Ýsh kýn búryn Almaty oblysynyng Úighyr audanynda bolghan shetin oqigha qoghamda qyzu talqy tudyrdy. Álige deyin әleumettik jelidegi әngime audan atauy tónireginde jalghasuda. Jelidegi júrt ta, jergilikti júrt ta audan atauyn qazaqshalaudy qoldap sóileude. Jergilikti júrt degendegimiz - qazaqtar. Áytpese, audandy aralap, aqparat jasaghan kóp BAQ-ty qarap otyryp, onda sóilegen jergilikti úighyr últynyng ókilderining auzynan audan atauyn ózgertu turaly eki auyz sóz esty alghan joqpyz. Sondyqtan, búl talap – qazaqtyng ghana talaby bolyp otyr. Al, qoshyna halyq (úighyrlar) audannyng da, auyldyng da atauyn ózgertuding qajeti joq degendi aitypty.

Etnikalyq qúram jәne kóshe ataulary

Endi qaranyz, 2020 jylghy Statistika komiytetining deregi. Audanda 62 732 túrghyn bolsa, sonyn: 36 700-i úighyrlar, 24 700-i qazaqtar eken. Qalghandary ózge etnos ókilderi. Odan qalsa, audan ortalyghy Shonjyda 62 kóshe bolsa, onyng 35-ine úighyr azamattarynyng esimi berilgen eken. Olardyng arasynda qarapayym mektep basqarghan azamattar da bar kórinedi. Búl «31 arnanyn» aqparaty.

Dau basy: Jolgha talas

Endi keri sheginis jasayyq. Janjal neden bastaldy? 16 mausymda Shonjy auylynda eki kólik bir-birine jol bermey, ayaghy kiykiljing tughan. Eki kólikte on adam otyrypty. Arty tóbeleske úlasyp, bes adam pyshaq jaraqatyn alghan. Tóbeles Shonjy auylynyng Shanhay shaghyn audany men Bahar auyly jastary arasynda bolghan. Audandyq auruhanagha týsken eki azamatqa ota jasalghan.

Qazir atalghan oqigha boyynsha qylmystyq is qozghalypty. Búl turaly keshe oblys әkimdigining baspasóz hatshysy Ghalymúrat Jýkel aitty.

«Qylmystyq kodeksting 293-bap 3-tarmaq ekinshi bólimi («Búzaqylyq») boyynsha qylmystyq is qozghaldy. Osy bap boyynsha sotqa deyingi tergeu amaldary jýrgizilip jatyr»,- dedi ol.

Batalovtyng uәdesi. Audan atauyn ózgertu mәselesi

Al 17 mausym kýni Shonjygha shúghyl týrde oblysy әkimi Amandyq Batalov myrza baryp, auyl aqsaqaldarymen kezdesu ótkizgen. Ol kezdesuding shaghyn beyne jazbasy әleumettik jelige tarady. Kezdesude auyl túrghyndary Amandyq Ghabbasúlyna audan atauyn ózgertudi talap qylyp qoyghan. Túrghyndardyng talabyn tyndaghan oblys әkimi elding amanat sózin Aqordagha jetkizuge uәde bergen. Osydan keyin-aq, BAQ: «Batalov audan atauyn ózgertuge uәde berdi», dep aqparat tarata bastady. Mine qaranyz:

Sn.kz: Batalov Úighyr audanynyng atauyn ózgertuge uәde berdi

Taldykorgan-online.kz: Batalov Úighyr audanynyng atyn ózgertuge uәde berdi (viydeo)

Newsroom.kz: Batalov Úighyr audanynyng atyn ózgertuge uәde berdi (viydeo)

Al, Batalov ne dep uәde berdi? Óz sózi:

«Qanday mәsele kóterildi desem, barlyghy negizigen janaghy tóbeles emes, audannyng atyn aitady. Bir mәsele, osy jerde. Sonyng barlyghynyng saldary. Sodan shyqqan jaghday. Sondyqtan, osynyng barlyghyn anau Astanagha jetkizemin. Aytamyn. Mine, erteng aitamyn. Sosyn, qazir kishkene dúrystalyp alsyn. Biz de Astanagha barmaugha tyrysyp jatyrmyz. Koronavirus kóp. Búryn men әr joly Núr-Súltangha barghanda, Elbasyna, Preziydentke, Premier-ministrge, ministrlerge kiremin. Mәselelerdi sheship jýrmin ghoy. Qazir jaghday bir bolghanda men ózim arnayy jazylyp, Memleket basshysyna kirip, myna jaghdaylardyng barlyghyn aityp beremin dep, men sizderge uәde, mine berip otyrmyn», - depti Amandyq Batalov.

Amandyq Ghabbasúlynyng bergen uәdesi osy. Auyldaghy aghayynnyng amanat sәlemin Astanagha, Aqordagha jetkizetinin aitypty. Sonymen, bar mәsele audan atauyna tirelip túr ma? Shyntuaytynda solay. Almaty oblysynyng Úighyr audanynda búghan deyin de birdi-ekili kiykiljing bolghan. Mysaly, Shonjy, Shelek, Malybaydaghy qazaq-úighyr «qaqtyghystary» turaly sol kezde BAQ jazdy, taratty. Túrmystyq sipattaghy kiykiljinnen bastalghan osy oqighalardyng barlyghynyng derlik sony audan atauyn ózgertu turaly talappen ayaqtalyp jatty. Búl joly da solay boldy. Ol turaly «Minber» sayty egjey-tegjeyli jazypty. Qaytalap jatpayyq. Tek toqtala ketetin bir mәsele – Úighyr audanynyng basshylarynda qazaqtan basshy joq kórinedi. «Minber» solay depti. Shonjy auylynyng túrghyny Qayrat Aldiybekov degen azamat sóidepti.

Jelidegi taghy bir derek: Audannyng negizi 1935 jyly qalansa, Shonjy auyly audan ortalyghy bolyp 1945 jyly auystyrylghan. Audangha jalghyz qazaq – Sembay Temirhanov aupartkomnyng birinshi hatshysy bolghan eken. Shynymen solay ma?

Úighyr audanyn kimder basqardy?

Biz 1999 jyldan bergisin ghana taba aldyq. Wikipedia-daghy derek:

1999 jyl nauryz – 2007 jyl mamyr aralyghynda Tohtasunov Vladimir Imtahunovich degen adam әkim bolypty. Úighyr audanynyng Ketmen degen auylynda tughan Vladimir Tohtasunov 1999 jylgha deyin (1988-1999 jyldar aralyghynda) «Almatyobljylukommunenergo-nyn» Bas diyrektory bolghan eken.

2007 jyl mamyr – 2014 jyl qarasha aralyghynda Omarov Koiymchan Avanovich degen adam audandy basqarghan. Búl kisi de Shonjynyng óz tumasy. Úighyr audanynda jer inspektory, sosyn әkimning orynbasary bolghan.

2014 jyl qarasha – 2017 jyl qyrkýiek aralyghy Tohtasunov Alimjan Imtahunovich degen adam әkim bolypty. Injiyner-mehaniyk, kiybernetika mamany. Ekonomika boyynsha ghylym doktory. Syrty ister ministrliginde, Taylandtaghy elshilikte qyzmette bolghan. Últtyq bankte Ishki audit dpertamentinde orynbasar bolghan. Sóitip jýrip Úighyr audanyna әkim bolyp taghayyndalghan.

2017 jyly qolastyndaghy qyzmetkerlerge dórekilik jasap, qyzmettik etikany saqtamaghany ýshin qyzmetinen alynghan eken.

Sóitip onyng ornyna 2017 jyldyng qarashasynda Nurahunov Shuhrat Turdahunovich taghayyndalypty. Shuhrat Turdahunovich qazirgi kýnge deyin sol audandy basqaryp keledi.

1999 jyldan kýni býginge deyin audangha kimder basshylyq jasaghany turaly aqparat internettegi ashyq derekkózderinde bar eken. Al 1999 jylgha deyingilerin izdep taba almadyq. Shynymen, audan tarihynda jalghyz – Sembay Temirhanovtan basqa qazaq әkim bolmaghan ba? Búl súraqqa Úighyr audany әkimdigi jauap berer degen ýmittemiz. Eger ras bolsa, audangha nege qazaq nemese úighyrdan ózge últ ókilderi әkim bolmaydy? Búl da kópting kókeyindegi kóp saualdyng biri.

Týiin. Auyl jastarynyng arasyndaghy janjaldan bastalghan daudyng ayaghy jyldar boyy qordalanyp jatqan audan atauyn ózgertu turaly talappen ayaqtalghanyn jogharyda aittyq. Oblys әkimi auyldaghylardyng amanatyn Astanagha jetkizuge uәde beripti. «Kýtinder», - deydi.

Shәriphan Qaysar

Abai.kz