Qazirgi әlemdik krizisting kezinde, barlyq óndiristerding toqyraugha úshyrauy zandylyq bolghanymen, tek qana auyl-sharuashylyq ónimderi men mal sharuashylyghy ónimderine degen súranys eshqashan azaymaydy. Óitkeni, adam ózin kiyim kiiden, kórik, telefon, turisttik turlardan shektey aluy mýmkin. Biraq, tamaqtan (azyq-týlik) ózin shektey almaydy.
Sondyqtan, auyl-sharuashylyghyna, onyng ishinde mal sharuashylyghy ónimderine (Sýt, may, et t.b.) degen súranys eshqashan bәsendemeydi.

Bizder úlan-ghayyr jerdi astymyzgha basyp jatyp, sol jerding mýmkindigin mal sharuashylyghyna qanshalyqty paydalanyp jatyrmyz? Bar potensialyn tolyq paydalanyp jatyrmyzba?

Egerde, tolyq paydalana alsaq, onyng әleueti qanshalyq bolmaq?
Múny baghamdau ýshin, mal sharuashylyghyna arnalghan jerleri bizben shamalas, taghyda Qytaymen salystyrugha tura keledi.

Qytaydyng mal sharuashylyghy.

Iri qara ósiru :

Negizinen mangholdyq CRC týrin ósiredi. Qytaydyng soltýstiginde, Ishki Mongholiyamen shektes provinsiyalarda jii kezdesedi.
Siyrlar men búqalar, soqa tartatyn januarlar retinde qoldanylady. Jaqyngha deyin Qytayda siyrlar mýldem sauylmady, óitkeni búl olardy әlsiretedi dep sengen. Qazirgi kezde iri qalalardyng manynda sýt fermalary qúryldy. Sýt fermasy Manichjuriyada jaqsy damyghan, óitkeni Qytaydyng Shyghys temirjolynyng qúrylysy ayaqtalghannan keyin múnda sýtti iri qara túqymdary әkelindi. Qytaydyng jaghalauyndaghy provinsiyalarda, negizinen golland túqymdy iri qara túqymdary bar. Sýt baghytyndaghy iri qara maldyng jalpy sany sonshalyq kóp emes. Óitkeni, búryndary sýt ónimderine kóp kónil bólinbegen.

Ontýstik-batys provinsiyalarda (mysaly, Yuninani jәne Sychuani) iri qara maldyng órkeshti (zebu pishindi) túqymy keng tarady. Sýt buyvoldary tek bir jerde - Chjeszyan provinsiyasynyng Venchjou qalasynda ósiriledi. Buffalo sýti konsistensiyasy jaghynan qalyn, siyr sýtine qaraghanda mayly jәne dәmi de jaqsy. Kýnine buyvoldan 10 litrge deyin jәne odan da kóp sýt alugha bolady, sondyqtan onyng bir bóligi maygha ainalady. Jalpy, «shuinu» (qytay tilinde «buyvol» - «su siyry» osylay estiledi) ósiru kýrish ósiru mәdeniyetimen tyghyz baylanysta. Kýrish alqaptaryna. Kóptep paydalanady.

Buffalalar kólik retinde óte siyrek paydalanylady, óitkeni olar su basqan egistik jaghdayynda óte auyr egistik júmystaryna qajet. Januarlardyng búl týrining tek iri qara ósiruge mamandandyrylghan audandardan alynady. Auylsharuashylyq provinsiyalarynda mal soigha qatang tyiym salynady. Sýiek únyn óndiru ýshin januarlardyng túyaqtary, mýiizderi, ishekteri men sýiekteri qoldanylady

Birqatar provinsiyalardyng ekonomikasy ýshin qoy sharuashylyghynyng manyzy zor.

Búryn soltýstikten lokalizasiyalanghan qoy sharuashylyghy, qazir Qytaydyng ózge aimaqtaryna da belsendi týrde kóship keledi.
Qoy populyasiyasy negizinen monghol (jalpy jartysy), sonday-aq tiybet (ýshten birinen astamy) jәne qazaqstandyq túqymdarynan túrady. QHR-da qoylardy barynsha tiyimdi qoldanady. Qoy terilerilerinen qysqy kiyimder, ayaq kiyimder men qolghaptar tigiledi. Jýnnen kiyiz, kilem, kórpe jәne basqa matalar, kiyiz ayaq kiyimder t.s.s. jasalady.

Qoy ishekteri shújyq óndirisinde keninen qoldanylady. Sonymen qatar olar belsendi týrde eksportqa shygharylady. Eshkiler negizinen Qytaydyng tauly provinsiyalarynda tanymal.

Qytaydaghy mal sharuashylyghynyng manyzdy jәne jetekshi salasy - shoshqa sharuashylyghy. Shoshqa eti - Qytaydaghy eng tanymal jәne sýiikti et týri.

Shoshqa ósiru sharuashylyghy.

Shoshqadan kóptegen ónimderdi óndiruge arnalghan bylghary (ayaq kiyim men kurtkadan bastap baraban men chemodandargha deyin), sonday-aq shújyq jasaugha arnalghan qylshyqtar men ishek qabyqshalaryn alady. Sonday-aq, qytaylyq shoshqa eti Qytay eksportynyng manyzdy bóligi bolyp tabylady. Qytayda jetildirilgen jergilikti túqymdar, alty aidan bastap úryqtandyrugha dayyn.

Qytaydyng eki shoshqa túqymy bar: Ontýstik Qytay jәne Soltýstik Qytay. Birinshisi qysqa massivti qanqamen jәne aq-qara týsimen sipattalsa, ekinshisi kóbinese qara týsti, salbyraghan qarnymen jәne úzyn túmsyqpen erekshelenedi. Shoshqalardyng jalpy sany boyynsha jәne shoshqa terisin óndiru boyynsha QHR әlemde birinshi oryndy senimdi ústaydy.

Qytaydaghy qús sharuashylyghy

Qús sharuashylyghy - Qytayda mal sharuashylyghynyng tanymal jәne keng taraghan salasy. Búl Qytay ýshin әlemdegi eng tanymal jәne manyzdy salalardyng biri ekendigi dausyz.

QHR-da qolgha ýiretilgen qústardyng jalpy sanynyng 80 payyzynan astamyn tauyqtar alady. Jyl sayyn osy qústyng 300 million bastan astam ósiriledi. Tauyq ósiru kóbinese Hebey, Szyansu, Shandun, Henani, Sychuani, Guandun jәne Szyansy siyaqty provinsiyalarda damyghan. Qytaydyng eng jaqsy túqymdary - Langshani (Szyansu provinsiyasy), Shougan (Shandun provinsiyasy), Szuszinhuan (Shandun jәne Hebey provinsiyalary) jәne Sushan (Chjeszyan provinsiyasy). Importtalghan túqymdardyng eng tanymal týrleri - Leghorn, Plimut Rok jәne Rod-Aylend.

Ýirekter men qazdar kóbinese Qytaydyng ontýstik provinsiyalarynda kezdesedi, múnda kóptegen su qoymalary jәne jaqsy tamaqtanu bazasy bar. Ýirekterding sany 60 millionnan asady.
Negizinen, әlemge әigili Pekin túqymy aq týsimen erekshelenedi. Búl túqym 3 aida 3 kilogramgha deyin salmaq qosady!
Qytaydyng ontýstiginde ontýstik amerikalyq muskus ýiregi tanymal. (erkekting salmaghy 5 kilogramgha deyin jetedi, al analyghy - ýshten tórtke deyin)

Qytayda qazdar kóp. Olardyng sany 12 milliongha jetedi. Aq qazdar soltýstikke, súr qazdar ontýstikke tәn. Qytaydyng Guandun provinsiyasynda ósirilgen et qazdary erekshe. Qazdyng búl túqymynyng erkegining salmaghy 15 kilogramgha, úrghashysy - 8 kilogrammgha, al júmyrtqanyng salmaghy - 400 gramgha jetui mýmkin.

Qytay Halyq Respublikasy aumaghynda jylqy ósiru ejelden belgili.
Negizinen, monghol túqymy bolyp keledi. Geografiyalyq faktorgha baylanysty ol Qytaydyng soltýstiginde, әsirese Ishki Mongholiyamen kórshiles provinsiyalarda keninen taralady. Búl túqym basqalargha qaraghanda tau joldaryna jaqsy. Sondyqtan, Guychjou, Yuninani jәne Sychuani provinsiyalarynda keng taralghan.

Búl jylqylar negizinen kólik retinde jәne auyl sharuashylyghy júmystaryna qoldanylady.

Jylqy ósiruding negizgi aimaghy - elding soltýstik-shyghysy. Múnda dala júmystary kezinde jylqylardy belsendi qoldanylady. Al, qytaydyng ontýstiginde jylqylar әldeqayda az.

Jylqy sharuashylyghy mal sharuashylyghy retinde jylqy terisi men jylqynyng jýni siyaqty óte qúndy ónimdermen qamtamasyz etedi. Qúiryq-jalynpn ishekti aspaptar, sadaqtar, sonday-aq boyau shetkalary, elekter men qylqalamdardyng barlyq týrleri jasalady.
Sadaq jasau ýshin aq jylqynyng qyly erekshe baghalanady, ol negizinen eksportqa shygharylady.

Minekey!

Qytayda maldyng qay týrinen bolsada, songhy ónimine deyin paydalanady.
Sondyqtan, qytaydaghy mal sharuashylyghy memleketting azyq-týlik qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin jetkilikti dengeyde damyghan. Al, januarlardan alynatyn ónimderding eksporty QHR qazynasyna qomaqty ýles qosady.

Bizding elder arasyndaghy etnikalyq jәne mәdeny aiyrmashylyqtargha qaramastan, biz osy eldegi mal sharuashylyghyna degen kózqarastan mysal alsaq jaqsy bolar edi.

Óitkeni, mal sharuashylyghyna arnalghan jerlerining kólemi jalpy jer kólemining 20-30%-y ghana bolsada, olar bәrin tiyimdi paydalanudyng arqasynda ózderin qamtamasyz etuge qauqarly bolyp túr.

Bizding ýkimetting әzirshe búl salagha qashan ong kózben qarary belgisiz

Rustem Ashetaevtyng jazbasy

Abai.kz