Orta ghasyrlyq Angliyada jymysqy isimen sheksiz biylikke qol jetkizgen koroli Ionn(Djon) qol astyndaghy halyqqa shekten shyqqan biylik jýrgizedi. Jii salynatyn salyqtan Angliya halqynyng túrmystyq jaghdayy kýrt tómendeydi. Onyng ýstine, aqsýiekter men koroli arasyndaghy qarym-qatynasta ghasyrlar boyy qalyptasqan barondardyng dәstýrli avtonomiyalyq qúqyq beretin feodaldyq tәrtibi búzylady. Korolmen mәmilege kele almaghan son, barondar jasaqtar kóterip, monarhty qyspaqqa alady. 1215 jyly Runiymed dalasynda  Aghylshyn koroli Ionn men Aghylshyn barondary shiyelenisti ahualda betpe-bet kezdesedi. Búl tarihy kezdesude Koroli barondar aldynda «Erkindikting Úly Jarghysyna» mór basyp, qol qonggha mәjbýr bolady. Iri jer iyeleri, aqsýiekterding jәne shirkeuding mýddesin qorghaytyn qúqyqtardan túratyn 63 bapty qamtityn «Erkindikting Úly Jarghysy» bolashaqta konstitusiyalyq basqarudyng eleuli kórinisi boldy. Búl jarghynyng birqatar qaghidalary Angliyanyng barlyq halqyna qoldanylsa, keybir tәrtipter keyingi elding qúqyq jýiesining negizin qalady. Mysaly, «Erkindikting Úly Jarghysynda» patsha memlekettik manyzdy mәselelerdi, sonyng ishinde salyq saludy engizu mәselesinde barondarmen pәtualasugha mindetti edi. Keyin kele halyqtyng mýddesin qorghaytyn organ - parlamentting kelisiminsiz birde-bir zang qabyldanbauy, eshqanday salyq salynbauy ýshin osy jarghynyng baptary qoldanyla bastady.

Orta ghasyrlyq Angliyada jymysqy isimen sheksiz biylikke qol jetkizgen koroli Ionn(Djon) qol astyndaghy halyqqa shekten shyqqan biylik jýrgizedi. Jii salynatyn salyqtan Angliya halqynyng túrmystyq jaghdayy kýrt tómendeydi. Onyng ýstine, aqsýiekter men koroli arasyndaghy qarym-qatynasta ghasyrlar boyy qalyptasqan barondardyng dәstýrli avtonomiyalyq qúqyq beretin feodaldyq tәrtibi búzylady. Korolmen mәmilege kele almaghan son, barondar jasaqtar kóterip, monarhty qyspaqqa alady. 1215 jyly Runiymed dalasynda  Aghylshyn koroli Ionn men Aghylshyn barondary shiyelenisti ahualda betpe-bet kezdesedi. Búl tarihy kezdesude Koroli barondar aldynda «Erkindikting Úly Jarghysyna» mór basyp, qol qonggha mәjbýr bolady. Iri jer iyeleri, aqsýiekterding jәne shirkeuding mýddesin qorghaytyn qúqyqtardan túratyn 63 bapty qamtityn «Erkindikting Úly Jarghysy» bolashaqta konstitusiyalyq basqarudyng eleuli kórinisi boldy. Búl jarghynyng birqatar qaghidalary Angliyanyng barlyq halqyna qoldanylsa, keybir tәrtipter keyingi elding qúqyq jýiesining negizin qalady. Mysaly, «Erkindikting Úly Jarghysynda» patsha memlekettik manyzdy mәselelerdi, sonyng ishinde salyq saludy engizu mәselesinde barondarmen pәtualasugha mindetti edi. Keyin kele halyqtyng mýddesin qorghaytyn organ - parlamentting kelisiminsiz birde-bir zang qabyldanbauy, eshqanday salyq salynbauy ýshin osy jarghynyng baptary qoldanyla bastady. «Erkindikting Úly Jarghysynan» әdiletti sot tәrtibin de, bir-birine teng adamdardan qazylar alqasyn qúru turaly iydeyany da tabugha bolady. «Erkindik jarghysynda» kórsetilgen feodaldyq qúqyqtardyng qarapayym halyqtyng konstitusiyalyq qúqyqtaryna ainaluyn talay ghasyr uaqyt ketti. Óitkeni kóptegen aghylshyn patshalary «jarghyny» eshbir elep-eskermey keldi. Tek 1688 jylghy bolghan «Danqty revolusiyanyn» nәtiyjesinde ghana Angliyada elding basty zang shygharu organy bolghan parlament qúrylyp, berik konstitusiyalyq monarhiya ornatugha qoldary jetti. Alda parlamentti teng ókildikten túratyn demokratiyalyq institutqa ainaluyna taghy da bir ghasyrdan asa uaqyt qajet boldy.

Biz tәuelsizdigimizdi alghaly 20 jyl ótse de, memleketimizding órkeniyetke, jalpy algha basqany bayqalmaydy. Alaqanday 15 million túrghyny bar Qazaqstan Respublikasy azamattaryn ajyratyp, «memlekettimizde 130 últ ókilderi túrady» dep barlyq jahangha jar salyp jýrgen biylikting sayasaty beker emes. Áytpese, biylik barlyq últ ókilderin memlekettik til tónireginde nege toptastyrmaydy? Memleket qúraushy últtyng ózi shalaqazaqtar men qazaqtar bolyp bólingen jayy bar. Álem tarihynan biletinim, bytyrap ómir sýrgen halyqty júdyryghynda ústap basqaru qashanda ynghayly.

Jiyrma jyl ishinde Qazaqstan sauatsyzdar eline ainaldy deuge bolady. «Sauatsyzdar» dep, men elimizdegi memlekettik tilde eki sózding basyn qosyp sauatty hat jaza almaytyn barlyq Respublika azamattaryn aitamyn. Memlekettik tildi bilmeytin sheneunikter ókimet ishinde qalay júmys istep, ne istep jýrgenderin men týsinbeymin. Tórt jyl boyy qazaq tilinde jinalys ótkizip qatyrmaghan tórtinshi shaqyrylymdaghy deputattar da tarap tyndy. Qazirgi kezekten tys Parlament saylauyna tek memlekettik tildi jetik biletin azamattar týsuge qúqyly dep, ókimetke el-júrty talap qoyuy kerek edi. Áytpese, biz nege biylghy ótken kezekten tys preziydenttik saylauda dodagha týsken barlyq ýmitkerlerdin qazaq tili bilimin tekserip, emtihannan ótkizdik? Al endi qara da túrynyz, ertengi jana parlamentke ónkey orys tildi qarakózder kelip otyryp alady. Sonda býgingi mýshkil jaghdaygha dushar bolghan memlekettik tildi kim qorghaydy? Saylau kýni saylaushylargha «qosymsha tizimmen» dauys beru mýmkinshiligin mýldem alyp tastaudy, partiyalar saylau dodasyna barar aldynda zanmen tiym saluyna, biylikten talap etui kerek edi. Sebebi, ol «tizim» saylau nәtiyjesin búrmalaudyng naghyz kózi bolyp tabylady.

Halyq elimizdegi partiyalargha sayasy kýshter retinde qaramaydy, sayasy úiymdargha degen senimderi joghaldy. Sondyqtan da men qarap otyra almaymyn. Mindetti týrde dauys beruge baryp, kóp partiyaly Parlamentke jәne Erkindik pen Demokratiyagha dauys beremin!

«Abay-aqparat»