Jaqynda Elbasy Núrsúltan Nazarbaev «Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng III qúryltayy - Qazaqstan ýshin tarihy manyzy bar forum. Sondyqtan búl forum әrtýrli mәdeniyet, órkeniyet pen din ókilderi arasyndaghy ózara týsinistikti nyghaytugha ýles qosuy kerek», - dep mәlimdedi qúryltay qarsanynda. «Jas qazaq» Qazaqstandaghy birqatar din ókilderining basyn qosyp, ózining konferensiyasyn ótkizdi. Ángime arqauy - eshkimdi de bey-jay qaldyrmaytyn elimizdegi senim-nanymnyng býgingi ahualy.
Konferensiyamyzdyng búl jolghy qonaqtary - Qazaqstan Músylmandary diny basqarmasynyng diny oqu-aghartu bólimining mengerushisi Ábdimýtәli Dәurenbekov, «Últ taghdyry» qozghalysynyng tóraghasy Dos Kóshim, Astana jәne Almaty Eparhialdyq basqarmasynyng baspasóz hatshysy Aleksandr IYevlev jәne Sion presviyterian shirkeuining pastory Kim San Kiyl.

Jasandylyq - jaqsylyq emes

Jas qazaq: Ábdimýtәli myrza, alghashqy súraghymyzdy sizge baghyttasaq. Songhy kezderi әlemde últaralyq emes, dinaralyq qaqtyghys turaly sóz jii qozghalyp jýr. Músylman memleketteri qataryna kiretin kópdindi Qazaqstanda, sizdinshe, islamnyng ózge dinge qatysty ústanymy qanday boluy tiyis?

Jaqynda Elbasy Núrsúltan Nazarbaev «Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng III qúryltayy - Qazaqstan ýshin tarihy manyzy bar forum. Sondyqtan búl forum әrtýrli mәdeniyet, órkeniyet pen din ókilderi arasyndaghy ózara týsinistikti nyghaytugha ýles qosuy kerek», - dep mәlimdedi qúryltay qarsanynda. «Jas qazaq» Qazaqstandaghy birqatar din ókilderining basyn qosyp, ózining konferensiyasyn ótkizdi. Ángime arqauy - eshkimdi de bey-jay qaldyrmaytyn elimizdegi senim-nanymnyng býgingi ahualy.
Konferensiyamyzdyng búl jolghy qonaqtary - Qazaqstan Músylmandary diny basqarmasynyng diny oqu-aghartu bólimining mengerushisi Ábdimýtәli Dәurenbekov, «Últ taghdyry» qozghalysynyng tóraghasy Dos Kóshim, Astana jәne Almaty Eparhialdyq basqarmasynyng baspasóz hatshysy Aleksandr IYevlev jәne Sion presviyterian shirkeuining pastory Kim San Kiyl.

Jasandylyq - jaqsylyq emes

Jas qazaq: Ábdimýtәli myrza, alghashqy súraghymyzdy sizge baghyttasaq. Songhy kezderi әlemde últaralyq emes, dinaralyq qaqtyghys turaly sóz jii qozghalyp jýr. Músylman memleketteri qataryna kiretin kópdindi Qazaqstanda, sizdinshe, islamnyng ózge dinge qatysty ústanymy qanday boluy tiyis?

Ábdimýtәli Dәurenbekov: Biz aldymen din men diny aghymnyng arajigin ajyratyp alayyqshy. Allahtyng payghambarlar arqyly jibirgen dini bir basqa da, adamdardyng ózderi oilap tapqan diny aghymdary bólek әngime. Dese de, biz, músylmandar, Qasiyetti kitap iyelerin qúrmet tútamyz, olarmen jaqsy mәmilede bolamyz. Múny bizge Allah Qúranda búiyrdy. Payghambarymyzdyng da (Allahtyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn!) búl turasynda ósiyeti bar. Al endi negizi joq, bireuding oi-qiyalynan tughan diny aghymdardy islam moyyndamaydy, adasushylyq dep tanidy. Aytalyq, bizdegi keybir siqyrshylar qanshama adamdy tura joldan adastyruymen qoymay, ózin «payghambarmyn» dep te jariyalap jýr. Siqyrlyq әrekettin, kerek deseniz, ghylymy túrghydan negizi joq ekeni anyqtalyp qoyghan. Adamy kózqaraspen, zang túrghysynan alyp qarasanyz da, bireudi aldap, siqyrlap, jeke mýddesi ýshin әrtýrli әreketterge baryp jýrgenderding isi dúrys emes. Biz olardyng aldynan kese-kóldening shyghyp, «әi, mynalaryng dúrys emes» dep aitugha haqymyz bar. Mening oiymsha, siqyrshylargha, odan qaldy adam balasynyng ómirine ziyan әkeletin týrli aghymdargha qarsy shyghu - tek músylmandardyng ghana sharuasy emes,  býkil adamzat birlesip kýresetin ortaq is boluy tiyis.

Jas qazaq: Osymen ýshin­shi ret ótkeli otyrghan Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshy­ larynyng III qúryl­tayynan ne kýtesizder? Qúryl­tay turaly qoghamnyng pikiri  ala-qúla. Sizder ne deysizder? Doseke, óziniz­den bastasaq.

Dos Kóshim: Búl jerde biz eki jaytqa toqtalghanymyz abzal. Birinshiden, әriyne, Qazaqstan tәuelsiz el atanghanda, kóp nәrsege qol jetkizuge mýmkindik tudy. Búghan eshkimning dauy joq shyghar. Sol sekildi ata dini - islam ortamyzgha qayta oraldy. Namaz oqyghany ýshin qysym kórgen, qaytys bolghan bauyry nemese ata-anasynyng janazasyn shyghara almay qalghan qazaq qazir joq shyghar. Kerisinshe, óz dinimizdi qayta janghyrtyp jatyrmyz. Biraq, bizdinshe, mәsele basqada. Kez kelgen qazaqtan baryp súranyzdarshy, olar ózge din ókilderining Qazaqstanda basqosuyn, sol dinning qazaq elinde qanat jangyn qalay ma eken? Joq. Áriyne, qalamaydy. Búghan qatysty qazaqtar jyly pikir aita qoyady dep oilamaymyn. Olardyng qatarynda men, Dos Kóshim de bar. Onsyz da óz tauqymeti óz basynan asyp jatqan qazaq әlemdik din kóshbasshylarynyng qúryltayyna basa nazar audarmaytyny aidan anyq qoy. Men múny nege aityp otyrmyn? Óitkeni bizde islam dinin kóteru mәselesi әli kýnge deyin tolyq sheshile qoyghan joq. Ony ózderiniz de jaqsy bilesizder. Ekinshiden, memlekettik kózqaraspen qaraytyn bolsaq, «bizde kópúltty úlystar túrady, kópdindiler de bizde, Qazaqstan bәrining basyn qosyp, halyqaralyq dengeyde әlemdik din ókilderining qúryltayyn ótkizip jatyr, múnday nәrse tarihta bolmaghan, bizde bәri tamasha»  t.t. syndy pikirlerdi (әriyne, syrt kóz ýshin) qalyptastyru maqsatynda biylik osynday is-sharalardy jýieli týrde úiymdastyryp otyrugha tyrysady. Anda-sanda búl kerek te shyghar. 2010 jyly Europadaghy qauipsizdik jәne yntymaqtastyq úiymyna tóragha bolatyn Qazaqstangha halyqaralyq dengeydegi osynday qadamdardy sayasy tehnologiya retinde paydalanghan dúrys. Men ony týsinemin. Biraq men Qazaqstandy kópdindiler ortalyghyna ainaldyrugha qarsymyn. Nege? Týpting týbinde kópkonfessiyalyq sayasat, rasynda da, kóptegen týitkildi tughyzady. Búl - shyndyq. Palestina men Izraili shiyelenisin alsaq ta jetip jatyr ghoy. IYә, din - memleketten bólek degen zang bar. Alayda kez kelgen memleketti alyp qarasanyz, negizgi ústanghan dini bar. Ony memlekettik din dep atamaydy, әriyne. Biraq sol memleketti qúrushy últtyng ústanatyn negizgi dini  memlekettik din retinde qabyldanady.
1994 jyldary Amerikagha bardym. Sonda bizge amerikalyqtar «mynau - Bill Klintonnyng apta sayyn minәjat etetin orny» dep baptister shirkeuin kórsetti. Bizding at ýstinde jýrgen azamattarymyz osynday dýniyelerdi týsinu dengeyine әli jete qoymaghan siyaqty. Olar apta sayyn júma namazyna baryp túrsa, qanekiy...

Dindi ústanu - ózge dinge qarsy túru emes. Búl - әrkimning jeke basyndaghy senim mәselesi. Bizdegi keybir basshylar bayaghy kommunistik kózqarastan әli kýnge aryla almay keledi. Sóite túra, kópkonfessiyaly memleket qúramyz dep jelpinip jýrgenderi janyndy auyrtady. Jasandylyq  jaqsylyqqa bastamaytynyn týsinetin kez keldi ghoy.

Qúryltay - qúr sóz emes

Aleksandr IYevlev: Álemdik din kóshbas­shylarynyng ýshinshi qúryltayynan kýtetinimiz kóp, әriyne. Dos myrza, sizding sózinizben kelisemin, desek te, eng bastysy - últaralyq, dinaralyq ózara týsinistikke qol jetkize bastaghanymyzdyng ózi kónilge quanysh úyalatpay ma? Biz atalghan qúryltayda Qazaqstannyng jetken jetistikterin de әlemge pash etemiz. Sóz joq, býginde býkil qogham qarjy daghdarysyna alan. Halyqaralyq qauymdastyq pen diny konfessiyalar ókilderining basqosuynda búl mәsele de talqylanady dep oilaymyn. Odan shyghudyng naqty joly da qarastyrylady dep kýtilude. Qarjy daghdarysy, әriyne, býgingining ózekti taqyryby. Bastysy - ruhany daghdarysqa úshyramasaq bolghany. Sebebi bizdi senim ghana kez kelgen tyghyryqtan alyp shyghady.

IYә, biz qanday da is-shara ótse, sol zamat nәtiyjeni kórgimiz keledi. Naqty qadam bayqalghanyn qalaymyz. Asyghyspyz. Astanada ótkeli otyrghan әlemdik din kóshbasshylarynyng ýshinshi qúryltayy, mening oiymsha, talqylanghan týiinderdi týbegeyli sheship tastau degendi bildirmeydi. Biz aldymen osyny týsinip alghanymyz dúrys siyaqty. Mysaly, basqosugha әr elden ókilder keledi. Beybitshilik, ózara qúrmet, týsinistik turaly sóz bolady delik. Astanada ne sóz boldy, osynyng bәrine әlem nazar audarady. Álgi úsynystar men kelisimder ókilder arqyly sol elding basshysyna jetedi. Ózderiniz de jaqsy bilesizder, memleket basshysy qaytken kýnde de dinbasymen sanasady.
Jas qazaq: Kim San Kil myrza, óz oiynyzdy ortagha sala otyrsanyz.
Kim San Kiyl: Oilarynyz oryndy. Meninshe, әlemdik din ókilderining qúryltayy qúr sóz emes. Ol - ýlken isterding bastamasy der edim. Eng bastysy - Qazaqstanda diny senim bostandyghy bar. Preziydentting birqatar din ókilderining basyn Astanagha qosuy - bir jaghynan alyp qaraghanda, osy jerde beybit ómirdi ornatu maqsatynda úiymdastyrylghan shara. Múnda әr dinning ókili óz oiyn aitady. Kez kelgen dinning ózindik ereksheligi bar. Negizgisi - ortaq mýdde bar. Ol - beybitshilik.

Qúryltaydyng qorytyndysy nede? Basqosuda aitylghan úsynystar men kelisimder sol kensede qalyp qoymasa eken deymin. Ol qarapayym halyqqa jetui kerek. Sonda ghana qúryltaydyng nәtiyjesin bayqaymyz. Qazaqstannan bastau alghan bastama ózge elderge de jetedi. Sóitip, týrli memleketting basshylary da oilana bastaydy.
Jana óz sózimde aittym ghoy, kez kelgen dinning ózine tәn ereksheligi bar. Sol dinning halyqtyng qoldauyna ie bolatyny da sodan. Ortalyq Aziyada kósh bastap kele jatqan Qazaqstannyng múnday bastamasy ózgege  ýlgi deuge bolady. Sebebi biylik qanday da bir sheshim  qabyldasa, demek, búl sol memleketti qúrushy halyqtyn, ondaghy diasporalardyng paydasy ýshin jasalady. Eger ziyanyn tiygizetin bolsa, biylik onday qadamdargha barmas ta edi ghoy. Tolghaghy jetken mәsele bolghandyqtan, Preziydent osynday sheshim qabyldady dep oilaymyn. Óitkeni sayasat pen dindi bir-birinen bólip tastaugha bolmaytynyn moyyndaugha tiyispiz.

Ábdimýtәli Dәurenbekov: Qazaqta sóz bar ghoy: «Ýy alma, ýy aludan búryn kórshi tanda», - degen. Rasynda da, óziniz, otbasynyz qansha jerden jaqsy bolyp, kórshiniz mazasyzdau bolsa, bәribir sizding ýiden de tynyshtyq pen  bereke ketedi. Sondyqtan biz óz kórshimiz bylay túrsyn, әlemdegi bolyp jatqan sayasi, ekonomikalyq jaghdaylargha bey-jay qaray almaymyz. Barlyq jerde «kriziys» dep jatyr. Qarjy daghdarysy býgin bar, erteng joq. Biraq odan da manyzdy nәrse - dinaralyq ózara týsinistik. Adam kóp nәrseni kóre kele, әriyne, Allahtyng qalauymen qaysy dinning 100%-gha aqiqat ekenin ózi-aq tanyp alady. Biraq ol ýshin bizge uaqytsha beybit ómir kerek. Álemdik din ókilderining Astanadaghy qúryltayy da osyny kózdeydi. Nege degende oilanyzdarshy, kenes uaghynda «din - apiyn, Qúday joq» degen iydeologiyany biylik jatpay-túrmay adamdardyng qúlaghyna sinire berdi. Aqyr ayaghynda adamdar óz dinderin tastap, biylikting soyylyn soghyp ketti emes pe? Ata dinimiz - islamnan aiyryla jazdadyq sol kezde. Tәuelsizdikke qol jetkizgennen keyin qalay boldy? Ateisterding soqyr senimi әshkerelendi. Islammen qayta qauyshtyq. Batystyng ózi islamnan shoshy bastady. Óitkeni býginde músylman bop jatqan europalyqtar tym kóp. Bayqasanyzdar, búl bir kýnde bolghan joq. Bәrin uaqyt óz ornyna qoydy. Adamdar ózining aqyl-sanasymen islamgha kele bastady. Sebebi ony qansha jerden túnshyqtyrghanymen, adamdar aqiqat dindi qabyldaudy toqtatpaq emes. Islam adamdy últyna, nәsiline bólmeydi.
Tynyshtyq bolghan uaqytta ghana adam balasy dinderdin  aq - qarasyn ajyrata bastaydy. Ózdiginshe saralaydy. Eger tynyshtyq ornamaghan jaghdayda, búl adamnyng aqiqatqa  úmtyly­syna  múrsat bermeydi. Sondyqtan din ókilderining qúryltayy qazaq elinin, әlem tynyshtyghyn kózdegendikten, biz ony ótkizuden útpasaq, útylmaymyz. Men múny jaghympazdyqtan aityp otyrghan joqpyn.
«Islam» sózining ózi «beybitshilik» degendi bildiredi. Islamnyng tarihyn alyp qarayyqshy, payghambarymyz (Allahtyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn!) alghashqy jyldary Hudaybiya kelisiminde mýshriktermen (Allahqa serik qosushylarmen) on jylgha deyin beybit ómirdi ornatu turaly qújatqa qol qoyady. Tipti mәmiledegi ekinshi taraptyng «Songhy payghambar Múhammed (Allahtyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn!)» degen sózdi alyp tastaudy talap etedi. «Eger sening payghambar ekenindi moyyndaghanymyzda, senimen soghyspas ta edik», - deydi olar. Hattamany toltyryp otyrghan Ály (Allah oghan razy bolsyn!) «Allahtyng songhy elshisi» degen sózdi óshirip tastaugha qorqatynyn jetkizedi. Biraq payghambarymyz (Allahtyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn!) ony óz qolymen «Abdollanyng úly Múhammedting kelisimi» dep ózgertedi. Bayqasanyzdar, búl jerde jeke mýdde emes, tek beybitshilik kózdeldi. Osy beybit ómirde qanshama adam islamdy qabyldady. Adamdar aqiqatqa qaray úmtyldy. Din qanatyn kenge jaydy. Sol sekildi bizding biylik beybitshilikti qalaytyn sayasatyn býkil әlemge qúryltay arqyly jetkizip jatsa, mening oiymsha, múny jónsiz synay bergenimiz dúrys emes.

Nәtiyje qaysy?

Jas qazaq: Ábeke, búl, bir jaghynan, dúrys ta shyghar, biraq bir baspanada bas-basyna bir-bir dindi ústanghan otbasylar da kezdesedi bizde. Jana Dos Kóshim myrza osynday mәselelerding shetin shygharghanday boldy. «Rasynda da, óz mәselemiz ózimizding basymyzdan asyp jatqanda, bizge qúryltaydyng ne keregi bar?» deytinder az emes. Búl turaly ne aitasyzdar?

Ábdimýtәli Dәurenbekov: Alghashqy qúryltay ótkennen keyin búghan qarsy pikir aitqandar elimizde kóp boldy. «Álemning әr týkpirinen kelgen din ókilderi Qazaqstangha da «júmyrtqalap» ketpey me?» degen sózder aityldy sol kezde. Áriyne, kemshilik joq emes, bar. Óz ata-anamyzdyng kemshiligin betine basyp, elge jariyalaugha osy otyrghandarymyzdyng qaysysy bara alady? Búghan bara almaymyz, әriyne. Sondyqtan biylik tarapynan ketken kemshilikterge týsinistikpen, sabyrmen qarauymyz kerek siyaqty. Bәrine uaqyt emshi ghoy.
Eskerer nәrse, әlemdik din ókilderining qúryltayynda qabyldanghan qújat qaghaz kýiinde qalyp qalmauy qajet. «Keldi, ketti, birdeneni aitty, biraq nәtiyje joq» degen sóz bolmauy kerek. Onyng bәri keleshekte amalgha asyrylsa, sonda ghana biz naqty isterdi bayqaytyn bolamyz. Meyli ózge dindegiler ózderining nasihatyn aita bersin, biraq basqalargha qara kýie jaqpauy tiyis. Sonda halyq arasynda ózge dindi jek kóru siyaqty sezim birte-birte joghala bastaydy. Jana aittym ghoy, halyq aqiqatty ózi izdep tabady.

Aleksandr IYevlev: Qúryltay ótkennen keyin «bizge búl kerek emes edi» degen pikirler aityldy. Auyrghannan keyin «bylay etkenimde, olay etkenimde» auyrmas edim degen sózderdin, meninshe, qajeti joq. Búl - bir Qazaqstandaghy jaghday emes,  barlyq elde kórinis berip jatqan jayt. Adam qanday da nәrsege niyettenip, isti qolgha alsa, ol erteli-kesh nәtiyje beredi. Aytayyn degenim - qúryltay qúr sózderding jinalysy emes. Múnday pikirden aulaq bolghanymyz abzal. Búl basqosu - tyghyryqtan shyghudyng aldyn ala joldaryn qarastyru degen sóz. Úsynystardyng otyrysy deuge de bolady. IYә, ras, Qazaqstandaghy halyqtyng kónkórisi ózge eldermen salystyrghanda, jaman emes. Bizde últtyq diny qaqtyghys ta joq. Osy túrghydan kelgende, «Bizge onda halyqaralyq diny qúryltaydyng ne keregi bar?» degen súraqtyng tuyndauy zandylyq. Men múny týsinemin. Biraq biz myna nәrseni úghyp alghanymyz jón. Myng jyldyq tarihy bar últtardyng tәjiriybesimen bólisip, bolashaqqa birlesip qadam jasau, aitynyzdarshy, búl kimge qater tóndirui mýmkin? Osy jaghynan kelgende, búl ózgege de, ózimizge de ziyanyn tiygizbeydi dep oilaymyn.
IYә, men moyyndaymyn. Ýshinshi qúryltaygha deyin qanday da naqty qadamdar nemese sheshimder bolghan joq. Deytúrghanmen, bastamalar jerde qalmaytynyna men senemin.

Dos Kóshim: Qúryltay osymen ýshinshi ret ótpekshi. Óz basym qandayda bir nәtiyje bayqaghan joqpyn. Bәlkim, halyqaralyq dengeydegi aqparat agenttikteri, telearnalar men basylymdar búl turaly birdeneni shimaylaytyn shyghar. Odan ózge ne bolar deysiz? Aytpaqshy, jaqynda Izraili Preziydenti bizge keledi eken. Álem osyghan kónil bólui mýmkin. Biraq biz osydan keyin Arab elderi men Palestinanyng teris kózqarasyna úshyrap qalamyz ba dep qorqamyn. Áytpese qúryltaydan keyin Qazaqstannyng bedeli artyp ketkenin men kórmedim.

Aleksandr IYevlev: Taghy bir nәrse qosyp keteyin dep edim. Eger men qazaq elining býgingi sayasatyn joghary baghalasam, onda mende sóileuge sóz qalmas edi. Deytúrghanmen, jetistikterimizge kóz júmyp qaraghanymyz - әdildik emes. Bayqasanyzdar, songhy jiyrma jylda әlemde ne bolmady? Soghystyng kóbisi diny alauyzdyqtan tuyndady dep oilaymyn. Qazaqstan múnday qaterden aman qaldy. Qalay? Biylik dәstýrli dinderge qúrmetpen qarady. Adamy túrghydan da ózge últtardy bóle jarmady. Biz osynyng astyn syzyp túryp aituymyz lәzim.

Baqylaudy qazirden bastau kerek

Jas qazaq: Din turaly zanymyzgha azdy-kópti ózgeris engizilgenine qaramastan, onyng tóniregindegi shu әli basylar emes. Sizderding oilarynyz qanday?

Dos Kóshim: Dúrys aitasyz. Din turaly zang tónireginde de kóp aiqay-shu boldy. Mening oiymsha, adam qanaghattanarlyqtay eshnәrse tolyq sheshilgen joq. Sektalardyng júmysyn auyzdyqtau turaly qatang әri naqty sheshimderdi men kórgen joqpyn. Sektagha mýshe adamdardyng sany kóp boluy kerek degen ózgeris engizgenimizben, odan eshtene ózgermeytinin boljaugha bolady. Avstriyada bir konfessiyany tirkeu ýshin onyng mindetti týrde 30 myng be eken, 34 myng be eken mýshesi boluy kerek. Mening pikirimshe, úsaq-týiek sektalardy topyrlata bergenshe, dәstýrli, әlemde tanylghan, negizi barlaryn ghana qaldyrghan jón. Osy dúrys siyaqty. Al bizding din turaly zanymyz múnday saualdargha jauap bere almady. Demek, búl mәsele әli de bolsa qaytalanady, bәribir aldymyzdan shyghatyn týri bar. Sol bayaghy kiykiljin, týsinbestik...

Aleksandr IYevlev: Qazirgi din turaly zanymyzdyn, shynyn aitqanda, pikir qayshylyghyn tudyratyn tústary bar. Búl neden tuyndap otyr dep oilaysyzdar? Ózderiniz de bilesizder, «Diny senim bostandyghy turaly» Zannyng aldynda bәri birdey. Búl týsinikti ghoy. Biraq, mening oiymsha, kәri tarihymyz pen mәdeniyetimizding aldynda barlyq konfessiya tendey boluy mýmkin emes. Múnymen ne aitqym kep otyrghanyn sezgen bolarsyzdar. Bir ghana mysal: Qazaqstannyng tarihy men mәdeniyetine islam men hristian dinderining alar orny óz aldyna bólek әngime. Aytynyzdarshy, Qazaqstannyng tarihy men mәdeniyetine krishnaittar, egoister, saentologtar t.t. ne berdi? Eshqanday da ýles qosqan joq. Olardyng maqsaty - halyqtyng sanasyn ulap, iritki salu, Qazaqstan halqynyng mәdeny dәstýrinen júrday etu. Men ataghan sektalar qazaqqa, orysqa, ukraiyngha, sheshenge shabuyl jasap baghuda. Negizgi senimimiz ben mәdeniyetimizden aiyrmaqshy. IYә, býgingi zandy alyp qarasanyzdar, músylmandardy krishnaittermen, provoslavtardy egoistermen teng qonggha bolady. Alayda búl dúrys emes qoy. Olay bolmauy kerek. Europa, Baltyq jaghalauy elderindegi jaghday bizdikindey emes, sektalar qatang baqylanady. Negizi joq, ol elding tarihymen ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyn diny aghymdargha qatang shekteu qoyylghan. Atalghan elderdegi din turaly zang negizgi últtardyng dinin qorghaydy. Mening jeke pikirim: biz Qazaqstandaghy dәstýrli emes diny birlestikterdi qatang baqylaudy qazirden-aq jedel qolgha aluymyz tiyis. Olar dәstýrli islam men hristian dinining aldynda teng dәrejede bolmauy qajet. Sektalar Qazaqstannyng ósip-órkendeuine nen­dey ýles qosypty osy? Sizderding oilarynyzdy bilmeymin, men olardyng júmysyn auyzdyqtaudy úsynamyn. Biylik dәstýrli dinderden basqasyn elden quyp shyqsa, men búghan quanar edim.

Kim San Kiyl: Sizder ýnemi osylay deysizder. Jurnalister de bizdi jer-jebimizge jetkizip synaydy. Qazaqstanda jýrgenimizdi qalamaydy. Nege olay etesizder? Men Qazaqstanda diny qaqtyghys otynyng tútanuyn qalamaymyn. Árkimning tandauy әrtýrli. Oghan eshkim shekteu qoymasyn. Zorlyq bolmasyn.

Islam - adamgershilik dini

Jas qazaq: Kim San Kiyl, Aleksandr IYevlev, sizderding islam dini turaly pikirlerinizdi bilsek dep edik.

Kim San Kiyl: Qazaqstanda músylmandar kóp. Búl islamnyng kópshilik din ekenining kórinisi dep bilemin. Biraq barlyq adamdy bir dindi qabyldatugha bolmaydy. Árkimning óz týsinigi, óz senimi bolady emes pe? Men sizderge aitayyn, Koreyadaghy halyqtyng basym kópshiligi osydan biraz jyl búryn budda dinine senetin. Qazir she? Koreyadan músylmandardy da kóptep kezdestiruge әbden bolady. Árkim ózining tandaghan dininde ómir sýrip jatyr. Europanyng ózin alyp qarayyqshy. Ol jaqta jyl sanap músylmandardyng sany artyp keledi. Al biylik olargha týsinistikpen qarap otyr. Mening oiymsha, din mәselesinde biylik tarapynan qysym bolmauy kerek. Dinde zorlyq jýrmeydi. Islamda osynday týsinik bar. Solay emes pe? Biraq myna bir nәrseni eskersek eken. Eger dini bolsyn, diny aghymy bolsyn, memleket jýrgizip otyrghan sayasatqa qarsy kelse, onday diny úiymdardy elden shettetse, búghan eshkim renjy qoymas.

Aleksandr IYevlev: Qazaqstanda túrghannan keyin, ainalandaghy adamdarmen tyghyz baylanysta bolasyn. Olardyng ústanghan dinine de oy jýgirtesing keyde. Mening tanystarymnyng birazy - músylmandar. Qazaqstandaghy islam ýlken basymdyqqa iye. Men aitar edim: Islam - adamgershilik dini. Islam - mәmile dini. Músylmandarmen týsinisu onay. Olardan tek jaqsylyqty ghana kýtuge bolady. Islam bәrine birdey qaraydy. Eshkimdi bólip jarmaydy. Búl dinning ómirsheng bolatyny da sondyqtan dep oilaymyn.

Jazyp alghan Aghabek QONARBAYÚLY

«Jas qazaq» gazeti, №25, (26.06.2009)