«31 arna» basshysy Baghdat Qojahmetov konferensiya barysynda oqyrmandar tarapynan kelip týsken saualdargha tolyq jauap berip otyr.  Baghdat myrza oqyrmandarmen súhbat barysynda ózi basqaryp otyrghan telearna qazaq kórermenderi ýshin júmys jasaugha beyildi ekenin basa aitady: «Shynyn aitu kerek, sheteldik qúryltayshyrymyz qazaqtardyng kýsheygenin qúptaydy, bizding bayraghymyzdyng biyikten kóringenin qalaydy. Nege deseniz, olardyng maqsaty kórermenderding sanyn kóbeytu jәne sonyng arqasynda payda tabu.  Búghan bir erekshe kózqaraspen qaraudyng qajeti joq, kerisinshe jana kózqaraspen qaraghan jón»

«Abay-aqparat»

- Siz júmysqa kelgen bette arnada qazaq tilining kursyn ashty dep estidik. Arnadaghy qazaqsha bilmeytin qyzmetkerler tanerteng saghat toghyzda kursta otyrady eken. Osy ras pa? Ras bolsa, bәrekeldi! Endi arnanyng ishin ghana emes, efiyrin de qazaqtandyrady dep senemiz. Abay aitpaqshy, "adamnyng adamshylyghy isti bastaghanynan kórinedi". Qanday qazaqsha habarlar ashasyz?

Telejurnalist.

«31 arna» basshysy Baghdat Qojahmetov konferensiya barysynda oqyrmandar tarapynan kelip týsken saualdargha tolyq jauap berip otyr.  Baghdat myrza oqyrmandarmen súhbat barysynda ózi basqaryp otyrghan telearna qazaq kórermenderi ýshin júmys jasaugha beyildi ekenin basa aitady: «Shynyn aitu kerek, sheteldik qúryltayshyrymyz qazaqtardyng kýsheygenin qúptaydy, bizding bayraghymyzdyng biyikten kóringenin qalaydy. Nege deseniz, olardyng maqsaty kórermenderding sanyn kóbeytu jәne sonyng arqasynda payda tabu.  Búghan bir erekshe kózqaraspen qaraudyng qajeti joq, kerisinshe jana kózqaraspen qaraghan jón»

«Abay-aqparat»

- Siz júmysqa kelgen bette arnada qazaq tilining kursyn ashty dep estidik. Arnadaghy qazaqsha bilmeytin qyzmetkerler tanerteng saghat toghyzda kursta otyrady eken. Osy ras pa? Ras bolsa, bәrekeldi! Endi arnanyng ishin ghana emes, efiyrin de qazaqtandyrady dep senemiz. Abay aitpaqshy, "adamnyng adamshylyghy isti bastaghanynan kórinedi". Qanday qazaqsha habarlar ashasyz?

Telejurnalist.

-Birinshi súraghynyzgha jauap bermes búryn, ekinshi súraghynyzgha jauap bergen dúrys shyghar. Óitkeni arnanyng Bas diyrektoryn izdegen kezde, qoyylghan birinshi talap - bolmysy qazaqy qazaq azamaty bolu kerek edi.  Sol talapqa sәikes maghan osynday úsynys týsti. Sizder bilesizder, osy arnanyng 20 payyzy amerikandyq «STS Media» kompaniyasynyng qaramaghynda,  shtab pәteri Mәskeude ornalasqan. «STS Media» basshylary  qazaqilandyru mәselesin keninen qoldaydy jәne olardyng aldyna qoyghan maqsattarynyng biri - osy. Shynyn aitu kerek, sheteldik qúryltayshyrymyz qazaqtardyng kýsheygenin qúptaydy, bizding bayraghymyzdyng biyikten kóringenin qalaydy. Nege deseniz, olardyng maqsaty kórermenderding sanyn kóbeytu jәne sonyng arqasynda payda tabu.  Búghan bir erekshe kózqaraspen qaraudyng qajeti joq, kerisinshe jana kózqaraspen qaraghan jón. Búl degen qazaq elining búrynnan beri ansap jýrgen bir dәrejesinen, satysynan asqanynyng belgisi. Búl - sheteldik biznesmender qazaqtardyng sany jәne mýmkinshilikterimen sanasatyn kórsetkishting belgisi. Mysaly, osyghan deyin 20 jyldyng ishinde Qazaqstan Respublikasynda ana tilimizdi damytamyz, bilmeytinderdi ýiretemiz dep qansha әurege týstik. Sonday-aq, últjandy azamattarymyz da óz baghdarlamalaryn sayasy túrghydan iytermelep, qoghamgha yqpal jasau ýshin neshe týrli әreketter jasauda. Shetelden kelgen qarajat, olardyng qazaqtyng biznesine qosyluy - qazaq elimen sanasa bastady degen sóz. Sondyqtan biz múny mindetti týrde paydalanuymyz kerek.

2011 jyldan bastap, jana baghdarlamalar tek qana qazaq tilinde ashyla bastady. Ary qaray da tura solay bolady. Qúday búiyrsa, osy eki-ýsh jyldyng ishinde 31 arna kommersiyalyq jәne jeke arnalardyng ishinde alghashqy bolyp tútastay qazaq tiline kóshken telearna boluy yqtimal.  Al endi qazaq tilining kursyna keletin bolsaq, onyng barlyghyn iske asyru ýshin, arnadaghy mamandardyng barlyghy ana tilimizdi 100 payyzgha mengerui kerek. Ony mengermey qanday da bir nәtiyjege qol jetkizu mýmkin emes. Sondyqtan kurs ashtyq.  Shynyn aitsaq,  ol kursqa basynda tek tórt-bes adam jazylghan. Qarjy departamenti men kadrlar bóliminen. Qalghandary  «qajet bola ma, bolmay ma» degen senimsiz kózben qarady. Osydan son, men kezekti jiyndardyng birinde  bólim basshylaryna «qazaq tilin bilmegen azamattar Qazaqstanda,  onyng ishinde 31 arnada júmys isteui mýmkin emes» degen edim. Sózim әser etken shyghar bilmeymin, biraq, atalmysh kurska kelushilerding sany kelesi kýni on esege ósti.

Dúrys týsininizder, ol mening  jeke basymnyn mýddesi emes,  ol qazirgi uaqyttyng  talaby.  Onyng ýstine aita keter taghy bir aqparat, qazirgi tanda Qazaqstandaghy orys últy ókilderining orta jasy 50-den asqan bolsa, elimizdegi qazaq últynyn  orta jasy 25-27-de. Búl degen nening kórsetkishi? Qazaqtar jas, qazaqtar kóp, әli kóbeyedi, basqa últ ókilderimen salystyrghanda jaqyn arada qazaqtar sanymen-aq basym bolady. Sondyqtan qaytalap aitamyn, «STS Medianyn» biziding arnanyng qúryltayshysy retindegi kózqarasy telekóremenderdin sanyn kóbeytip, kiris kirgizu. Bizding elimizde orys tilinde sóileytin azamattardyng sany azaydy, yaghny bar kýsh-quatymyzdy qazaq auditoriyasyna júmsaymyz.

- 31 arnanyng eki tizgin bir shylbyry «STS-media» basshylarynyng qolynda ekeni belgili. Olar qazaq auditoriyasy turaly biledi me? Qazaq auditoriyasynyng súranysyn eskere me?

Jәnibek

- Áriyne, «STS Media» bizding qúryltayshylardyng biri bolghandyqtan, olar basshylyq etip otyr. Biraq aita ketu kerek, 31/STS arnasy naghyz demokratiyalyq túrghydaghy biznes kompaniyanyng biri.  Búl jerde bir adam otyryp alyp, sheshim qabyldamaydy. Barlyghymyz qosylyp, kópting dausyn, pikirin , lebizin estigennen keyin bir sheshimge kelemiz. Sol sheshim eng aldymen bizding kórermening kónilinen shyghuy kerek. Óitkeni biz kórermen ýshin júmys isteymiz. Halyqaralyq «TNS GALLUP MEDIA » degen kompaniya bar. Olar kýndelikti zertteuler jasaydy. Sol zertteuding arqasynda biz kýndelikti aqparat alyp otyramyz. Qansha kórermen, tәuliktin  qay saghatynda, qay minutynda, qay sekundynda qay ónimdi kórgenin bilip otyramyz. Mysaly kórermenderding sany Qazaqstanda jýz payyz desek, 2011 jyldyn kórsetkishi boyynsha 16,1 payyzy 31 arnany  kórgen eken. Biz ekinshi oryndamyz. Al endi kóremenderdi qazaq, orysqa shaghatyn bolsaq qazaq arasynda biz birinshi oryndamyz. Al orys kórermender «ORT» men oryssha beretin telearnalardyn kórsetilu qúramyna kirip ketken eken. «TNS GALLUP MEDIA » kompaniyasynyng bergen mәlimeti boyynsha, biz qay baghytta júmys isteuimiz kerek, qazaq auditoriyasyndaghy kórermenderin qanday baghdarlamalar qyzyqtyratynyn bilip, sol baghytta júmys isteuge talpynamyz. Bizding maqsat -  jalpy kórermenderding sanyn kóbeytu, onyng ishinde qazaqtardyng sanyn kóbeytu.

- IIM-ning baspasóz ortalyghyn basqaryp jýrgen kezinde Rahat Áliyevting qylmysyna baylanysty aqparatty aldymen sening auzynnan estiytinbiz. Sol kezde Rahattyng tarapynan birdene bolyp qalady-au dep qauiptengen joqsyng ba? Múhamedjanovpen baylansyng bar ma?

- Jalpy júmys istegenime jiyrma jyl boldy. Sol jyldar aralyghynda kóptegen basshylar jolyqty. Olardyng ishinde qazirgi Manghystau oblysynyng әkimi Bauyrjan Múhamedjanovpen IIM-de ýsh jyl birge qyzmet istedik. Ol kisi óte últjandy adam, onyng ýstine bilimdi әri bilikti zanger. Osy uaqyt aralyghynda mening júmys berushim - memleket aldyndaghy qaryzymdy, paryzymdy tolyghynan oryndadym dep esepteymin. Búghan deyin on bes jyl telearnada júmys istedim. Odan son, qarjylyq jaghyna auysyp, «Halyq bankine» keldim. Maghan basshy bolghan adamdargha rizamyn, degenmen eng bastysy - men mamanmyn. Sondayqtan aldymen otbasyma, elime jәne ózimning enbek jolymnyng ósuine yqpal etetin júmys izdeymin. Mysaly, júmys berushining qoyghan talaby - mening bilimim men iskerligim bir-birine sәikes keletin bolsa, onyng ar jaghynda kim túrghany men ýshin manyzdy emes. Júmys qyzyqty boluy kerek , sonday-aq, onyng aqysy da sәikes bolghany jón. Men «31 arnanyn» búrynghy Bas diyretkory Núrjan Jalauqyzynan: «siz birneshe kompaniyalarda istediniz, qazir «Qazaqstan» Últtyq arnasyndasyz. Jalpy sizding búghan berer baghanyz qalay ?» degenimde, ol kisi:  «Biz jaldamaly menedjerlermiz. Qay jerge kerekpiz, qay jerge paydamyz tiyedi, sol jerde jýremiz», - dep jauap bergen edi. Men de sonday «jaldamaly menedjermin».

Al R.Áliyev túraly taqyrypqa keletin bolsaq, men búl qylmystyq isting ortasynda jýrdim. Sol isti tergeuge alghan tergeushilermen tikeley baylanysta bolyp, naqtylanghan aqparattardy aldym. Sondyqtan tilshiler men qoghamgha berilgen mәlimetterding barlyghy dәleldengen aqparattar bolghandyqtan, men ózime senimdi boldym. Ózderiniz bilesizder, zang boyynsha sot sheshiminsiz, biz qylmysqa qatysty túlghalargha «qylmysker» degen atau tagha almaymyz. Soghan sәikes is qozghalghan kezde «kýdikti» dep, sottyng arnayy sheshiminen song ghana «qylmysker» dep berdik. Jasyratyny joq, Áliyevting isi bastalghanda dostarym, ata-anam «maghan ziyany tiyip kete me?», - dep men ýshin alandady. Al men ol kezde ony oilamadym. Men tek bastalghan isting sapalylyghy men aqparattyng naqty boluyna kónil bóldim. Onyn  ýstine bir kezderi ministr arqyly Elbasy : «Baghdat eshteneden qoryqpasyn, artynda men túrmyn, halqy túr. Al halyqqa әdildik kerek, sondyqtan barlyq bar aqparatty esh búrmalausyz aitsyn», - dep sәlem aityp jiberipti. Búl da maghan kýsh berdi.

- Shynyn aitu kerek, «31» arnada qazaq kórermenderi ýshin júmys istep jatqan tek qana informburo ghoy. Biz kóretin baghdarlamalar bola ma?

- Qúdaygha shýkir deymin, «STS Media» kompaniyasyna 20 payyz berilgennen keyin, olardyng tarapynan arna júmysyna baqylau jýrgizetin bir adam bólingen. Taghy da qúdaygha shýkir deyin, ol - tatar azamaty Marat Devlet-Kilideev . Onyng ornyna ózge últ ókili bolsa, «31 arnanyn» býgingi jetistikteri de, bolashaqqa degen josparlary da basqasha boluy әbden mýmkin edi. Arnanyng búrynghy basshysy Núrjan Múhamedjanova ekeuining oiy bir jerden shyqty. Sonyng arqasynda «31 arnanyn» bolmysy qazaqy bolyp qalyptasty. Maratqa aitar alghysym sheksiz. Týrki tildes, qandas azamat bolghandyqtan, bir jaghynan qazaq kórermenderinin  jaghdayyn oilap, ekinshi jaghynan qúryltayshylardyng bergen tapsyrmasyn oryndaymyn dep, ýlken jetistikke ózimen birge arnany da jetkizdi. Arnamyzdaghy ýlken-ýlken jobalardyng kóbi,  osy Marat Devlet-Kilideevting iskerligining arqasynda jýzege asty desem artyq aitpaymyn. Marat qazaq halqyna quana da, qyzygha da qaraydy. Ol «sender egemendi elde ómir sýresinder, biraq sonyng qadirin bilmeysinder», - deydi. Ol ýshin tatar halqynyng tәuelsizdik aluy - alyp arman. Ýnemi «bastaryna týsken búl baqty baghalandar, bauyrlar!», - dep ózining iygi lebizin bildirip jýredi.

- Órkening óssin! «31» kanal shyndyqty kórsetip jatyrsyndar, osy betterinnen taymandar. Janaózendegi shyndyqty kórsete berinder.

- Rahmet. Ár uaqytta ashyq arna bolugha tyrysamyz. «Informburony» kórinizder. Al endi «órkening óssin» degen tilekti men alghash ret atamnan estigen edim. Eseygende qazaq tilining mamandarynan súradym, «óris degenimiz ne?», dep. Bireuleri «jastyq» dedi, bireuleri «kýnning shyghysy» dep týsindirdi. Sóitsem ol saulyq qoy qozy tughanda, eng alghashqy uyzyn iship, sodan alghashqy qúmalaq tastaghanyn qazaqtar «órken» deydi eken. Yaghny «órkening óssin» degen «qozyng kóp bolsyn» degen sóz eken. Endi otbasymda da, júmysta da órkendep kele jatyrmyz dep oilaymyn.

- «DODA» degen baghdarlamany nege jauyp tastadynyzdar?

- «Dodanyn» payda boluyna da, jabyluyna da mening qatysym joq. Biraq «Dodany» jýrgizgen, sol jobanyng jaryq  kóruine ýles qosqan belgili jurnalist Berik Uәly jaqynda ghana kelip qaytqan. Ózining jeke talabymen, lebizimen. Jalpy әr habardyn, әr kórsetilimning óz uaqyty, óz zamany bolady. «Doda» degen habar kogham talabymen tudy. Al qogham pisip-jetilip, jana satygha kóterilgen kezde  kereksiz bolyp qalghanda shyghar. «Doda» degen  - shynnyng basyna shyghyp alyp, tanymal túlghalardyng pikir almasuy. Al qogham mýsheleri sol tartystan sheshim qabyldau kerek boldy. Onday taytalas habarlar bizding arnada qayta ashyluy mýmkin. Óitkeni saylau nauqany bar. Onyng ýstine qazir qazaq kórermenderi búrynghyday emes, sayasatqa jaqsy aralasa bastady. Biz telearna bolghandyqtan, kórermenning kónilinen shyghu ýshin olardyng oiymen sәikes keletin baghdarlamalardy jasauymyz qajet. Songhy eki-ýsh jyldyng kóleminde әzil-syqaq , kónil kóteretin habarlar kóp bolsa, endi olardyng qatary azanguy da mýmkin. Kerisinshe, sayasy salmaqtaghy tanymdyq baghdarlamalar ashyluy yqtimal.

- Siz últshylsyz ba, últjandysyz ba?

- Últshyl da, últjandy da jaqsy sóz dep oilaymyn. Sebebi ekeui de ózining elinin, memleketining kamyn oilaytyn azamattyng kózqarasyn bildiredi. Biraq mening janyma «últjandy» degen sóz jaqyn. Bir jaghynan, «últ» jәne «jan» degen sóz aiyrylmaytyn týsinik. Sondyqtan janym últym ýshin, últym janym ýshin bolsa, men «últjandy» azamatpyn.

- Qazaq tilining jaghdayyna shyn janashyr bolyp kórinip úpay jinaghysy keletin adamdar bolady. Mәselen, birneshe jyl búryn "Astana" telearnasynan quylghan Mәdy Manatbek, Daniyar Esen siyaqty jigitter bizdi, studentterdi paydalanyp, til joqshysy bolghan. Biylikti jamandap-jamandap, aqyry sonynda solardyng telearnalaryna baryp túraqtady. Siz sol uaqytta "Astana" arnasynyng orys tili bólimining redaktory, jýrgizushisi boldynyz. Ne istediniz?

- Men ol kezde tek orys bólimining ghana emes, býkil arnanyng bas redaktory boldym. Sol kezdegi telearna basshylary, BAQ zany boyynsha, 50/50 degen til boyynsha ýlesti oryndaymyz dep,bilingvaldy /eki tilde birdey/ aqparat taratatyn jana tehnologiyany qoldanbaq boldy. Yaghni, beyne - bireu, al dybysy eki tilde - qazaq jәne orys tilinde qatar shygharalatyn tәsil. Sony qabyldamaghan arnanyng qyzmetkerleri qazaqtardy týsirip, orystardy kóterip jatyr degen dau kótergen. Eki mynynshy jyldardaghy jas әriptesterimning ashuyn týsinuge bolady. Bilgenderi, kórgenderi sol shyghar. Biraq shynayy nәtiyjege qol jetkizem degen adam isimen kórsetu kerek - teq qana daumen eshteneni sheshe almaysyn. Onyng ýstine ústazyna jamandyq istegen adam әreketi - әke-shesheshisine qol júmsaghanmen birdey. Ondaylar týbi onbaydy. Eng bastysy, әr qaysysy óz istegen isine jauap berui qajet.

- Zamanbek Núrqadilov ózin ózi ýsh ret atyp ólgen degenge senesiz be?

- Búl jerde mәsele senu, senbeude emes. Ángime, qylmysty zertteu salasyndaghy mamandar júmysynyng nәtiyjesi. Otandyq tergeushilerge senimsiz bolyp, tipti amerikadan ataqty FBR-din  kriminaldyq zertteu bóliminen kelgen mamandardyng jýrgizgen saraptamasy da, jergilikti tergeu nәtiyjesin aina-qatesiz kórsetti.  Búghan senu mýmkin emes shyghar. Biraq ol kezdegi IIM baspasóz qyzmetining maqsaty resmy týrde jariyalanghan mәlimetti koghamgha jetkizu. Al endi ony qogham qabylday ma, qabyldamay ma, sene me, senbeydi me degen ol mýldem basqa súraq. Qalay bolghanyn bir Allanyng ózi biletin shyghar. Múnday túlghadan aiyrylu qazaq elining ortaq qayghysy. Búl qazaqtyng kelbetine kelispeytin dýniye. Bolashaqta ondaydy kórgim de kelmeydi. Mening týsinigimde alty alashtyng túlghalary ózgening qolynan da, óz qolynan da o dýniyege mezgilsiz attanbauy kerek.

- Altynbek Sәrsenbayúly men onyng eki serigin óltiruge bankten kredit alyp, arnayy tapsyrys bergen - Erjan Ótembaev degenge senesiz be?

- Qylmystyq isti zertteu erejeleri boyynsha tura solay bolyp shyqty. Kelinine qonyrau shalyp «bankten nesie al» degeni, onyng alghany, alghan aqshany qylmyskerlerge aparyp bergeni de anyqtaldy. Sol qylmyskerlerden tabylghan aqsha, bankten alynghan banknottardyng nómirimen sәikes keldi. Osynshama úqsastyqty kórip túryp qaytip senbeysin?

-  Janaózende «banditter» polisiya ómirine qauip tóndirgendikten song «basqa esh amaly qalmaghan» polisiya olardy eriksiz atqan degenge senesiz be?

- Men múnday jaghdayda bolyp kórgen emespin, bolghym da kelmeydi. Eki jaqty da týsinuge bolady. Ókinishtisi sol, eki jaq ta ózimizding qarakóz bauyrlarymyz. Olar bir-birine qastandyq istedi me, joq bir jaghy qorghanghandyqtan atty ma әlde, sondarynan quyp jýrip atty ma, ony qozghalghan qylmystyq is nәtiyjesi kórsetetin bolady. Al bizding pozisiyamyz BAQ erejesine sәikes keledi. Shynayy aqparatty qoghamgha jetkize biluimiz kerek. Ornyqty, tez әri uaqtyly. Osy túrghydan dúrys júmys istep jatyrmyz dep oilaymyn.

- Aldaghy jyly "Úly Dala oiyndary Balqash-2012" últtyq sport týrlerinen halyqaralyq oiyndar ótpekshi. Últtyq sporttyng atasy Sәdibek Týgelding aituynsha, ýlken futbol alany sekildi adamdar 4 jaghynan otyryp kóretin kókpar alany salynady, atshabar salynady, últtyq sporttyng barlyq týrinen jarys ótedi. Bir sózben olimpiadagha para-par qazaqtardyng barlyq últtyq ónerinen jarys ótedi, Siz sony últjandy azamat bolsanyz tikeley efirden kórsete alasyz ba?

- Bizding telearnada barlyq mýmkindik bar. Kez kelgen qyzyqty joba bolsa, kelinizder, esigimiz ashyq. Odan basqa da úsynystarynyz bolsa qaraugha, talqylaugha dayynbyz.

- «31» arnanyng «STS» kanaly arasyndaghy qarym-qatynasy qalay,bolashaqta qaptaghan týrik kinolaryn kórsete beretin kanal osy serialdardyng sanyn azaytyp qazaqtyng janyna jaqyn kinolar kórsetu oilarynyzda bar ma? Arnanyng tikeley habar tarata alatyn mýmkinshiligi qalay? Sport baghdarmalaryn qolgha alu oilarynyzda bar ma?

- Jogharyda «31 arna» men «STS Media» arasyndaghy qarym-qatynasty egjey-tegjeyli týsindirip berdim. Al serialdargha keletin bolsaq, toqsanynshy jyldary Braziliyanyn, Meksikanyn, Amerika men Reseydin  teleserialdary bolsa, qazir kәris pen týrik telehikayalarynyng dәuiri jýrip túr. Bir kezderi «Rabynya  Izaura» degen serial kórermenderding kónilinen qalay shyqty deytin bolsaq, ol kezde qazaq halqy endi ghana kenes zamanynan bosap, egemendikting auasyn endi-endi júta bastaghan kezde, osy serialdyng bas keyipkerining ómiri bizding tútastay qazaq elinikimen úqsas boldy. Sondyqtan, kópshilik jaqyn qabyldady. Al «Prosto  Mariya». «Santa-Barbarany» kórgen halyq, filimdegi siyaqty bay bolamyz dep armandap, olar da azamattardyng jýregin jaulady. Sóitip, әr zamanda bir-bir elding teleserialdary halyq arasynda sәnge ainalyp túrdy. Al týriktermen týbimiz bir, mentaliytetimiz bir. Sondyqtan biz týrikterdin, týrikter bizding ónimizdi jenil qabyldaymyz. Al kәris serialdary әsirese, jastardyng ebin tapty. Al otandyq filimderge keletin bolsaq, telearnalar men produsserlik ortalyqtar týrikting nemese amerikanyng serialdaryn jasap shygharugha kýshteri jetpeydi. Memleket tarapynan qarjylandyrylyp otyrghan «Qazaqfilim» kinostudiyasy basyn endi ghana kóterip keledi. Telearnalar, produsserlik ortalyqtar men «Qazaqfilim» neghúrlym kýshti bolsa, kórermender de shetelding emes,  jergilikti arnalardy kórse, soghúrlym qazaqsha serial, mulitfilim týsiruge mýmkinshiligimiz mol bolady. Al sportqa ýnemi kónil audarugha dayynbyz. Biraq mening oiymsha, sporttyq telearna ashyluy kerek. Ol da memleketting qoldauynsyz bolmaytyn nәrse. Jaqynda ghana aqparat ministrimen kezdesude 2012-2013 jyldary elimizde sport telearnasyn ashu josparda bar ekenin aitty.

-Týsi jyly jigit siyaqty, osydan 3-4-jyl búrynghy «31» kanalday bolsa degen tilek bar. Qasym Amanjol degen jurnalist jigitti shaqyrsanyz kez-kelgen tanymdyq habardy jýrgizer dep oilaymyn. Jәne dokumentalinyy habarlar kóp bolsa eken.

- Qazirgi tanda derekti habarlar kórsetip jatqan joqpyz.  Kórsetpeytin de shygharmyz.  Óitkeni, bizding arnanyng formaty, ústanghan baghyty men jospary bólek. «31 arna» - otbasymen otyryp kóretin arna.

-Últtyq qúndylyqqa qanyqpaghan adam - Ana sýtin toyyp embegen nadan. Osy sózge kelisesiz be?

- Kelisemin. Jalpy últtyq qúndylyq  búl - tamyry terende jatqan úghym. Til bilmegen adam, ol oiyn da jetkize almaydy. Azamattar arasyndaghy týsinispeushilik te sol tildi bilmegennen shyghady.

- Osy bizder, qazaqtar, Qazaqstanda janalyqty nege basqa últ ókilderining auzynan estuimiz kerek? Bizge aqparat jetkizetin qazaqtyng úl-qyzdary joq pa? Songhy uaqytta qazaq emes diktoralar, kommentatorlar qaptap ketti. Maghan, mysaly, qazaq elining qalyp damyp jatqanyn basqa últ ókili týsindirip jatqany qajet emes.

- 2002-2003 jyldary men alghash ret qazaqsha jetik mengergen ózge últ ókilderin izdey bastadym. Olardy «Astana» telearnasyna habarlar jýrgizuge dayyndap shyghardym. Sol kezde qazirgi QR Joghary sotynyng resmy ókili Oksana Peters ta bolghan edi. Ol birinshiden, ózining ana tilin bilmeytin qazaq aghayyndardyng sanasyna, ózge últ azamatynyng memlekettik tilde sóilep otyrghany әser etse degen oy bolghan. Al ekinshiden, basqa telearnalardan erekshelenu edi. Qúdaygha shýkir, qazaq úl-qyzdarymyz da jeterlik. Biraq kez kelgen biznes salasynyng erejesi últqa qaramaydy. Bizding jurnalisterding aldyna qoyghan talap - qazaq tilin mengerip qana qoymay, ony qoldanysqa engizu. Bәlkim qazirgi qoghamnyng búl mәselege degen kózqarasy ózgergen shyghar. Degenmen, ózining ana tilinde orystardyng nemese nemisterdin sayrap otyrghany, shala qazaqtardyng qazaq tilin  mengeruge degen qyzyghushylyghyn arttyrugha septigin tiygizedi degen oidamyn.

- Jas ana retinde súrarym: bala tәrbiyesinde qanday prinsipti ústanghanymyz jón? Óziniz balalarynyzdy tәrbiyeleuge uaqyt tabasyz ba, әlde bala kýtushi ústaysyzdar ma? Bala ómirindegi teledidardyng róli qanday bolugha tiyis? Balalarynyz qanday mektepte oqidy? Rahmet.

- Bala kýtushi ústaymyz. Óitkeni, qúdaygha shýkir, bes-alty balamyz bar. Jalpy qazaqtar, kóz tiymesin dep malynyng da, balasynyng da sanyn bes-alty dep aitady ghoy. Meni oqushy kezimde ata-anam qalay jazghy demalys bolady solay auylgha ata-әjemning qolyna aparyp tastaytyn. 25 mamyr - songhy qonyrau jәne tughan kýnim. Sol kýnnen bastap tamyzdyng otyzyna deyin auylda bolatynmyn. Jiyrma shóberesining ishinen әjem meni ghana arqasyna salyp alyp, auyldy aralaytynbyz. Sonda mening aitqym kelip otyrghany, bizding balalar qazir auyldargha asa barghylary kele bermeydi. Bylay qarasan, ghalamtor da bar, sputniktik telearnalar kórsetip túr. Qalanyng ózining tartyp alatyn qasiyeti bar ghoy, sol qasiyet bizding balalardyng da boyynda bar. Al ózim júmystan erte ketuge tyrysamyn. Senbi, jeksenbi kýnderi balalarymnyng janynda bolugha barymdy salamyn. Mysaly, orystar demalys bolsa boldy, otbasymen seruenge shyghyp ketetini qyzyqtyrady. Biz de janúyamyzben qazan-oshaghymyzdy alyp,  Alataudyng bókterine dem alugha shyghyp túramyz. Biraq jasyratyny joq, óte siyrek bolady onday sәtter. Al men balalarymdy  elin,  jeti atasyn biluge ýiretemin. Jәne ýlkendi syilau, ýlkenge qúrmet kórsetu siyaqty tәrbiyemen ósip keledi. Ýige keletin qonaqtar balalarymyz júbayymyz ekeuimizge «siz» dep sóilegende tang qalady. Sinlideri әpkelerine, bauyrlary aghalaryna syipaylylyqpen «siz» dep sóileydi. Búl da tәrbiyening bir kórsetkishi dep bilemin.

Biz Astana men Almaty arasynda ýsh ret kóshken otbasymyz. Pәterimiz joq bolghandyqtan, qalalardyng ishinde de biraz baspana auystyrdyk. Jalpy men de, júbayym da birneshe ret mektep auystyryp oqyghanmyz. Balalarymyz da solay. Ýige jaqyn mandaghy orta bilim beretin oryndarda oqy beredi. Qazir ýlken qyzymyz mektep bitirgen. Shetelde oqidy, student. Aghylshyn tilin tolyq mengergen. Al eki qyzymyzdyng biri qazaq mektebine, biri orys mektebine baryp jýr. Qalghan ekeui әzirge mektep tabaldyryghyn attay qoyghan joq. Biraq mindetti týrde qazaq mektebine baratyn bolady.

Qazir telearnalar dәrejesi bir shama ósti.  Zaman solay bolghandyqtan ba, kóp jaghdayda ata-analary júmysta bolady da, býgingi balalar tәrbiyesimen telearnalar ainalysady. Búl túrghyda «Balapan» arnasynyng ashyluy quantady. Bizding arnada da balalargha arnalghan «Býldirgen» baghdarlamasy ashylady. Mulitfilimder de kóp. Olardyng ózinde zorlyq-zombylyq әreketter bolsa qiyp alyp tastaymyz nemese mýldem qabyldamaymyz. Al qazaqy qalypqa jaqyn, ertegi janrynda bolsa ol mindetti týrde «31 arnadan» kórsetiletin bolady.

- Men «31» arnany kórmeymin, ony kezinde prinsipti týrde alyp tastaghanmyn. Orysshyl baghyty bolghandyqtan. Qazirgi aqparat qúraldarynyng tehnologiyyalary jәne mýmkindikteri jyldan jylgha artyp túrghan kezde kez-kelgen aqparatty jasyryp qalu týbegeyli mýmkin emes. Janaózen oqighasyna baylanysty biylikting telearnalary halyqqa ótirik aqparat taratyp túrghany mening jәne basqa kóptegen halyqtyng ashu-yzasyna tiyip túr.  Býgingi zamanda shyn aqparatty jasyryp qalu aqymaqtyqtyng eng songhy mejesi bolar. Eger biylikting sheksiz túrmaytynyn eskersek, erte me, kesh pe onyng barlyghy aiqyndalyp, BAQ ókilderin de sotqa beretin talabymyzdy mindetti týrde qoyatynymyzdy aitamyn. Osyghan oray, Sizge súraghym: Sizding arna You Tube saytynda songhy shyqqan (kýshtik qúrylymdardyng qarusyz halyqqa ot jaudyryp,qyryp jatqan) viydeony efirge shyghardy ma? Shygharmasa shygharasyzdar ma? Bolmasa nege?

- Biz Janaózendegi ghana emes, jalpy birin-biri óltirip, birine-biri qarsy shyqqan jantýrshigerlik beynetaspalardy ekrannan kórsetpeymiz. Ásirese ol qazaqtargha qatysty bolsa. Óitkeni bizde aqparat taratu sayasaty boyynsha oghan tyiym salynady.

- Assalaumaghalikum!

Jana ornynyz qútty bolsyn! Eliniz ýshin eleuli qyzmet ete beriniz! Sizge qoyar súraghym:

Birinshi, Jana ózen uaqighasy barysynda biylikting "Qazaqstan" "Habar", "7 arna"  jәne "31" arnalar jappay aqparattyq búrmalaushylyqtargha jol berip, ereuilshilerdi kinalap, olardy "búzyqtar, qútyrghan itter, nashaqorlar" dep aqparat taratyp, jazyqsyz eldi aiyptady. Áriyne, birlik, tútastyq bәrimizge kerek. Alayda óz halqymyzgha osylay kýie jaghu dúrys pa? Qazaqstan halqynyng shynayy aqparat alugha qúqy joq pa? Biz qazirgi damyghan tehnologiya zamanynda bәribir tәuelsiz shynayy aqparattargha qolymyz jete alady, bizding kózimizdi kólegeyley almaytynyn sol atalghan arnadaghylar bilmey me?

Ekinshi, aqaparat salasyndaghy maman retinde, bir kezdegi ishki ister minstirligi baspasóz hatshysy bolghan adam retinde Timur Kulbaevtyn, Ertisbaevtyn,Umirza Shukevtyng "Janaózendegi qaqtyghysty tudyrghan oralmandar!"degen mәlimdemelerine qalay qaraysyz? Múnda qanday sayasy astar bar? bir qazaqty ekige bólu, bir birine aidap saludyng arty erteng ýlken qaqtyghysqa әkeledi dep oilamaysyz ba?

Shynayy jauap beredi dep senemin!

- Kóp-kóp rahmet. Sizge de barlyq jaqsylyqty tileymiz.

Basqa telearnalar ýshin jauap bere almaymyn jәne oghan qandayda bir bagha beruge mening qúqyghym da joq. Al «31 arnagha» kelsek, jogharydaghy súraqtargha  jauap beru barysynda búl mәselege baylanysty óz pikirimdi aityp kettim. Biz barlyq aqparatty ashyq kórsetuge tyrysamyz. Biraq el tynyshtyghyn oilaytyndyqtan, kogham damuyna kedergi keltiretin nәrseler bolsa, oghan әrqashanda shek qoyamyz.

Ekinshi súraghynyz boyynsha, óz basym resmy týrde mәlimdengen múnday aqparatty estigen de, oqyghanym da joq. Olay oilamaydy dep senemin. Óitkeni qazaqty bóluge bolmaydy.

- Assalamualeykum Baghdat agha! Jana júmys ornynyz qútty bolsyn! Sizge aitar búiymtayymyz 31 telearnanyng jalpy júmys baghytyn qazaqilandyrsanyz, qazaqqa jat jenil jýristi nasihattaytyn jyn-jypyr baghdarlamalarmen filimderdi toqtatyp, ósip kele jatqan qazaq úl-qyzdaryna tәrbie beretin, óner men ghylymdy nasihattaytyn baghdarlamalardy kóbeytseniz. Agha júmysynyzgha sәttilik, deninizge saulyq, bala-shaghanyzdyng qyzyghyn kóriniz!

Tilek bildirushi Núrbaqyt jәne Núrym inileriniz!

- Izgi tileginizge rahmet. Al arnanyng baghyty 2012 jyldan bastap,  tolyq qazaqilanady dep aita alamyn. Óitkeni damu baghdarlamasy boyynsha payda bolatyn habarlardyng barlyghy tek qazaq tilinde kóreremenderge jol tartady.

- Búl arnany qazaqilandyryp, otbasymyzben úyalmay qaraytynday qyluynyzgha shyn jýrekten tilektespin. Qasynyzgha alghyr, jas, bilimdi qazaqtardy toptastyrugha qoryqpanyz, ertenderi ornyma talasady dep.

- Qazaqtar ózi ósui ýshin bastyghyn joghary jaqqa jamandap, ornynan alyp tastaydy  eken. Al ózbekter kerisinshe, enbek jolynda ósemin dese, bastyqtaryn maqtaydy. Basshysy joghary jaqqa kóterilip ketse, ornyna ózi orynbasary barady eken. Ózbekterding tәsili jaqsy siyaqty osy jerdeJ

- Telearnanyng maqsaty ne? Qazirgi istep otyrghandaryng ne?

- Biz qazir ishki ónimderge kóp kónil bólip jatyrmyz. Baghdarlamalargha, jalpy aqparattyq habarladyng sanyn da, sapasyn da arttyrudy kózdep otyrmyz. Jaqyn kýnderi arnanyng jeke telefilimining týsirilim júmystary bastalady.  «Qazaqsha konsert» , «Rizamyn», «Býldirgen» siyaqty jana jobalar kóreremenderdi quanyshqa bóledi dep aita alamyn.

- Avtobusta oryssha sayraytyn, Qazaqtyng qyz jigitterine ne aitasyz? Balabaqshada, aulada oryssha byldyrlaghan kishketay qazaq balalardy kórgende, jýreginiz auyra ma? Búl jayynda ne deysiz? Qazaqy namys qanday bolu kerek siz she?

- Jýregim auyrady. Siyrek bolsa da, aiyna bir-eki ret qoghamdyq kólikpen jýruge tyrysamyn. Sonda Almatydaghy «Qalqaman» yqshamaudany jaghyna barsaq, qazaq aghayyndardyng iysi shyghady. Al qalanyng ortalyq jaghyna kelgende, tildi  shúbarlap әngimelesip túrghan jastardy kórip, katty jýregim auyrady. Menimen qazaq oryssha amandassa, «Nege qazaqsha amandaspaysyn», dep  birden narazylyghymdy bildiremin. Sonyng ózi maghan әdet bolyp ketken siyaqty. Búl da mening kishkene bolsa da qosqan ýlesim shyghar.

- 31 arnanyn, 31-i qanday maghyna bildiredi?

- «31 arnanyn» 31 atanuyna negizgi eki sebep bar. Birinshisi, aqparat jelisindegi otyz birinshi tolqynda taratylghandyqtan, arnanyng atauy da «31 telearna» bolyp resmy týrde tirkelgen. Al ekinshiden, osy arnany Armanjan Baytasov otyz bir jasynda ashqan.

- Myna ólendi qalay baghalaysyz: Bolat Jetekbay. Men ne deyin? http://old.abai.kz/content/bolat-zhetekbai-men-ne-deiin

- Bolat Jetekbaydyng «Men ne deyin?» degen óleni aqynnyng Janaózen oqighasyna qatysty kýizelisin, ishki tolghanysyn kórsetedi. Ne deuge bolady? Aqynnyng der kezinde aitylghan azamattyq tolghanysy degennen basqa aitarymyz joq.

Sony

«Abay-aqparat»