Jetisu atyraby kóz jauyn alatyn súlulyghy men kók may­saly, syldyray aqqan ózen-kó­limen kórikti. Osynday barsha­ny tamsandyrghan saf auasymen tynystau, tamasha tabighatta erkin demalu arqyly adam den­saulyghy nyghayyp, kýsh-qayrat bitedi. Tabighat pen adam egiz dey­tinimizding týp-tórkini osy­dan. Tabighattyng әleumettik mә­se­lelermen qatar, ekonomikagha da qosary mol. Demek, turizmdi damytudyng iygiligi jetip, arty­lady. Órkeniyetti memleketter búghan әldeqashan mәn bergen. Osy mәsele songhy jyldary jan-jaqty  qolgha alyna basta­ghan­dyqtan, barymyzdy jarqy­rata kórsetuge mýmkindik tudy. Jer jәnnaty sanalghan ólkemiz ishki jәne syrtqy turizmdi ór­kendetuge qolayly aimaqtar qatarynda bolghandyqtan, búl baghytta izgi izdenis basym ekendigi quantady.

Ýdemeli industriyalyq-iyn­no­vasiyalyq damu baghdarlamasy ayasynda turizmning 2011-2015 jyldargha arnalghan jospary negizinde jyl sayyn týrli is-sharalar úiymdastyrylyp keledi. Biyl oblystyq budjetten osy maqsatqa 32,0 mln. tenge qarjy bólinip, turistik bedel-biliktilikti qalyptastyru maq­sa­tynda halyqaralyq turistik kórmeler men birjalargha tú­raq­ty qatysu mýmkindigine jol ashylghan. Mәselen, Ispaniyanyng Madrid qalasyndaghy «FITUR», Berlindegi «ITB», Mәskeude ót­ken «Inumarket-2011», Beyjin, Milan qalalaryndaghy kórmeler men jәrmenkelerde tabighaty tú­nyp túrghan kórikti jerlerdi nasihattaugha mýmkindik tughanyn aitsaq artyq emes.

Jetisu atyraby kóz jauyn alatyn súlulyghy men kók may­saly, syldyray aqqan ózen-kó­limen kórikti. Osynday barsha­ny tamsandyrghan saf auasymen tynystau, tamasha tabighatta erkin demalu arqyly adam den­saulyghy nyghayyp, kýsh-qayrat bitedi. Tabighat pen adam egiz dey­tinimizding týp-tórkini osy­dan. Tabighattyng әleumettik mә­se­lelermen qatar, ekonomikagha da qosary mol. Demek, turizmdi damytudyng iygiligi jetip, arty­lady. Órkeniyetti memleketter búghan әldeqashan mәn bergen. Osy mәsele songhy jyldary jan-jaqty  qolgha alyna basta­ghan­dyqtan, barymyzdy jarqy­rata kórsetuge mýmkindik tudy. Jer jәnnaty sanalghan ólkemiz ishki jәne syrtqy turizmdi ór­kendetuge qolayly aimaqtar qatarynda bolghandyqtan, búl baghytta izgi izdenis basym ekendigi quantady.

Ýdemeli industriyalyq-iyn­no­vasiyalyq damu baghdarlamasy ayasynda turizmning 2011-2015 jyldargha arnalghan jospary negizinde jyl sayyn týrli is-sharalar úiymdastyrylyp keledi. Biyl oblystyq budjetten osy maqsatqa 32,0 mln. tenge qarjy bólinip, turistik bedel-biliktilikti qalyptastyru maq­sa­tynda halyqaralyq turistik kórmeler men birjalargha tú­raq­ty qatysu mýmkindigine jol ashylghan. Mәselen, Ispaniyanyng Madrid qalasyndaghy «FITUR», Berlindegi «ITB», Mәskeude ót­ken «Inumarket-2011», Beyjin, Milan qalalaryndaghy kórmeler men jәrmenkelerde tabighaty tú­nyp túrghan kórikti jerlerdi nasihattaugha mýmkindik tughanyn aitsaq artyq emes.

Almaty qalasynda ótken ha­lyq­aralyq qazaqstandyq «KITF- 2011» turistik jәrmenkede  últtyq sayabaqtar men turistik firmalar jәne turisterdi qa­byl­dau nysandary qatysyp, ónirding demalu, biznes jýrgizu, investisiya tartu mýmkindikteri turaly aqparattar, turistik mým­kindikterdi nasihattaugha, basqa da mәselelerding tiyanaghyn keltiruge qol jetkizilipti. Ónirding turistik atlasy, turistik tólqú­jaty, bukletter, kәdesyy ónim­deri jәne Shoqan Uәlihanovtyng jýrip ótken baghyttary boyynsha ekspedisiyanyng qorytyndy­sy­men fotoalibom әzirlengeni de maqsatty ister qatarynda.

Ónirding tabighiy-rekrea­siyalyq resurstary negizge aly­nyp, eko­logiyalyq turizmdi da­mytugha ai­ryqsha kónil bólingen. Ekologiya­lyq turizm negizin «Ile-Ala­tauy», «Altynemel», «Sha­ryn», «Kólsay kólderi» jәne «Jonghar Alatauy» memlekettik-últtyq tabighy baqtary, Alakól jәne Al­maty memlekettik tabighy qoryq­tary qúraydy. Ekologiya­lyq turizmdi damytu jәne tabiy­ghy baq­tardaghy keybir mәselelerdi sheshu joldaryn qarastyru maq­satynda biyl  Turizm jәne sport ministrligi, turfirmalar­dyng jәne mýddeli biznes qúry­lymdardyng qatysuymen «Sha­ryn» memlekettik-últtyq tabighy baghynda ekologiyalyq turizmdi jandandyrudyng bas josparyn tanystyru sharasyn ótkizdi. Ós­keleng úrpaqty turizm týrlerimen ainalysugha tartugha baghyttalghan shara jemisin berdi. Jastardyng әleumettik mәselelerin sheshudegi qauymdastyqtyng bastamalary qoldau tapqan. Balalar men jas­óspirimder arasynda salamat­ty ómir saltyn qalyptastyru, tughan jerge degen sýiispenshi­likterin arttyratyn ekskur­siyalar jii úiymdastyrylyp, júmaq me­kenning jaqsylyqtary kәdege asyryluda.

Turizmdi órkendetuding basty baghyty - infraqúrylymdy damytu. Ótken jyly osynday 470 turistik nysan tirkelse, olar­dyng arasynda kurorttyq, kliy­mattyq, ekologiyalyq, sport­tyq, mәdeniy-tanymdyq, anshy­lyq tәrizdi kópshilikting nazaryn audaryp, kónilderinen shyghatyn baghyttar bar. Qapshaghay su qoy­masynyn, Alakól, Balqash kól­derining jaghalaularynda ornalas­qan oryndarda myndaghan adam demalady. Jaz qyzyghy este qalarlyqtay etip, Ile ózenining ong jaghalauyndaghy tanbaly tas al­ma­tylyqtar men oblys túrghyn­darynyng densaulyghyn nyghay­tatyn oryngha ainaldy.

Italiyalyq jobamen salynghan Qapshaghaydaghy akvapark ýlken-kishining kóp jinalyp, kónil kóteretin jeri. Al, Talghar auda­nynyng aumaghynda «Ile-Alatauy»  memlekettik últtyq tabighy ba­ghy­nyng tipten orny bólek. Onyng kýmis shyndary men jayqalghan shabyndyghy, móldir ózenderi kór­gen jandy birden baurap ala­dy. Jetisudyng Sharyn shat­qa­­ly­nyng qúlama betkeyleri, múnara­lary men arqaularynyng biyiktigi 150-300 metrge jetedi. Tabighat­tyng «óz qolymen» myndaghan jyl boyy jasaghan keremetin sózben jetkizu mýmkin emes,  ony kóru, sezim eleginen ótkizu kerek.

«Sharynnyn» tabighy bitimi Amerikadaghy Kolorado shatqa­lynan esh kem emes ekendigi dәlel­dengen. Al, Sarqan audany tabighatynyng әsemdigi, januarlar men ósimdik týrlerining mol­dyghy demalushylargha airyqsha әser etedi. Balqash aimaghy kýn sәulesi molynan týsetin shaghyl qúmdy dalasymen tartymdy. Shóldi, quang dala Balqash kóli­nen nәr alady. Ásem kórinisi­men, san týrli ósimdik jәne januarlar dý­niyesimen belgili ai­maqta ótken ghasyrdyng ortasyna deyin jolba­rys bolghan desedi. Ile ózenining boyyn әli de elik, qaraqúiryq, týlki men borsyq mekendeydi. Jyl sayyn «Altyn­emel», «Ile Alatauy», «Sha­ryn», «Kólsay kól­deri», «Tan­baly tas», «Any­raqay shatqa­ly», Jarkent óniri men Jonghar Alatauy baghytyna ekskursiyalar úiymdastyrylyp, tútynushy­lardyng demalysyn mәn­di ótkizu­ge mýmkindiginshe jaghday jasaluda. Sonday-aq, Qarasayda «Ala­tau», Aqsuda «Qapal Arasan», Talgharda «Kóktem» jәne «Aqbúlaq», Panfilovta «Jarkent-Arasan» men «Kerimaghash» emdeu-sauyqtyru oryndary jú­mys isteydi. Halyqaralyq stan­darttargha say sapaly qyzmet kórse­tetin «Staraya kreposti», «More lux», «freedom» demalys ba­zasy, «Tabaghan» kesheni, «Aq­bú­laq» tau  shanghysy kurorty siya­q­ty nysandargha tútynu­shylar men turister kóp keledi. Búl baghyttargha jaqsy jol salynyp, demalushylargha yn­ghay­ly jaghday qarastyrylsa, al­daghy uaqytta myn­­daghan turisting keluine mým­kindik tuatyny aitpasa da týsinikti.

Aghymdaghy jyly Kókpek, Kegen, Jalanash Saty Kólsay avto­­kólik joldaryna kýrdeli jóndeu jýrgizildi. Alakól jәne Balqash kólderining jaghalauyn tazalau jú­mystary jalghasty. Atalghan kólderding jaghalauynda ornalas­qan turistik nysandar jeke adam­dardyng iygiliginde bolghandyqtan, tazalyqqa dema­lys oryndary­nyng iyeleri jauap­ty. Demek, osy baghyttaghy júmys mýddeli úiym­darmen birlese jalghasyn tauyp, Jetisu ólkesining inju-marjanyn alys-jaqynnan kelgenderge jar­qyrata kórsetu qajet.

Turistik mamandardy dayarlau, biliktiligin arttyru júmysta­ryna erekshe mәn berilude. Mәse­len, jyl sayyn Ortalyq Aziya men Túran uniyversiytetining oqy­tu­shylary audandar men qala­larda turizmmen ainalysatyn mamandarmen arnayy seminar ótkizedi. Sonday-aq, biliktilikterin art­tyru kursyn ótkizu de nazardan tys qalmaydy.

Turizmdi damytu men ony qarjy kózine ainaldyru maqsa­tyndaghy jobalar da bar. Mәse­len, 2010-2014 jyldargha arnal­ghan baghdarlamagha sәikes «Batys Europa - Batys Qytay» kólik dәlizi boyyna turizm nysan­daryn salu, Qapshaghay su qoy­ma­synyng jaghalauynda «Jana Ile» halyqaralyq turistik or­ta­lyq qúrylysyn, Tekeli jәne Qaskeleng qalasynyng manynda tau shanghysy bazasyn, Rayym­bek audanynda «Moynaq» etno­turistik keshenin, bәsekege qabi­letti turistik industriyany qúru jәne basqa da strategiya­lyq jospargha sәikes turistik-sauyqtyru qyzmetterin kórse­tudegi júmystar aldaghy kýn­der­ding enshisinde. Demek, ónir ekonomikasynyng bir baghyty osy saladan týsetin qarjymen tolyghatyny týsinikti.

Kýmisjan BAYJAN, Almaty oblysy.