Aqyn Meyirhan Aqdәuletpen ótip jatqan konferensiya ayaqtaldy. Meyirhan myrza oqyrmandar joldaghan saualdardardyng songhy bir tobyna jauap bere kelip, abaydy tanu jayly pikirin bylayshy jetkizedi: «Abaydan pút jasamau kerek. Pútqa nadan tabynady! Júrt tabynyp jatqan son. Abaydy jýrekke, dilge sinirip, onymen dos bolyp alu kerek. Áytpese, «Abay myqty ghoy ...» degendi «tupoy chinovniyk» te aitady. Abaydy týsingennen emes. Bolghansudan.  Halyqqa bәrin biletin kisi bop kóringensigennen. Aytqanmyn: Abay - «normalinyy pareni» dep. Sebebi, ol meniki. Mening dosym».

«Abay-aqparat»

-Shynynyzdy aitynyzshy, Talasbek Ásemqúlov, Zeynolla Serikqaliyev aghalardyng maqalalaryn "Altyn Orda" gazeti betine shygharghanda, ózinizge de qarsy Jýsipbek Qorghasbek, Ámirhan Mendekeler tarapynan qulyq-súmdyq úiymdastyrylady dep qoryqqan joqsyz ba?

-Ony Ámirhannan súra.

-Meyirhan agha! Ótken jyly "Abaydy pir etip, syiynudyng qajeti joq" degen súhbatynyz respublikalyq basylymgha shyqty, biyl óziniz «Abay.kz»  aqparattyq portalyna kelip әngime aityp otyrsyz. Abay atamyzdyng aruaghynan qaymyqtynyz ba?

Aqyn Meyirhan Aqdәuletpen ótip jatqan konferensiya ayaqtaldy. Meyirhan myrza oqyrmandar joldaghan saualdardardyng songhy bir tobyna jauap bere kelip, abaydy tanu jayly pikirin bylayshy jetkizedi: «Abaydan pút jasamau kerek. Pútqa nadan tabynady! Júrt tabynyp jatqan son. Abaydy jýrekke, dilge sinirip, onymen dos bolyp alu kerek. Áytpese, «Abay myqty ghoy ...» degendi «tupoy chinovniyk» te aitady. Abaydy týsingennen emes. Bolghansudan.  Halyqqa bәrin biletin kisi bop kóringensigennen. Aytqanmyn: Abay - «normalinyy pareni» dep. Sebebi, ol meniki. Mening dosym».

«Abay-aqparat»

-Shynynyzdy aitynyzshy, Talasbek Ásemqúlov, Zeynolla Serikqaliyev aghalardyng maqalalaryn "Altyn Orda" gazeti betine shygharghanda, ózinizge de qarsy Jýsipbek Qorghasbek, Ámirhan Mendekeler tarapynan qulyq-súmdyq úiymdastyrylady dep qoryqqan joqsyz ba?

-Ony Ámirhannan súra.

-Meyirhan agha! Ótken jyly "Abaydy pir etip, syiynudyng qajeti joq" degen súhbatynyz respublikalyq basylymgha shyqty, biyl óziniz «Abay.kz»  aqparattyq portalyna kelip әngime aityp otyrsyz. Abay atamyzdyng aruaghynan qaymyqtynyz ba?

-Abaydan pút jasamau kerek. Pútqa nadan tabynady! Júrt tabynyp jatqan son. Abaydy jýrekke, dilge sinirip, onymen dos bolyp alu kerek. Áytpese, «Abay myqty ghoy ...» degendi «tupoy chinovniyk» te aitady. Abaydy týsingennen emes. Bolghansudan.  Halyqqa bәrin biletin kisi bop kóringensigennen. Aytqanmyn: Abay - «normalinyy pareni» dep. Sebebi, ol meniki. Mening dosym. Keyde ishtey kerildesip alamyz. «Bazarynnyng barynda qazirgiler qúsap nege oinap-kýlmedin, jalghandy nege jalpaghynan baspadyn, t.t.» dep renjiymin. Abay ezuin tartyp, basyn shayqaydy. «A-ay, jamanym-ay!» deydi. Men osydan song nege qaymygham onyng aruaghynan? Maghan kómektesip jýrgen «blatnoy» «kryshalar» emes, sol normalinyy jigit. (Men de tobyqty kórinem, nemese Abay tórtqara shyghar, tatumyz ekeumiz).

-Ahas agha (Tajutov) qayda jýr? kezinde «Altyn Ordany» dýrkiretip edinizder. Sol kezdegi gazettey gazet kórgenim joq әli. Nege qaytyp qaldynyzdar? «Egeuqúiryqtardyng erejesi» talqan qyldy ma sizderdi de? Ekonomikalyq-halyqaralyq, sayasiy-últtyq túrghyda dúrys saraptaytyn sarapshy-analitik kórgenim joq Ahas aghadan basqa. Óte ókinishti kәzirgi han-talapaygha týsken elding jaghdayy.
Agha, eldegi atyshuly sopylar isine qanday kózqarastasyz? Sopylyq dәstýrimizdi qoldaghan qanshama ghalym, aqsaqal ýlken aghalarymyzdyng pikirlerin tyndamay aty-jóni eshkimge belgisiz adamdardyng núsqauymen sottalyp kete bergen kisilerding isi kýmәn tudyrmay ma?

-Aqas... Ayttym ghoy, orysshalasaq, «u nas perevernutyy miyr, perevernutoe soznaniye». Aqas siyaqtylardy Elbasyna kenesshilikke úsynar edik әitpese...

Bayaghyda Aqas aityp, ainalymgha týsirgen «egeuqúiryqtar erejesi» әli kýshinde túr. Sol  sebepti de «últtyng dúrys miyn» asa qajet etpey túr bizding qogham.

Sopylar turaly aittym. Men oilaymyn: sonyng bәri qazaqtar emes pe, tipti, adasyp jýrse de, týsindirip, jolgha salyp, basy isteytinderding bәrin sorlylau qazaqtyng mýddesine nege paydalanbasqa? Biz alyp ónirde otyrghan az ghana halyqpyz, qanday kýn tusa da, aqyldy, bilimdilerimizdi saqtap, kóbeyte beruimiz kerek qoy. Ózimizdi ayauymyz, jaqsylarymyzdy kóbeytuimiz kerek. Ázir, aittym ghoy, tek qana ózimizding ózimizge shamamyz jetip túr. Últ degenning potensialy sanauly ghoy. Tandauly az. Sol az tandaulynyng bәri birdey adal emes. Solay eken dep tirsegin qyrqa beretindey biz paqyr orys ne qytay emespiz ghoy, «qalghany da jaraydy» derlik...

-Áy, qúityrqylar-ay! Osynday sózderinmen ghoy sender Jýsipbek, Ámirhandar men Meyirhandardyng arasyn ashyp bittinder. Qazir olar ózara jau siyaqty. Biraq bilim-bilik jaghynan, әdebiyetke tereng boylau jaghynan jogharyda qysyr komment jazghandardan 100 ese artyq. Mәke, bir-aq ótinishim bar. Óziniz sekildi talantty jigitter aitaqqa ermey, býtin jýrinizdershi. Bizge meyirimdi Meyirhandar, el degende jón sóileytin Jýsipbekter qatar kerek. Aman bolynyz! Kemi Zimanov aghamyzdyng jasyn jasanyz.
Astanalyq ininiz

-Men esh qazaqpen jau emespin. Kәdege asatynnyng bәrining qadirin bilu kerek, aittym ghoy, kóp emespiz.  Jýsipbek,  Ámirhandar, ózgeler, bәri aman bolsyn.

P.S. Qadirin bilu degen «znachok» beru, «tizimge qosu» emes. Janmen, jýrekpen qasterleu, aman saqtau, qajet bolsa, bolysu.

-Talasbek Ásemqúlovtyng shygharmashylyghyn qalay baghalaysyz? Ol qazir Astanada túrady.

-Talasbek - tabighy ghajayyp potensiyalyn tolyq paydalana almay kelgen daryndy dosym. Sebep - bayaghy, «egeuqúiryqtar erejesi». Alla amandyq bersin oghan, ol talay sharua bitire alady.

-Múhtar Maghauindi Ámirhan Mendeke nege Amanhan Álimnen qorghap qalmady dep oilaysyz?

Pragalyq dosynyz

-Ony ózinen súra.

-Dosynyz, talantty synshy Áliya Bópejanovamen habarlasyp túrasyz ba?

-Álbette. Men ony siyrek kezdesetin qazaqy adamnyng biri dep qadirleymin.

-Ámirhan Balqybektey daryndy aqyn, bilgir kósemsózshimizdi nege baghalay almay jýrmiz dep oilaysyz?

- Baghalau degen ne? Bastyq qylu, syilyq beru me? Ony sanaly qazaqtyng bәri baghalaydy. Aman jýrsin ol.

P.S. Jalpy adal kisi maqtan da, bagha da dәmetpeu kerek. Olay bolsa eger, ol sauda bop shyghady.

-Plakatshyl, deklamasiyashyl, agitator aqyn Serik Aqsúnqarúly ólenderin poeziya dep aitugha bola ma? Onyng jazyp jýrgeni rechitativ emes pe? Songhy kezderi ol jaghympaz, tópily jalaghysh, órekpe aqyngha ainaldy.

-Sen Serikke keyime. Jaqsy aqyn. Álginde aittym, qazaqtyng baryn qadirleu kerek. Serik nashar bolghanda saghan (maghan, oghan) bireu ózinikin bere me? Meninshe, bireuden minsizdik dәmetuden onayy joq, sony qoy kerek qazaqqa. Al ne jalau, qalay jýru әrkimning óz sharuasy, әri-beriden song óz týsinigi, bary. Taghy aitam, biz óte azbyz ghoy. Ayau kerek az adamdy. Áriyne, únamaghanyn aitu kerek, tek janyna kezdik salmay-aq aitqan jón, kәsiby túrghydan, mәdeniyetti týrde.

Maghan baylanysty da solay. «Qúl eshkimdi sýie almaydy, jaryghym» (Júmatay J.). Qúldar meni de óz qataryna qosylmaghanym ýshin keshire almaydy. Eger seni audangha әkim qoysa, ózgeshe sayrar edin. Kórmedikting әngimesin aitpa.

-Biylikte jýrgen aqyndar -  saray aqyndary. Tәrtip komissiyasynda talaylardyng betin tile otyryp, onan da asqan soraqylyqtardyng ortasynda jýrdiniz. Jazghan ólenderiniz ben óz jeke túrqynyzdyng arasyndaghy aiyrmashylyq ýlken siyaqty.

-Múnyng jauabyn aittym: barlyq biylik naturaldanghan qazaqtargha kóship keledi. Shyny sol. Múnyng emin men de taba almay jýrmin.

-Meyirhan myrza, Sizdi ana bir oqighadaghy minezinizden song qúrmetteudi qoydyq, sonau bir kezderi aghalarmen aralas bolghan bir kóz kórgen azamat agha deytinmin, jәy bir pende ekensiz, tiregi joq- au... dep basynghynyz kelgeni úyat bolmady ma ózinizge? sol zamandaghy adamdardan sol shanyraqta sizden basqa kónekóz qalmapty da ghoy.... týsingen shygharsyz?

-Týsinbedim. Tek bir sasyq iyisti sezip otyrmyn. Ashyq aitsayshy, kórelik. Teksizding byqsyghy siyaqty әngime ghoy búl. Tura kep, basymdy shappaymysyn?

-Mәke! Sizge kóp rahmet! Kezinde "Qazaq әdebiyetin", keyin "Jas alashty" biylep-tóstegenderdi, bylaysha aitqanda, Jýsipbek Qorghasbekting qiyanatshyl tobyn "Altyn Orda" gazetinde tas-talqan qyldynyz-au.

-Ony dúrys týsin. Men kelise almaytyndyqtan ashy aittym, bәlkim, artyq. Talqandau emes, qúrastyru kerek.

-Adam balasyna qiyanat jasaghan keziniz boldy ma?
Qanday isiniz ýshin qatty ókinesiz?
Osy ómirde Sizding shyghargha janynyz ghana bólek, qimas adamdarynyz bar ma? Olar kimder?
Attaryn atay alasyz ba?
"Ómirding artyn kórip qoydym" degendi de Siz aitqansyz. Sizding ómirinizding mәni ne? Osy súraqtargha shynayy jauap alghym keledi. Mýlәiim, boyama bolsa, jauap jazbay-aq qoyynyz.
Rahmet.
Asyljanardaq.

-1) Áriyne. Sonynan ókinetinime ghana toba deymin.  Biraq «osy әtene nәletke jasayynshy» dep jasaghan qiyanatym joq. «At shaba almas minimnen» deydi Abay. Mening minimdi, mýmkin, poezd tarta almaytyn shyghar. Eki-ýsh baygha tiyip kelip,  «qyzbyn» dep qylymsityn qardyng qylyghyna  baspasa eger, minsiz adam joq shyghar.  Biraq «júrt ta sóitip jatyr ghoy...»  dep ózimdi aqtaghan adam emespin.  Qinalam. Minderim ýshin.

2) Ýsh qatyndy birden alyp, 35 balanyng әkesi, bolmaghanym ýshin (osynday da әzil bolady!).

3) Shýkir, bar. Aytpaymyn: qadiri ketedi.

4) Bilmeymin. Ómirding mәni - ómir sýru (shyghar). Mýmkindiginshe, hayuangha ainalyp ketpeu.

-Qazir qazaqtyng sózin batyl sóilep jýrgen birden bir basylym "Jas qazaq ýni" gazeti turaly ne aitasyz? Ózge gazetter, mysaly memlekettik basylymdar nege osy gazettey últ mәselesin ótkir jazbaydy? Onyng basshysy, daryndy aqyn Qazybek Isa turaly oiynyz? 138-din hatyn qoldadynyz ba? Taghy bir súraghym, Almatyda elbasy eskertkishi ashyldy, Aqtóbede qashan ornaydy?

Qúrmetpen, shygharmashylyghynyzdy qúrmetteytin ózinizge tanys qaryndasynyz.

Men tóreshi emespin. Jaqsygha quanam, jamangha renjiymin. Al búl - eng ýlken sharua. Qazbek - inim. Ony maqtasam, inisi bolghasyn... dersin. Aman  bolsyn!

138-ding hatyn qoldaymyn. Maghan qol qoydyrmady, qashyqtamyn ghoy.

Aqtóbedegi, ózge jerdegi eskertkishter turaly ýkimette nemese men myna qúpiya, toq kýlkili premierdin  ornyna  bara qalsam,  menen súrarsyn.

-Meyirhan agha nege ziyaly qauymnyng qәdiri joq, nege ýkimet sizderdi quyrshaq qyp oinaydy, nege sizder quyrshaq bolyp ketesizder, qanshama ziyaly qauymnyng hattary nege eskerilmeydi, sonday-aq qúnsyzdanyp ketkeni me? ziyaly qauymnyng nege auzy birikpeydi?

-Búl jayly az-kem aittym ghoy.

-Meyirhan agha, eger Siz qazir qarapayym qatardaghy myqty jurnalist qalpynyzgha qayta týsip, maqala jazar bolsanyz, eng aldymen qanday taqyrypqa qalam tartar ediniz?! Nemese qazirgi qazaq jurnalistikasy kóterui tiyis eng ýlken ýsh mәseleni aitynyzshy. Bayaghy "Altyn Ordadaghy" publisistikanyz mәnerinde jazylatyn naghyz maqala turaly aityp otyrmyn.
Oraldan jurnalist ininiz

-Qazaq últynyng shynayy, býgingi bolmysy  turaly.  Onyng sorlylyghynyng ishki hәm syrtqy  sebepteri. Últty qúryp  ketuden,  qazirgi bayau degradasiyadan qútqarudyn  shynayy, qatal konsepsiyasy. Osy ýsheuimen bәrimiz ainalyssaq bolar edi. Aytpaqshy, qazaqy danghazalyq  pen  qyzylkózdikten  arylyp, salqyn aqyl, ystyq jýrekpen kirispese búl iske, onda qazirgi  baybalamgha, negizsiz, paydasyz u-shugha qayta oralamyz. Sodan qorqam. Jazbaytynym da sol shyghar,  «Ájeptәuir әndi» múryny barlar da býldirui bek mýmkin ghoy.

-Siz Asqar Sýleymenovti óte joghary baghalaydy dep estiymiz. Onyng ózgelerden ereksheligi turaly aityp berinizshi.

-Ol ýshin maqala, bәlkim,  kitap jazu kerek.

-Taghy da mýmkindik berilse, shalghayda jýrip-aq bayaghy "Altyn orda" (qazir ol gazet bar ma ózi?) dengeyindegi gazet shyghara alar ma ediniz?

Orazәli

-Ony kim berip jatyr.

-Meyirhan, siz Asqar Sýleymenovting shygharmashylyghyn erekshe baghalau sebebiniz nelikten? Asqar Sýleymenov jazuy erekshe, qazaq qalamgerlerining eshqaysysyna úqsamaghan, eshuaqytta ataq-danq qumaghan, jaghdayymdy jaqsartamyn dep, eshqashan biylikting әnin aitpaghan, ýnemi qarasha halyq jaghynda bolghan, shygharmalary tәuelsizdikting ruhany jolyn kórsetken jazushy. Siz osyghan kelisesiz be?

-Kelisem. Sýiemin,  qadirleymin.   Qazaqtar sonyn  dengeyine  kóterilse dep armandaymyn.

-Qazirgi jas aqyndargha da júghyp ýlgergen jaghympazdyq jayly ne aitasyz?
2. Almatygha kelip nege bir tamasha kesh ótkizbeysiz?
3. Sizdi últshyl, namysty azamat dep estushy em, nege Shahanovtar bastaghan qazaq últshyldarynyng janayqayyna ýn qospaysyz? shetten qyzyqtap túrghangha úyalmaysyz ba?
4. Qazirgi jastar poeziyasynda kimderdi joghary baghalaysyz?
osy súraqtargha jauap alghym keledi.

-1) Zaman  solay -  qu men alayaq  qadirli bop túr.

2) Mýmkin...

3) «Ayghay salyp arzandatpa shyndyqty...», al men úyalatynday eshteme istegem joq.

4) Ayttym: búl qysqa jauaptyn  isi emes.

Sony

«Abay-aqparat»