Poeziya adam ruhynyng bostandyqqa úmtyluy. Óleng ózin ólimge baylap, aqyngha oy erkindgin syilaydy. Iosif Brodskiy  O.E.Mandelishtam jóninde jazghan maqalasynda osynday oidy menzegen.

Bayyrghy Gresiya filosoftarynyng biri «ózendi eshkim de bir uaqytta eki ret keshe almaydy», - degen eken. IY.Brodskiy jogharydaghy oiyn týigende onyng kókireginde de osy sóz jatqan bolar. Óitkeni, poeziya bostandyqqa úmtylu ghana emes, aqyndy sol bostandyqqa shygharatyn esik. Tirshilikti - tuylu men óluding arasynda bir mezet ashylatyn esikti, bir mezettik «oyanudy» sezine alu - shekti ómirding mәnin sezine alghandyq. Ol jәne әlgi Gresiya filosofynyng auzynan shyqqan ózenning shynynda aghyp jatqanyn sezine alghandyq. Búl bilgen adamgha ýlken tyghyryq. Ony sezingen adam qalayda әlgi eki ret keshuge bolmaytyn ózendi keshuge talpynary haq. Aqyndar әne sóitedi, nemese poeziya - aqynnyng әlgi ózendi bir mezgilde eki ret keshui.

Poeziya adam ruhynyng bostandyqqa úmtyluy. Óleng ózin ólimge baylap, aqyngha oy erkindgin syilaydy. Iosif Brodskiy  O.E.Mandelishtam jóninde jazghan maqalasynda osynday oidy menzegen.

Bayyrghy Gresiya filosoftarynyng biri «ózendi eshkim de bir uaqytta eki ret keshe almaydy», - degen eken. IY.Brodskiy jogharydaghy oiyn týigende onyng kókireginde de osy sóz jatqan bolar. Óitkeni, poeziya bostandyqqa úmtylu ghana emes, aqyndy sol bostandyqqa shygharatyn esik. Tirshilikti - tuylu men óluding arasynda bir mezet ashylatyn esikti, bir mezettik «oyanudy» sezine alu - shekti ómirding mәnin sezine alghandyq. Ol jәne әlgi Gresiya filosofynyng auzynan shyqqan ózenning shynynda aghyp jatqanyn sezine alghandyq. Búl bilgen adamgha ýlken tyghyryq. Ony sezingen adam qalayda әlgi eki ret keshuge bolmaytyn ózendi keshuge talpynary haq. Aqyndar әne sóitedi, nemese poeziya - aqynnyng әlgi ózendi bir mezgilde eki ret keshui.

H.L.Borhes «Almanyng dәmi almanyng ózinde emes, ony adamnyng auzynda deuge de bolmaydy. Qayta almanyng dәmi alma men oghan tiygen erinning ekeuning arasyndaghy baylanysta bolady», - deydi. Ol poeziyany da osymen týsindirgen. Ólendi týsine alu da almanyng dәmin alghanmen birdey. Qaghaz betindegi ýnsiz jatqan sózdi tiriltip, olardyng qanatyn qaqtyru qalayda oqyrmannyng boyynan keremet bir kýshting payda boluyn kýtedi. Búl kýsh aqynnyng әlgi ózendi keshken sәttegi jan arpalysynyng kuәsi - ólenning boyynda ghana jasyrynyp jatpaydy, ol ólenge jaqynday alghan oqyrmannyng әr birinen ólenning boyyndaghy osy qasiyetke úqsas qasiyetting ózinde de boluyn, nemese aqyngha úqsas tuylu men óluding arasyndaghy qamshynyng sabynday ghana qysqa shaqtyng mәnin jete sezinip, әlgi «oyanudy» aqyngha úqsas ózi de bastan keshiruin, eki ret keshuge bolmaytyn «ózendi» keshuge talpynghan jan arpalysynyng boluyn qajet etedi.

Óleng men oqyrmannyng osynday syrly qatynasynyng arasynda qashan da kómeskide aqyn túrady. Sondyqtan da men oqyrman retindegi aqyndardyng tebirenisin synshydan góri tipti de tike, anyq ortagha týsken, poeziyagha sheksiz jaqyndau nemese oqyrmannyng poeziyagha, ózine barynsha tereng boylauy dep týsinemin. Búl barys oqyrmannyng zeyin-zerdesin ghana synamaydy, oqyrman retindegi aqynnyng aqyndyq túlghalanuyna da syn.

Oljas Sýleymenov kezinde Mahambet Ótemisúly turaly eki óleng jazghan. Úqsamaghan kezde jazghan osy ólenderde aqynnyng Mahambet turaly oiy da, sezinui de úqsamaydy. Ólenning aldynghysy «Núrly týnder» kitabyna kirgen de, songhysy «Meshin jyly» kitabina kiripti. Orys tilinde jazylghan osy ólenderdi aqyn Qadyr Myrza - Ály qazaq tiline audarghan.

 

Birinshi ólen:

Bissimillә!

Joryqtarda ótken kýndi ólshemen,

Jýrek toly ashu -yza,

Mol shemen.

At ýstinde tughan erdi,

Dýnie - ai,

Kiriptar ghyp aidap ótti - au kóshemen!

 

Qosh túlparym, bolghan talay aq kóbik!

Jatyrmyn men kór -zyndangha shaq kónip,

Shauyp - shauyp búralqy itke tastaydy - au,

Qayran basty

Jýrgen keshe baq qonyp!

 

Ótti -ketti jaugha salghan sýrenim,

Almas qylysh siyaqty edi -au týr-ónim.

Tot - ókinish kemiredi

Kómeyge

Shabynady oq jylanday jýregim!

 

Tifә!  Tifә!

Qayda barsang -bir ólim!

Jýnin júlghan qyrghyiy-mening jýregim.

Úmytyla ma asyl dúgham,

Armanym!

Úmytyla ma qandy maydan,

Jyr -elim!

 

O,  aruaq!

Ishimdi kek tyrnalar.

Jýzimdi erteng qúbylagha turalar.

Ómir bolsa bayaghysha

Qúm kezip,

Bara jatyr aruanalar,

Buralar.

 

Ayran ashyp tógiledi

Sabadan.

Talasady ónsheng tóbet qabaghan . . .

Men zyndanda,

Al tolyq ay aspanda,-

Kýlshe nanday,

Qol sozamyn men oghan!

Songhy ólen:

Netken jomart,

Netken batyr,

Er edi!

Er elime mendey sarbaz keregi.

Zarly әuenge jerik bolsam,

Men ýshin

Onyng ózin quana aityp beredi.

 

Olar birge týniledi,

Týnilsem.

Olar birge býgiledi

Býgilsem.

Teniz bitken keuip qalghan tәrizdi,

Qayran Jayyq,

Qayranyna ýnilsem.

 

Moynymda elding jany, maly,

Astyghy ...

Kórgen emen eshuaqytta bastyghyp.

Elding múnyn,

Elding joghyn joqtagham,

Kómeyime qoysa da han tas tyghyp.

 

«Keshire bil aghayyndy suysqan,

El baqytty - sen jymisan,

Tuysqan!»

Deghende ghoy,

Túra túrghan bolar em

Tizginimdi shygharmay -aq uystan.

 

«Jayyq barda ortaymaydy,

Kólge sen.

Aqyn barda qartaymaydy,

Elge sen.

Sen tiri de - biz de tiri» degendi

Aytpady olar,

Aytqanda olar,

Ólmes em!

Alghashqy óleng ózining tasasynda túrghan aqyndy oqyrmanyna, onda da Orys oqyrmanyna birden jat әri shyt jana túlgha retinde kórsetken. Óitkeni orys aqyndarynda kezdespeytin saryn ólenning alghashqy jolynan- aq ortagha birden sekirip shyqqan. Anau «Bissimillә» degen sózben bastalghan óleng sonyn qúmda jortqan buralarmen, saba toly airanmen jalghasyn tabady. Búlar orys aqyndarynyng ólenderinde kem kezdesetin ómir qiyqtary. Búlar tek O.Sýleymenov siyaqty orys tilinde jazatyn ózge últ aqyndarynda ghana bolatyn qasiyet. Degenmen, aqyn bәribir orys mәdeniyetinen susyndaghanyn, orys tilinde jazatynyn ólende jasyra almaghan. Jogharyda kezdesken belgilerden tys ólenning ón boyynan erlikti, jyrdy sýietin, jylqy qúmar orys halqynyng da tәbighatyna jaqyn beyneler men múndalaydy. Júrt jiylghan kóshe, zyndan osynyng bәri -bәri orystargha óte tanys beyne. Eger, jogharyda kózimizge birden ottay basylatyn belgiler (bizge tanys, bizge qaraghanda ózge últtargha jattau seziletin) bolmaghanda O.Sýleymenovtyng búl óleninen Pushkindi, Mandelishtamdy, Pasternakty oqyghanday bolar edik nemese Dekabristerdi, Pugachev kóterilisin jazghan orys aqyndarynyng birin elesteter edik. Búl ólendi orys oqyrmandary osy ýshin de ózderine jat kórmey-aq qabyldaytyny anyq. Múnday eki jaqtyly sipat O.Sýleymenovtyn  tabighatyna da ýilesedi. Sondyqtan da O.Sýleymenov orystar ýshin әri tanys, әri jat túlgha. Aqyn osy qasiyetin bir túlghalandyrugha tyrysqan siyaqty. Alayda orys tildi qazaq aqyny retinde O.Sýleymenov osy eki ólende ózining bólshektengen aqyndyq túlghasyn anyq kórsetken nemese búl aqynnyng «AziYa» da kótergen taqyryby «Igor jasaghy turaly jyrdy» orys pen kóshpendilerding arasynan shyqqan HHII ghasyrdyng eki tildi (býgingi O.Sýleymenovke jaqyndau) aqyny jazghan degen oimen sabaqtasady. Alayda, búny O.Sýleymenovtyng aqyn retindegi tolyq túlghasy dep qaraugha kelmeydi. Ólende menmúndalap shyqqan jogharydaghyday eki jaqtyly, bólshektengen qasiyeti bar O.Sýleymenovke bir últtyng úranyna ainalghan qaharman Mahambettey aqiyq aqynnyng obrazy onay olja bolmaghan. Mahambetti jyrlau erligi men eldigin jyrlaghan, ruhy ór, erlik jyryn auyzdan-auyzgha jalghap úrpaghyna múra etip qaldyryp kelgen halyqtyng ruhyn jyrlau ekenin, nemese óz tili oryssha shyqsa da «shumer» degenge tili orala ketetin aqynnyng óz boyyndaghy, ózi de anghara bermeytin qanyna singen qasiyetti  jyrlau ekenin keshirek bolsa da bәribir O.Sýleymenov bilgen (osy aralyqta O.Sýleymenov «Mahambetke» degen taqyryppen taghy bir óleng jazghan. Onda aqyn Mahambetke degen oiyn esh býrkeusiz aqtarghan). O.Sýleymenovtyng Mahambetti jazghan songhy ólenin osynday kýrdeli tolqyu, kýnirenu, ózinde qalyptasqan shenberdi búzu, basy qosylmaytyn taqyrypty zorlap qosudan jaltaru, ózin-ózi azat etip, aqyn retinde ózin-ózi tany bilu, eng manyzdysy Mahambettey aqiyq aqyndy tereng týsine aludan baryp tughan.

Songhy ólenning boyyndaghy qasiyet adam retinde, onda da aqyn retinde O.Sýleymenovtyng tolyq túlghasyn aiqyn kórsete alghan. Aqyn tughan halqyn sheksiz sýiedi. Onyng ystyghyna kýiip, suyghyna tonugha bar. Onyng eldigin de, erligin de, tipti, ezdigin de biledi. Solayda aqyn retinde ol bólshektenbeydi. Óitkeni, naghyz aqyn әdilet pen shyndyq, jauyzdyq aldynda bólshektenip kórgen emes. Ol jazyp otyrghan Mahambette bólinip-jarylmaytyn bolattay kesek túlgha bolghan. «Elining janyn, malyn» qorghay jýrip ólerin, tipti, halqynan birde-bir arashashy shyqpay qor bolaryn bilse de Mahambet bәribir bólinbeytin bir túlgha kýiinde qala bermek.

 

«Jayyq barda ortaymaydy,

Kólge sen.

Aqyn barda qartaymaydy,

Elge sen.

Sen tiride - biz de

tiri» degendi

Aytpady olar,

Aytqanda olar,

Ólmes em!

 

Ólenning sonyn O.Sýleymenov osylay aqyrlastyrghan. Ol Mahambetting monologyn ólerinde auzynan berip, ózin de Mahambetpen aiyrylmaytyn bir túlghagha ainaldyryp jibergen. Týsingen jangha aqynnyng jetpek maqsaty da sol emes pe?

Jogharydaghy eki ólennen O.Sýleymenovtyng bir-birine úqsay bermeytin eki kelbeti tanylady. Orys mәdeniyetinen susyndap, orys tilinde jazghan,  ózi aitqanday «Dostoevskiydi, Pushkindi, Mayakovskiydi oqyp ósken» aqynnyng shyn kelbeti de úqsamaghan osy eki týrli beynesining arasynda dep qarau aqylgha qonady. Onyng boyynda aqyn oqyp ósken, mәiegi qalghan mәdeniyetting qasiyeti men qanyndaghy tughan topyraqtyn, óz últynyng qasiyeti osylay tay-qúlynday tebisip birge ósken, birge jetilgen. Úqsamaghan búl izderding sorabyn - boyyna jinap qordalaghan O.Sýleymenovtyng «dәstýri» deuge bolady. Búl belgili jaqtan «dәstýrge múrager bola almaysyn, oghan tek armay - talmay enbek etseng ghana qol jetkize alasyn» degen ataly sózdi rastap túr. Úqsamaghan órkeniyettik negizi bar, úqsamaghan mәdeniyetting yqpalyn qabyldaghan aqyn retinde O.Sýleymenov osy zamanymyzdyng kóp negizdi mәdeniyetining ókili bola alady. Onyng tipti ana tilinen basqa tilde jazatyndyghy da sony dәleldep túrghanday. Alayda, kóp negizdi órkeniyet pen mәdeniyetter toghysqan býgingi dýniyede óz mәdeniyetin, jýieden óz ana tilin saqtay otyryp kóp negizdenu adamzat tarihy býgingi damu satysyndaghy bet kelgen erekshe bir qúbylys. Býgin biz әne sonyng tasqynyndamyz.

O.Sýleymenovtyng zamandasy, qazaqtyng taghy bir tarlan aqyny Omarghazy Aytanúly da úqsamaghan mәdeniyet pen óner búlaghynan nәr alghan talant iyesi.O. Aytanúly da O.Sýleymenovke úqsas XX ghasyrdyng 50 jyldarynan bastap orys -kenes mәdeniyetinen, onda da orys әdebiyetinen, aitalyq Dostoevskiy, Pushkiyn, Mayakovskiy siyaqty aqyndardy oqyp jetilgen. 50 jyldardyng sonynda jazghan ólenderinde O. Aytanúly orys aqyndarynyn, onda da orystyng osy zaman aqyny Mayakovskiyding «shashpa ólen» nemese «tonikalyq ólen» ýlgisin jetik mengere bilgenin kórsetken. Keyin «Qúsjoly» jinaghyna kirgen sondaghy ólenderinen biz aqynnyng sol tústaghy jalyndy janalyghyn anyq kóremiz.

Qytay qazaq әdebiyetinde «Omarghazy poeziyasy» dep atalyp, synshylar qashanda kólenkesinen Mayakovskiydi kóretin osy ólender beyne O.Sýleymenovtyng boyyndaghy qasiyetke úqsas, onay -ospaq siniruge bolmaytyn kýrdeli qayshylyqtyng birligin saqtaghan. Búl ólender formalyq jaqtan Abaydan bastalghan qazaq ólenining ýlgisine úqsamay qalghanymen ghana emes, jazghan taqyryptyng úqsamastyghy, sol tarihy dәuirdegi últtyng tynys-tirshiligimen, taghdyrymen bite qaynaspaghandyghymen de erekshelengen. Sayasidyng әdebiyetke sinip kirui O.Aytanúlynyng poeziyasynda dәuir ruhyn kórsetkendey kóringenimen, últtyq ruhtan aiyryp qoyghan.

 

Qyzyl atpen kelemin,

Qamshy bastym,

Tau samalymen jelpinip,

Qúz - qiyalardan tu alyp ótemin.

Dýrkire, atymnyng jaly!

Kýn kýrkirep, janbyr sirkireydi,

Aziya taulary,

Men sening múz jotalaryndy dirildetemin.

«Qyzyl atpen kelemin» (1959 j.)

Aldyda jana beket

Jana saray,

Sirinke qorabynday,

Qoyghan jiyp.

Arqyrap keledi auyr dóngelekter,

Qos bolat - qos relis beli iyip.

 

Sondaghy shal basynan ótken qiyal,

Mine osy

Býgin qayta bir oralyp.

Otyrdy shylbyrynan ústap atyn,

Qasynda kempirining sәl oilanyp:

-E, solay

Ótti, ketti,

Búl bir kýnder

Qúrylghan sol kýnderding esesine.

Ishkendey boldy aqsaqal

Baqytty ómir

Sharabyn bir toltyryp kesesine.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

«Tau arasyndaghy poyyz dausy» (1963 j.)

50, 60 jyldarda sayasidyng yqpalynda ketse de O.Aytanúly 80 jyldarda naghyz әdebiyetke qaytyp oraldy. 80 jyldarda jazylghan «Tyrnalar» ólenin bylay bastaydy aqyn:

 

Kәdimgi Jonghariya,

Qúbynyng bir shetinde

Tanys bizge,

Kәriya jýz jastaghy

Jýz birge ainalghanda

Osy kýzde,

Túra almay tóseginen

Qu sýiek, qarday taza, pәk tәnimen:

Kóz almay shanyraqtan jatqan edi,

Qoshtasyp atqan tanmen,

Batqan kýnmen.

 

Onasha dem alsyn dep,

Otyrghan shal - kempirler qoralanyp,

Tarasyp ketken edi,

Bir әredik, qalghanda shal onalyp.

Kóringen shanyraqtan kishkene aspan-

Aspany kýzgi kýnnin

Shayday ashyq.

Key -keyde әketushi ed

Jýz jylghy eski eleske

Ala qashyp.

.  .  .  .  .  .

«Tyrnalardan» bastap 90 jyldardyng basyna deyingi uaqyt O.Aytanúlynyng poeziyada ózin izdegen, úqsamaghan mәdeniyetterden qorytyp alghan, óz basyna ghana tәn, «ózining dәstýrin» túlghalaugha úmtylghan uaqyty. «Tyrnalardan» Mayakovskiyshe «tonika» men últtyq boyau sheber qiysyp, sәikesin taba týsse de, búl ólender búrynghyday sayasattyng qanjyghasynda ketpegenimen, mazmúnynnan góri formanyng basym bolu ereksheligin bayaghysynday saqtaghan. Ólenning formasy bayandaudan ary asa almay, tek soghan ghana qyzmet etip, jalanashtanyp qalghany birden kózge týsedi.

O.Aytanúlynyng Mayakovskiyshe «tonikany» laqtyryp tastap nemese ony sinirip, ózinikine ainaldyryp, naghyz aqyndyq biyigine shyqqan shaghy ómirining sonyndaghy qysqa ólender jazghan kezi (aytadyq 1993 jyly jazghan ólenderi) aiaqtastyra almaghan «Qorqytty» jazghan shaghyna tura keledi.

Aqyn osy kezinde ghana bólinip-jarylmaghan naghyz aqyndyq talanytyn, aqyl-oyyn, ózinde bar poeziyanyng jauharyn ólenge ainaldyra alatyn dәrejege jetipti.

Eger poeziyany ruh pen tәnnen jaralghan túlgha desek, onyng jany yrghaqta. Yrghaq qana poeziyanyng ózine ghana tәn úiqasy men formasyn tughyzady. Poeziya degen kórinbeytin ruhtyng tolqyghan sәtte jylt etken sәuledey elesining yrghaq pen úiqasta beleng berui. Sondyqtan da bolar poeziya ýshin yrghaq pen úiqas kózben kórip, qolmen ústaugha kelmeytin júmsaq nәrse. Onyng bar ekenin tipti aqynnyng ózi de tek jan-tәnimen berilgende ghana angharady. Ony aqynnyng boyyndaghy ózine ghana tәn boyau men jeke basynyng zerdesi ghana jaratady. O.Aytanúly poeziyada zәr shaghyna jetkende osy týiindi anyq anghartqan. Aqynnyng 90 jyldarda jazghan bir qatar qysqa ólenderinde «qanshalyq az bolsa, sonshadyq kóp dýniyeni qamtidy» degen estetikalyq ólshem negiz etilggen. Búl ólenderde aqyn bolmys jónindegi qalypqa týsken, túraqtanghan kózqaras aitudan góri, bolmysqa ýnilu, bolmystyng bir bólegine ainalugha beyim túrady. Sondyqtan da oqyrman búl ólenderdi oqyghan sәtte ony salghan jerden týsinip kete almaydy. Qayta, arada kólenke, perde túrghanday sezimde qalady. Degenmen oqyrmannyng búlay toqyrauy óleng tehnikasynan tuyp otyrghan joq. Qayta aqynnyng tirshilik, ómir, bolmys, ólim turasynda jastyq shaqtan qarttyqqa qaray basqan әr bir qadamynda, óz bolmysynyng әr bir paraghynan kezdestirgen týsinikter men boljamdarynan qorytylyp ortagha týsken. Aqyn tirshilikting mәnin qanshalyq tereng sezingen sayyn ózining shyn beynesine sonshalyq jaqyndaydy, óz ruhany dýniyesin sonshalyq tereng qazbalaydy, sonshalyq tebirenedi. Búnday tebirenis qashan da kýrdeli ruhany qozghalysty túlghalaytyn kýrdeli óner ýlgisining - formanyng boluyn qajetsinedi. Múnday tebirenis, әste jattandy úiqas pen qalyptasqan yrghaqtyng shenberine syya bermeydi. Qayta ol ózining ritmine say tyng yrghaq pen úiqastyng boluyn qajet etedi. Tolqyn atqan tebirenis pen sol tebireniske say tughan óner ýlgisi qashanda bar men joqtyng arasynda maltyghyp, aqynnyng ruhyn serpiltip әketedi, nemese aqyn qiyalda bolsa da әlgi «Bir uaqytta eki ret keshuge bolmaytyn ózendi» keshedi. «Arylu» mine osynday ólenderding biri.

 

Jútyp ketedi qara orman,

Jaqyn barma

Esing dúrys bolsa, eger senin-

Orap alady

Jasyl tory

Jaryq pen kólenkenin.

 

Toqtatpaydy aqqan su,

Ketedi ol taghy birge aghyzyp-

Seni ózimen.

Qaraysyng sonda eki jaghagha

Adamnyng emes

Albastynyng kózimen.

 

Oydan toqtap

Tas bolasyng bettegi.

Ólenge de, әnge de úqsas

IYnelik pen aranyn

Úshyp ótkeni.

 

Filosofiya yakiy bir din,

Qoghamdyq oilar joq múnda.

Kómip jatqan siyaqty

Tabighat adamdy

Orauysh etip

Jasyl shalghyn men kók qiyaqty.

Sergiysin

Qútylasyng ózindi

Adamdyqtan tynaytyp.

Otyrasyng sonan son

Bayaghy sol óz tegine qaytyp.

O.Aytanúlynyng ertede jazghan «Qyzyl atpen kelemin» ólenining tasasynda aqyn emes, qogham nemese soghan úqsas qanday bir top, belgili bir qoghamdyq kýsh túrady. Sen ólennen sonyng oi-qiyalyn, maqsatyn, kózqarasyn estiysin, bilesin. Odan jeke O.Aytanúlyn kóre almaysyn. Avtor retinde qabyl alsang da ol bәri bir sol kópting ókili. Ólende onyng jeke túlgha, jan iyesi pende retinde ómir sýruine, jeke adam retinde oilanuyna oryn joq. Ólendi jazyp otyrghan aqyn da olay ómir sýrgisi joq. Biren-saran ólenderinde bolmasa osy tústa jazylghan ólenderinde O. Aytanúly óz túrghysynda, ólendi de osylay dep týsingen. 80 jyldardan keyin jazghan ólenderinde aqyn adam retinde, aqyn retinde ózin tynnan sarapqa salghan, túrghysynda janadan qarastyrghan. Búl dәuirde O.Aytanúly tonikanyng atyna minip, romantikanyng ekpinimen úshyp jýrgendey eles beredi. Alayda, «Tyrnalardan» bastap aqyn Aziya taularyn aralap, shyghys dialektikasyn sarapqa salyp, Qúsjolyna baryp kelgendey kórinse de, aqyry ainalyp ózi siyaqty et pen sýiekten jaralghan adamdy, onyng jer basyp jýrgende basynan keshken qayghysy men qasiretin, taghdyryn jazugha baghyttalghan. Degenmen, búl kezde de O. Aytanúlynyng óleni aqyndyqty, ólendi jer basyp jýrgen adamnyng bolmysynan góri, jeke adamnan joghary túratyn, adamdar ortaq tabynatyn, sol adamdargha ókildik te etetin, adamdardy bas shúlghytatyn syrtqy kýsh degen týsinikten tolyq arylmaghan. Onyng boyyndaghy romantikanyng әueni әne sonyng saryny.

O.Aytanúlynyng barlyq jasandylyq bitkendi sypyryp tastap, qúlan taza ózin, adamdy, onyng tragediyasyn jazghan shaghy (Omarghazy jasaghan dәuir tek tragediya ghana jasalghan dәuir boldy) 90 jyldardaghy jasampazdyghy boldy. Ol osy kezde ghana endi qaytyp aibyndy qoldyng tu ústaushysy da, qús jolyna samghaghan keremet kýshting iyesi de emes, tek adam, adam bolghanda aldamshy ómirding qyryq qúbylghan mazaghynda ystyq pen suyqqa birdey týsken, tuylu men óluding arasynda qamshy sabynday ghana sapar shekken uaqyttyng uysyndaghy adam boldy.

 

«Júp-júmsaq búira shashtardy

Búzghan kim?

Altyn syrgha astyndaghy

Aq didardy syzghan kim?»

Endi ol adamnyng osy tynys-tirshilgin jazdy. «Arylu» O.Aytanúlynyng qazaq poeziyasynyng altyn qoryna qosqan tamasha ólenderining biri. Aqyn búl ólende ólim turaly aitqan. Tirshilik ýshin ayaqtalu, bet kelmey qoymaytyn bolmys retinde, ýrey men toryghu, qasiretke balama retinde ortagha shyghatyn ólimdi aqyn qarapayym, tabighy etip sheshuge tyrysqan. Qasiretten góri súlulyqqa jaqyndatuda taghy da sol romantikanyng saryny bar desekte, óleng estetikada tabysqa jetken. Ólenning ón boyynan ólimning ózi emes elesi menmúndalaydy. Aqyn ólimning qasiretin ghana aityp qoymaghan, oghan qosyp ólimning sirә ne ekenin de anghartqan. Alayda aqyn ony tragediya dep týsindirmeydi. «Qara ormanda» jútyp ketetin qasiyet bolsa da, ol da tabighattyng tirshilikpen enshilesken, tirshilikke syilaghan syiy. Beyne sapargha ketken adamnyng qaytyp oralghanynday, tabighattyng qaytyp oralghan týlegine qúshaghyn ashuy. Múnday qaytyp oraludan men «qoghamdyq oilar» izdemeymin, ony «tabighattyng shyghyny» dep qana týsinemin deydi aqyn. Aqynnyng oiynsha adamdy ólimning ózinen emes, onyng ýreyli kólenkesinen shygharudyn, azat etudin, qasiretten «aryltudyn» tetigi de mine osynda (aqyn ózin de osylay azat etken). Osylay qabyl alghanda ghana «sergiysin», «qútylasyn» deydi aqyn. Aqyn tirshilikting ayaqtaluy retindegi ólimdi, tragediyany osylay qabyl alyp, osylay týsindirgen. Búl әste kózqarasty ólenge zorlap tyqpalau emes. Qayta, búl az jazylsada sazdy jazylghan ólenning boyyndaghy estetikany qabyldaghandyq. Ólenning tasasynda men múndalap jatqan sezim men oy әrbir sóz-sóilemge singen osy estetikanyng qanatymen qanatyn qaghyp, tasadan shyghady. Eger ony týsine, sezine almasan, onda óleng saghan ózining tizgin-shylbryn әste ústatpaydy. Qaghaz betinde ýnsiz jatqan sózderden oy men mazmúnnyng búlay « beleng berui» osy mezgildegi O.Aytanúly poeziyaasyndaghy bir ýlken erekshelik. Ol tereng sezinu men den qoya angharudy qajet etedi. Onyng izin «azdan kóp maghyna shygharu» nemese dәl ózin aitpay, anghartu men jeteleu arqyly izge salatyn óner estetikasynan tabugha bolady. Múnday menzeu O.Aytanúlynyng endi bir óleni «Joruda» tipti aishyqty berilgen. Omarghazynyng jasampazdyghynda mahabat, әiel jәne әiel tәnining alatyn oryny erekshe. Songhy ólende aqyn tau tabighatynan qalamnyng úshymen әiel tәnin syzyp shyqqan.

 

Tyr jalanash tau,

Bir qabat lypasy

Aq túman - bu.

Úzyn-úzyn qyrattar

Borbaylaryndy ju.

 

Súludyng appaq qabyghy

Bir bilinip, bir óship

Túrushy edi ghoy solay -

Júp-júmsaq búlt kóship.

 

Tesip shyghady sonda

Boz jamylshyny

Kókpenbek múz zanghardyng úshy.

Kólkildeydi tómende aq túman,

Kóre almaysyng biraq

Qúpiya jatady

Eng tereninde mahabbattyng kýshi.

Búl ólender ana tilimizding jemisi retinde qazaq poeziyasynyng estetikasynda ashylghan jana bir bet ekenin uaqyttyng ózi kórsetedi.

Poeziya adam ruhynyng bostandyqqa úmtyluy bolady eken, onda ol qalyptasqan shenberde qala almaydy. Poeziyagha kelgen әr bir janalyq eskining qalpyn búzyp, óz kenstigin ózimen birge әkeledi.

«Abay-aqparat»