qolaqpanday medalin keudeme taqty. Sol uchiliyshe bo­yyn­sha medalidy jalghyz men alghan eken­min. Osy jyldary ghylymiy-zertteu júmys­tarymen ainalysudy oigha alyp jýr edim. Mәskeuge baryp ghylymy izdenushi bolyp tirkelermin dep te oiladym. Mening zert­tegen baghytym – 2000 jyldary qazaq, qyrghyz, basqa da músylman halyqtary sarbazdarynyng sany sanaq boyynsha 65%-gha jetip túr eken. Al qazaq, qyrghyz, jalpy, músylman ofiyserleri az. Men osy jaghyn zerttedim. Mekteptin, joghary әskery oqu oryndarynyng әskery baghdarlamalaryna pәn retinde engizu kerektigin eskerdim. Olar­gha ofiyserler kerek, әitpese jauyn­ger­lik dayyndyq jónimen bolmaydy. Zertteu júmysymnyng taqyryby «Kenes әskerining jәne TMD elderi halyqtarynyng últtyq mәseleleri» dep atalatyn edi. Búl 1987-1988 jyldary edi. Sonda Mәskeude­gilerding maghan aitqany: «Ol mәselening bәri sonau 1917 jyly sheshilip qoyghan. Eline qayt». Elge keldim. Marqúm, akademik Manash Qozybaev jetekshilik etti, 1987 jyly ghylymy júmysymdy qorghadym. Osylaysha әskery jol jәne zertteu, bilim jaghyna da aralasyp jýrgen jayymyz bar. Alla taghalagha shýkirlik etemin. Nege deseniz, búl ómirde jay ghana qolbasshy bolyp jý­rip, tarih jaghyna mәn bermey, ony zertteu isine kónil audarmay, ghylymgha den qoymay, isimiz tereng bolmaydy.

– Siz Kenes ókimeti kezinde búrynghy qúrylym boyynsha әskerde boldynyz, sol uaqytta qyzmet jolyn bastadynyz. 1991 jyly elimiz Tәuelsizdik aldy. Osy eki ortada aiyrmashylyqtar, qiyndyqtar, qayshylyqtar boldy ma?

– Áldeqanday qiynshylyqtar boldy. Tәuelsizdik alghangha deyin de jeti jylday batalion komandiyri boldym. Algha qaray jýrgizbegen kezender de boldy. Tәuelsizdik alghannan keyin, 1992 jyly kәduil­gi sapta túrghan polkovnik edim. 1991 jyldyng qazan aiynan 1992 jyldyng mamyryna deyin Memlekettik qorghanys komiyteti bólimin Saghadat Qojahmetúly Núrmaghambetov basqardy. Onyng aldynda bizdi Memlekettik qorghanys komiyteti dep ataytyn. Sonyng ishinde men bólim bastyghy boldym. Bәri de Tәuelsizdikting arqasynda ghoy, shirkin! Meni birde Saghadat Qojahme­túly shaqyryp alyp: «Sen endi diviziyany basqarasyn, uaqyt keldi, qyryqtasyndar», − dedi. Son­da «basqara alamyz ba?» degen oy da boldy. Óitkeni búryn bir ghana baghytta edi. Endi zenbirekshiler, saperler, tylda júmys isteytinder t.s.s. әsker týrleri kerek boldy. 1992 jyldan bastap barlyghy 11 mamandyq dayynday bastadyq. Oghan qosa, kursanttar men soldattargha tamaq beru ke­rek, kiyim-keshegi taghy bar. Qúrylys mater­ial­daryn tabu da qiyn. Ol kez qiyn bol­dy. Bar kýsh-jigerimizdi salyp, sol isterdi abyroymen atqara aldyq dep oilaymyn.

– Qiyndyqtardan shyghugha múryndyq bolghan túlghalar turaly ne aitasyz?

– Áriyne, bir ózing jýrip is bitire almay­syn. Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng qamqorlyghynyng arqasynda talay isting basy qayyryldy. Oqu-jattyghu isteri Otar­da, Ayagózde, meyli Saryózekte bolsa da, әrdayym qatysyp, kórip, bizden emtihan alatyn jәne kómegi de boldy. Ol kezderde әsker generaly Saghadat Núrmaghambetov, bertin kele qorghanys ministri Múhtar Altynbaev boldy. Tәuelsizdik alghan tústan bastap Qazaqstannyng әr aimaghynan qazaq ofiyserleri kele bastady. Almatydaghy uchiliyshede oghan deyin bar-joghy ýsh-aq ofiyser boldyq. Birte-birte qatarymyz kóbeydi. Qazirgi kýni nege bizding Qaruly Kýshterimiz myqty? Sebebi bizding qazaq azamattarynyng ruhynyng myqtylyghymen kýshti. Áskery sheruler ótkizu barysynda el-júrt ishtey osyghan ketken memlekettik shyghyndy eseptep, әrtýrli әngimege tizgin beredi. Eger oilansanyz, osy sheru degeni­miz­ding ózi – patriottyq tәrbiyeleuding bir joly. Ol sherudi dayyndau onay sharua emes. Ne desek te, basqa halyqtardan den­geyi kem emes.

– Óziniz basqaryp otyrghan Respublikalyq Úlannyng negizgi mindetterine toqtalyp ótseniz.

– Respublikalyq Úlan 1992 jyly 16 nauryzda qúryldy. Biyl qúrylghanyna – 19 jyl, aldymyzda 20 – jyldyghy. Búl újym әskery jauapkershiligi ýlken mindet­terding jýgin kóterip keledi. Aldyna qoyyl­ghan maqsat ta zor. Elbasynyng tapsyr­ma­symen joghary lauazymdy azamattardyng qauipsizdigin qorghau, dәstýrli sharalargha qatysu, asa manyzdy memlekettik nysan­dardy, Memlekettik Tu men Memlekettik Eltanba syndy nyshandardy kýzetu tәrizdi mindetter jýktelgen. Áskery jәne tótenshe jaghday rejiymi kezinde Respublikalyq Úlan Qazaqstan zandaryna say, el qorghaugha qatysady. Baghdarlamagha sәikes, oqu-jat­tyghular qysy-jazy ýzdiksiz jýrgiziledi.

– Úlannyng qúrylymynyng tarihpen sabaqtastyghy, kórshi elding әskery jýielerimen sәikestigi bar ma?

– Úlannyng qúryluyn tarihpen sabaq­tastyryp ta qaraugha bolady, әriyne. Álem­de monarhty memlekettik elderde rәmiz­der­di kýzetetin arnauly jasaqtary bolghan. Jasaq әskerding erekshe týri degendi bildi­redi. Onday jasaqtar antikalyq dәuirlerde de bolghan. Mysaly, parsy elinde ajalsyz­dar korpusy boldy. Al Rimde imperator Avgust kezinde 9000 jasaq qyzmet etken. Al XIX ghasyrda Fransiyada, Italiyada jaq­sy jaraqtalghan, myqty әzirlengen salta­natty kiyingen jasaqtar payda bolghan. Res­pu­blikalyq Úlan qúrylghan kezde Reseyding preziydent polkining tәjiriybesine sýiendik. Áli kýnge deyin ózara qarym-qatynasymyz bar. Olar bizden tәjiriybe alady, biz olardan alamyz degendey. Bizding elde әskery boryshyn óteu birjyldyq merzimge ózgerdi, al Reseyge ol jýie bizden keyin keldi. Olardyng atty eskadrondary bar. Bizde de keleshekte onday mýmkinshilikter bolyp qala ma degen senim bar. Byltyr ózim arnayy baryp sony zerttedim. Basqa memleketterge qaraghanda Elbasymyzdyng arqasynda bizding Úlannyng qúramy tamasha dep oilaymyn. Nege deseniz, Reseyding ózin­de polki bar, orkestri joq. Bizding Preziydent orkestrining ishinde aspaptyq, estradalyq toptar bar. Ózimizding by toptarymyz bar. Arnauly halyqaralyq qabyldaular bol­ghan­da konsert te boluy kerek. Bizde osy jaghy jaqsy jolgha qoyylghan. Keremettey әrtisterimiz bar. Mәselen, Bekbolat Tileu­han, Ayman Músahodjaeva, Núrlan Óner­baev t.s.s. Qazirgi uaqytta Janat Baqtay, Janat Shybyqpay, Klara Tólenbaeva, Ar­daq Balajanova tәrizdi talanttarymyzdyng esimin atay alamyz.

– Respublikalyq Úlannyng qúramyna kiru ýshin sarbazdargha qanday talaptar qoyylady?

– Qaruly Kýshterding ishinde eng biyik sapta túratyn – bizding úlandyqtar. Enbekti jýzege asyru onay sharua emes. Bizge myqty sarbazdar qajet. Ony әskery komissariat­tardan bir ay búryn iriktep alamyz. Tek boyyna ghana qaramaymyz, sonday-aq onyng ishki sezimi, týisigine de mәn beremiz. Patriottyq sezimi biyik jәne densaulyghy myqty boluy shart. Sportqa beyim boluy kerek. Ony psihologiyalyq tekseristerden ótkizedi. Sosyn Últtyq qauipsizdik komiyteti arnauly tekseristen ótkizedi. Sonday syn­dardan ótken sarbazdardy ghana qabyl­day­dy.

– Úlannyng ishki kadr-maman mәselesi turaly ne aitasyz?

– Kadr mәselesinen bizde qiynshylyq joq. Arnayy kelisimshartpen júmys istey­tin ofiyserler bar. Al qajettilik tuynda­ghan­da aldyn ala tekseristerden ótkizip, iriktep alamyz. Eng basty talap – patriottyq sezimining biyik boluy. Otanyn sýigender qyzmetine jauapty bolady.

– Patriottyq sezimderin oyatu ýshin qanday әdis-tәsilder qoldanasyzdar?

– Búl da – basty mәsele. Ókinishke qaray, bәri birden patriot bolyp kele qoymaydy. Respublikalyq Úlanda barlyq pәrmender tek qazaq tilinde jýredi. Onyng bәri onaylyqpen bola qalghan joq. Aramyz­daghy orystildilerge qazaq tilinen sabaqtar jýrgizip jatyrmyz. Aptasyna ýsh ret, top-topqa bólinip oqidy. Shala jәne ortasha biletinderge til jaghynan osylaysha arnau­ly sabaq jýrgiziledi. Tarihsyz algha jýre almaytynymyz taghy anyq. Óz tarihyndy, óz halqynnyng ótkenin bilmegendiging kemshi­ligin. Saq, ghún dәuirine barmay-aq, odan keyingi Jonghar shapqynshylyghy kezenderin eske alsaq, qazaqtyng qanday-qanday batyr­lary boldy? Ol kezdegi biyler qanday edi? Qúrylym qanday boldy? Han qanday sayasatpen el basqardy?! Kýishilerimiz kimder? Jyrshy, jyraularymyz kim?! Odan keyin Alash arystaryna kelemiz. Kim atyldy? Ne ýshin atyldy?! Atalarymyz, babalarymyz nege qyrshynday ketti?! Sәke­nimiz, Maghjanymyz, Álihanymyz bol­syn. Apyrmay, olardyng esimderin, elge jasaghan enbekterin bilmesek, kim bolghany­myz?! Bostandyqty ansap jylap ketti ghoy solar. Qazirgi biz kórgen bostandyq − sol batyrlarymyz ben arystarymyzdyng arqa­larynda kelgen jenis. Bizding sarbaz­darymyzdyng qolynda bes-alty bettik qazaq batyrlary jayynda jazylghan kórneki qúraldar bar. Árbir sarbaz el egemendigi jolynda kýresken batyr babalar esimderin bilui qajet. Tarih kezenderinen habardar boluy manyzdy talap. Árbir sarbaz óz tughan ólkesining qasiyeti men ereksheligin, jergilikti últ maqtanyshtaryn bilgeni dú­rys. Qazirgi tanda memleketimizding jer kó­le­mi әlem boyynsha 9-orynda túr. Kezinde Abylay han ómirden óterining aldynda: «Men qala sala almadym-au!.. Ýsh jýzding basyn qosa almadym-au!.. Shekaranyng qazyghyn qagha almadym-au!.» − deytin sóz­deri bar emes pe?! Sol babalarymyz orynday almay ketken el aldyndaghy bo­rysh­ty isti Elbasymyz jónge saldy. Qansha jerden «Men patriotpyn!» dep bos aita bergennen ol patriot bola almaydy. Sol ýshin sarbazdargha tәjiriybelik, oq atugha qatysty sabaqtar, meyli qaysy dәristi bastamas búryn, eng aldymen, eki-ýsh minut tarih betterine kóz jýgirtken abzal. Batyr­lardy sóz etu arqyly jýregine qúiyp, sanany oyatugha bolady.

– Úlannyng kórshiles elderding sarbazdarymen tәjiriybe almasuy jәne dengeyin salystyrmaly týrde qalay baghalaugha bolady?

– Ózara tәjiriybe almasu jaghy Reseymen jaqsy qalyptasqan. Mәskeu Kremlining komendanty, general-leytenant Sergey Hlebnikov, Preziydent polkining general-mayory Oleg Galkin degen bar, mine, solar­­men baylanysymyz jaqsy, Qyzyl alanda ýsh jyldan beri ótip kele jatqan әskery muzykalyq festivali bar. Ol festivalige barlyghy 15-16 memleketten qatysady. Mine, sol festivalida biz eki jyl qatarynan 1-oryndy aldyq. Búl jer­degi aitpaghym, Preziydentting әskery orkest­rining dengeyi óte joghary. Oghan kelgende talabymyz qatty. Repertuarlaryn da ýnemi janartyp otyrugha tyrysamyz. Aymaq­tardan daryndy әrtisterdi de shaqyrtyp jatamyz. Tәjikstan elinde bizdikindey jasaghy bar, olar da tәjiriybe almasugha kelip túrady. Bastapqy jyldary Sәt Toqpaqbaev, Bolat Ysqaqov basshy bolyp jýrgeninde Úlannyng qalyptasyp, nyghangy­na ýlken ýles qosty.

– Sarbazdarynyzdyng jetistigin atap ótseniz...

– Biylghy oqu-jattyghu boyynsha arna­yy qúrylghan komissiya qorytyndy jasaugha tayau qaldy. Sport  jaghynan  sarbazdarymyz  maqtaugha túrarlyq. Kirding tasyn kóteru sayysy boyynsha әlemdik jarysta kýmis jýldeni Jomart Tileshov atty bizding sarba­zymyz әkeldi. Tek Úlannyng ghana emes, eli­miz­ding kók bayraghyn kóterip jýrgen maq­tanyshtarymyz barshylyq. Jaqynda Ganza Ruslan esimdi sarbazymyz kikboksingten Qazaqstan chempionatynda ekinshi oryngha ie boldy. Qaraghandy qalasynda ótken qoyan-qoltyq úrysta Berik Shynarov altyn medali alsa, Ánuar Mәmbetov ekinshi oryndy, Ghany Beyseuov ýshinshi oryndy iye­len­di. Ayta bersek, jetistikterimiz barshy­lyq. Aldaghy uaqytta jasaytyn tirlikter de kóp. Ózimizding újymgha qyzmetterining tabysty boluyn, elimizge Tәuelsizdigimizding bayandy boluyn tileymin.

– Abay agha, Qazaq radiosyn tyndaysyz ba?

– Tyndaghanda qanday! Uaqytym bolsa erteden keshke deyin tyndaugha barmyn. Anau taqtany kórdiniz be? Sol taqtagha sayasi, tarihi, mәdeni, әdeby ózime týsinik­sizdeu sóz estisem, jazyp qoyamyn. Kirgen-shyqqanda qarap, jattap otyramyn.

– Sózdik qorynyzdy molaytugha Qazaq radiosynyng ýlesi bar eken ghoy.

– Áriyne, qúdaygha shýkir deymin. Kenes ókimeti kezinde oquyng orys, dosyng orys degendey qiyn boldy ghoy. Tәube! Qazaq radiosyna qanaghatta­na­myn. Biyl Qazaq radiosyna – 90 jyl. Újymdy merekesimen shyn jýrekten qúttyqtaymyn! Qazaq radio­synyng arqa­syn­da mәdeniyetti, tarihty, әdebiyetti, kýidi, ólenderdi, onyng maghyna­syn bilemiz, qanday tamasha! Patriottyq sezim, patriot­tyq tәrbie Qazaq radiosynda jatyr.Ýlken-kishi osyny úqsa eken deymin. Qazaq­stanymyz jaynay bersin!

– Ángimenizge raqmet!

http://www.alashainasy.kz/person/28659/