ورتا عاسىرلىق انگليادا جىمىسقى ىسىمەن شەكسىز بيلىككە قول جەتكىزگەن كورول يونن(دجون) قول استىنداعى حالىققا شەكتەن شىققان بيلىك جۇرگىزەدى. ءجيى سالىناتىن سالىقتان انگليا حالقىنىڭ تۇرمىستىق جاعدايى كۇرت تومەندەيدى. ونىڭ ۇستىنە، اقسۇيەكتەر مەن كورول اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا عاسىرلار بويى قالىپتاسقان بارونداردىڭ ءداستۇرلى اۆتونوميالىق قۇقىق بەرەتىن فەودالدىق ءتارتىبى بۇزىلادى. كورولمەن مامىلەگە كەلە الماعان سوڭ، باروندار جاساقتار كوتەرىپ، مونارحتى قىسپاققا الادى. 1215 جىلى رۋنيمەد دالاسىندا  اعىلشىن كورولى يونن مەن اعىلشىن باروندارى شيەلەنىستى احۋالدا بەتپە-بەت كەزدەسەدى. بۇل تاريحي كەزدەسۋدە كورول باروندار الدىندا «ەركىندىكتىڭ ۇلى جارعىسىنا» ءمور باسىپ، قول قويۋعا ءماجبۇر بولادى. ءىرى جەر يەلەرى، اقسۇيەكتەردىڭ جانە شىركەۋدىڭ مۇددەسىن قورعايتىن قۇقىقتاردان تۇراتىن 63 باپتى قامتيتىن «ەركىندىكتىڭ ۇلى جارعىسى» بولاشاقتا كونستيتۋتسيالىق باسقارۋدىڭ ەلەۋلى كورىنىسى بولدى. بۇل جارعىنىڭ بىرقاتار قاعيدالارى انگليانىڭ بارلىق حالقىنا قولدانىلسا، كەيبىر تارتىپتەر كەيىنگى ەلدىڭ قۇقىق جۇيەسىنىڭ نەگىزىن قالادى. مىسالى، «ەركىندىكتىڭ ۇلى جارعىسىندا» پاتشا مەملەكەتتىك ماڭىزدى ماسەلەلەردى، سونىڭ ىشىندە سالىق سالۋدى ەنگىزۋ ماسەلەسىندە باروندارمەن پاتۋالاسۋعا مىندەتتى ەدى. كەيىن كەلە حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ورگان - پارلامەنتتىڭ كەلىسىمىنسىز بىردە-ءبىر زاڭ قابىلدانباۋى، ەشقانداي سالىق سالىنباۋى ءۇشىن وسى جارعىنىڭ باپتارى قولدانىلا باستادى.

ورتا عاسىرلىق انگليادا جىمىسقى ىسىمەن شەكسىز بيلىككە قول جەتكىزگەن كورول يونن(دجون) قول استىنداعى حالىققا شەكتەن شىققان بيلىك جۇرگىزەدى. ءجيى سالىناتىن سالىقتان انگليا حالقىنىڭ تۇرمىستىق جاعدايى كۇرت تومەندەيدى. ونىڭ ۇستىنە، اقسۇيەكتەر مەن كورول اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا عاسىرلار بويى قالىپتاسقان بارونداردىڭ ءداستۇرلى اۆتونوميالىق قۇقىق بەرەتىن فەودالدىق ءتارتىبى بۇزىلادى. كورولمەن مامىلەگە كەلە الماعان سوڭ، باروندار جاساقتار كوتەرىپ، مونارحتى قىسپاققا الادى. 1215 جىلى رۋنيمەد دالاسىندا  اعىلشىن كورولى يونن مەن اعىلشىن باروندارى شيەلەنىستى احۋالدا بەتپە-بەت كەزدەسەدى. بۇل تاريحي كەزدەسۋدە كورول باروندار الدىندا «ەركىندىكتىڭ ۇلى جارعىسىنا» ءمور باسىپ، قول قويۋعا ءماجبۇر بولادى. ءىرى جەر يەلەرى، اقسۇيەكتەردىڭ جانە شىركەۋدىڭ مۇددەسىن قورعايتىن قۇقىقتاردان تۇراتىن 63 باپتى قامتيتىن «ەركىندىكتىڭ ۇلى جارعىسى» بولاشاقتا كونستيتۋتسيالىق باسقارۋدىڭ ەلەۋلى كورىنىسى بولدى. بۇل جارعىنىڭ بىرقاتار قاعيدالارى انگليانىڭ بارلىق حالقىنا قولدانىلسا، كەيبىر تارتىپتەر كەيىنگى ەلدىڭ قۇقىق جۇيەسىنىڭ نەگىزىن قالادى. مىسالى، «ەركىندىكتىڭ ۇلى جارعىسىندا» پاتشا مەملەكەتتىك ماڭىزدى ماسەلەلەردى، سونىڭ ىشىندە سالىق سالۋدى ەنگىزۋ ماسەلەسىندە باروندارمەن پاتۋالاسۋعا مىندەتتى ەدى. كەيىن كەلە حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ورگان - پارلامەنتتىڭ كەلىسىمىنسىز بىردە-ءبىر زاڭ قابىلدانباۋى، ەشقانداي سالىق سالىنباۋى ءۇشىن وسى جارعىنىڭ باپتارى قولدانىلا باستادى. «ەركىندىكتىڭ ۇلى جارعىسىنان» ادىلەتتى سوت ءتارتىبىن دە، ءبىر-بىرىنە تەڭ ادامداردان قازىلار القاسىن قۇرۋ تۋرالى يدەيانى دا تابۋعا بولادى. «ەركىندىك جارعىسىندا» كورسەتىلگەن فەودالدىق قۇقىقتاردىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنا اينالۋىن تالاي عاسىر ۋاقىت كەتتى. ويتكەنى كوپتەگەن اعىلشىن پاتشالارى «جارعىنى» ەشبىر ەلەپ-ەسكەرمەي كەلدى. تەك 1688 جىلعى بولعان «داڭقتى رەۆوليۋتسيانىڭ» ناتيجەسىندە عانا انگليادا ەلدىڭ باستى زاڭ شىعارۋ ورگانى بولعان پارلامەنت قۇرىلىپ، بەرىك كونستيتۋتسيالىق مونارحيا ورناتۋعا قولدارى جەتتى. الدا پارلامەنتتى تەڭ وكىلدىكتەن تۇراتىن دەموكراتيالىق ينستيتۋتقا اينالۋىنا تاعى دا ءبىر عاسىردان اسا ۋاقىت قاجەت بولدى.

ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى العالى 20 جىل وتسە دە، مەملەكەتىمىزدىڭ وركەنيەتكە، جالپى العا باسقانى بايقالمايدى. الاقانداي 15 ميلليون تۇرعىنى بار قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىن اجىراتىپ، «مەملەكەتتىمىزدە 130 ۇلت وكىلدەرى تۇرادى» دەپ بارلىق جاھانعا جار سالىپ جۇرگەن بيلىكتىڭ ساياساتى بەكەر ەمەس. ايتپەسە، بيلىك بارلىق ۇلت وكىلدەرىن مەملەكەتتىك ءتىل توڭىرەگىندە نەگە توپتاستىرمايدى؟ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ ءوزى شالاقازاقتار مەن قازاقتار بولىپ بولىنگەن جايى بار. الەم تاريحىنان بىلەتىنىم، بىتىراپ ءومىر سۇرگەن حالىقتى جۇدىرىعىندا ۇستاپ باسقارۋ قاشاندا ىڭعايلى.

جيىرما جىل ىشىندە قازاقستان ساۋاتسىزدار ەلىنە اينالدى دەۋگە بولادى. «ساۋاتسىزدار» دەپ، مەن ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك تىلدە ەكى ءسوزدىڭ باسىن قوسىپ ساۋاتتى حات جازا المايتىن بارلىق رەسپۋبليكا ازاماتتارىن ايتامىن. مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن شەنەۋنىكتەر وكىمەت ىشىندە قالاي جۇمىس ىستەپ، نە ىستەپ جۇرگەندەرىن مەن تۇسىنبەيمىن. ءتورت جىل بويى قازاق تىلىندە جينالىس وتكىزىپ قاتىرماعان ءتورتىنشى شاقىرىلىمداعى دەپۋتاتتار دا تاراپ تىندى. قازىرگى كەزەكتەن تىس پارلامەنت سايلاۋىنا تەك مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك بىلەتىن ازاماتتار تۇسۋگە قۇقىلى دەپ، وكىمەتكە ەل-جۇرتى تالاپ قويۋى كەرەك ەدى. ايتپەسە، ءبىز نەگە بيىلعى وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا دوداعا تۇسكەن بارلىق ۇمىتكەرلەردىن قازاق ءتىلى ءبىلىمىن تەكسەرىپ، ەمتيحاننان وتكىزدىك؟ ال ەندى قارا دا تۇرىڭىز، ەرتەڭگى جاڭا پارلامەنتكە وڭكەي ورىس ءتىلدى قاراكوزدەر كەلىپ وتىرىپ الادى. سوندا بۇگىنگى مۇشكىل جاعدايعا دۋشار بولعان مەملەكەتتىك ءتىلدى كىم قورعايدى؟ سايلاۋ كۇنى سايلاۋشىلارعا «قوسىمشا تىزىممەن» داۋىس بەرۋ مۇمكىنشىلىگىن مۇلدەم الىپ تاستاۋدى، پارتيالار سايلاۋ دوداسىنا بارار الدىندا زاڭمەن تيىم سالۋىنا، بيلىكتەن تالاپ ەتۋى كەرەك ەدى. سەبەبى، ول «ءتىزىم» سايلاۋ ناتيجەسىن بۇرمالاۋدىڭ ناعىز كوزى بولىپ تابىلادى.

حالىق ەلىمىزدەگى پارتيالارعا ساياسي كۇشتەر رەتىندە قارامايدى، ساياسي ۇيىمدارعا دەگەن سەنىمدەرى جوعالدى. سوندىقتان دا مەن قاراپ وتىرا المايمىن. مىندەتتى تۇردە داۋىس بەرۋگە بارىپ، كوپ پارتيالى پارلامەنتكە جانە ەركىندىك پەن دەموكراتياعا داۋىس بەرەمىن!

«اباي-اقپارات»