Halyq jýregining ýnin, onyng oiy men sezimin, bar bolmys-bitimin jetkizuge keyde estradalyq әnderding shamasy jetpey jatady. Ol tek últtyng tarihy qalyptasuynan bastau alghan, nәzik ýndi qobyz jәne qonyr dauysty dombyraday últtyq aspaptarmen birge jasap, býgingi kýnge jetken dәstýrli әnning kóp tynysty, san qyrly kýsh-quatyna tәn siyaqty. Qazynaly halqymyzdan, ata-babadan múragha qalghan dәstýrli әn qúdiretine býginde bas iymeytin qazaq bolmas. Qay kezde de últty últ retinde saqtap qalatyn dәstýrli óner salasy talay soqpaqtardan ótse de, ózining ómirshendigin dәleldep otyr. Halyq әnderining eshkimge, eshtenege úqsamaytyn erekshe tartymdylyghy sol, ony tyndaghan sәtte kýlli qazaq dalasy men onyng «soqtyqpaly, soqpaqsyz» ómir belesi kóz aldynnan bir sәtke óte shyqqanday seziledi. Mine, osynau últtyq múramyzdyng damuyna ýles qosyp, dәstýrli әn qúdiretin kópke moyyndatyp jýrgen, qazaqtyng birtuar tarlanbozy Gharifolla Qúrmanghaliyevting tól shәkirti, Ámire Qashaubaev atyndaghy ekinshi respublikalyq bayqaudyng laureaty Sәule Janpeyisovamen tildesuding sәti kelip, әngimege tartqan edik.

- Býgingi dәstýrli әn dengeyin qalay baghalaysyz?

Halyq jýregining ýnin, onyng oiy men sezimin, bar bolmys-bitimin jetkizuge keyde estradalyq әnderding shamasy jetpey jatady. Ol tek últtyng tarihy qalyptasuynan bastau alghan, nәzik ýndi qobyz jәne qonyr dauysty dombyraday últtyq aspaptarmen birge jasap, býgingi kýnge jetken dәstýrli әnning kóp tynysty, san qyrly kýsh-quatyna tәn siyaqty. Qazynaly halqymyzdan, ata-babadan múragha qalghan dәstýrli әn qúdiretine býginde bas iymeytin qazaq bolmas. Qay kezde de últty últ retinde saqtap qalatyn dәstýrli óner salasy talay soqpaqtardan ótse de, ózining ómirshendigin dәleldep otyr. Halyq әnderining eshkimge, eshtenege úqsamaytyn erekshe tartymdylyghy sol, ony tyndaghan sәtte kýlli qazaq dalasy men onyng «soqtyqpaly, soqpaqsyz» ómir belesi kóz aldynnan bir sәtke óte shyqqanday seziledi. Mine, osynau últtyq múramyzdyng damuyna ýles qosyp, dәstýrli әn qúdiretin kópke moyyndatyp jýrgen, qazaqtyng birtuar tarlanbozy Gharifolla Qúrmanghaliyevting tól shәkirti, Ámire Qashaubaev atyndaghy ekinshi respublikalyq bayqaudyng laureaty Sәule Janpeyisovamen tildesuding sәti kelip, әngimege tartqan edik.

- Býgingi dәstýrli әn dengeyin qalay baghalaysyz?

- Dәl qazirgi uaqytta óte jaqsy dep baghalaymyn. Biraq osydan biraz jyl búryn Ámire Qashaubaev atyndaghy konkursqa qonaq retinde shaqyrtu alghan edim. Sol kezde bayqaudyng úiymdastyryluyna kónilim tolmay qaytty. Q.Quanyshbaev atyndaghy drama teatrda ótken konkursqa tek ýmitkerler ghana qatysatyn boldy. Mýmkin, múnday kesh jóninde halyqqa aldyn ala aqpar taratylmady ma, әlde osy ónirlerde dәstýrli әnge degen әli de bolsa qyzyghushylyq joq pa, әiteuir, ózimizge ghana arnap әn salyp qaytqandyghymyzgha qatty renjidim. Degenmen keyde múnday keshterdi úiymdastyru jaghynan kóp aqaular ketip jatady. Óitkeni halyq ózining tól tuyndysyn, últtyq qúndylyghyn jaqsy kórmeui mýmkin emes. Ol jóninde әngime qozghaudyng ózi úyat siyaqty. Al songhy jyldary dәstýrli ónerge degen halyqtyng óte joghary ynta-yqylasyn bayqaymyn. Búl, әsirese, elimizding ontýstik ónirlerinde erekshe kórinedi. Demek qazir bizde jaqsy oryndaushylyq óner qalyptasqan. Soghan say әndi naqyshyna keltirip oryndaytyn әnshining tyndaushysy tabylady.

- Múny ghasyrdan ghasyrgha sozylghan dәstýrli әnning qúdireti dep bilemiz be?..

- Áriyne. Ol eshqashan óshpeydi. Dәstýrli әn - qazaq halqynyng ruhany baylyghy. Týpki temirqazyghy. Ári halyq ta sony jýregimen sezinedi, úghady. Jaqynda Gharifolla Qúrmanaliyevting jýz jyldyghyna oray M.Áuezov atyndaghy drama teatrda jeke konsertimdi ótkizdim. Halyq óte kóp boldy. Talaydyng «arqasyn at qosqanday dýbirletken» sanlaq әnshining ónerin saghynghan júrtshylyq sol keshte Gharifolla әnderimen qayta qauyshty. Ol kisining enbegi, ómiri jóninde Jәnibek Kәrmenov jýrgizgen televiziyalyq «Án turaly әngime» atty habardyng orny bólek. Sondaghy bir syr-súhbatynda Gharifolla aghamyz: «Ónerpazdyng múraty - óz múratym - halyqtyng óz әnin ózine azdyrmay-tozdyrmay azamattyqpen jetkizu, keler úrpaqqa amanat etip tapsyru», - degeni halyq әnining qúdiretin moyyndaghany bolar. Búl orayda, ónerpaz aghamyz múratyna jetti dep oilaymyn. Qazirding ózinde әnsýier qauym Gharifolla әnderin sýiip tyndaydy, al shәkirtteri onyng ónerine bas iyedi. Múnan keyingi jeke konsertim Atyrauda ótken. Múnda da halyqtyng dәstýrli әnge degen saghynyshyn, erekshe sýiispenshiligin kórip, kónilim bir marqaydy. Dәstýrli әn bolashaghyna degen senim payda boldy.

-Alghashqy jeke shygharmashylyq keshiniz qay jyly ótti?

- 1995 jyly... Odan keyin, 2005 jyly Almatyda Abay atyndaghy opera jәne balet teatrynda ótti. Al juyrda ghana kitabym jaryq kórdi. Jalpy, jeke konserttik keshterimdi jii ótkizip túramyn. Ol ýshin, әriyne, óner adamyna kishkene kýsh, shabyt berip otyru kerek. Shabyt joq jerde, óner de joq.

- Al shabyt beretin nәrse dep neni aitar ediniz?

- Birinshi kezekte, moralidyq qoldau, qolpashtau kerek. Keybir jaghdayda isting bәri materialdyq jaghdaygha kelip tireledi. Degenmen dәstýrli ónerge memleketting de, mýmkindigi bar keybir azamattardyng da qoldauy kerek. Shyndyghynda dәstýrli ónerding memlekettik túrghyda nasihattaluy da oidaghyday emes. Biz siyaqty kóp ústazdyng aldynan ótken, kómegin kórgen jandar asa qinala qoymas. IYә, biz óz jolymyzdy taptyq, demeu beretin dostarymyz bar. Al jas daryndargha memleketting de, júrtshylyqtyng da qoldauy auaday qajet. Demeu bolghan jerde, shygharmashylyq shabyt ta bolady...

- Ónerdegi ústazdarynyz turaly aita ketseniz...

- Men ózimdi ataqty әnshi Gharifolla Qúrmanghaliyevting eng songhy shәkirtimin dep esepteymin. 1983-85 jyldary ol kisining kәdimgidey kózin kórip, tikeley qolynan dәris aldym. Búl - mening ónerdegi ýlken baqytym.
- Ánshimen alghash jolyqqan sәtiniz esinizde bar ma?

- Auylda jýrgen kezimde Gharifolla Qúrmanghaliyevting әnderin plastinka arqyly kóp tyndaytynmyn. Onyng ýstine auyldaghy ústazym da әnshining shәkirti boldy. Al ekinshi jaghynan óz әkem әnshi Gharifolla degende ishken asyn jerge qoyatyn. Erekshe qadir tútatyn, qúrmetteytin. Qazaqta Gharifolladay erek túlghanyng bar ekendigin maqtan etetin. Keyin meni sol kisining klasyna alyp keldi. Biraq, nege ekenin bilmeymin, men Jәnibek Kәrmenovten de oqyghym kelgen. Ol kezde Jәnibek agha eki jyldyq estrada studiyasynda sabaq beretin. Keyin, mýmkindikter bolghan kezde, Jәnibek Kәrmenovten de qosymsha sabaq alyp jýrdim. Sondyqtan mening dәstýrli әn oryndaushy retinde qalyptasuyma ekeuining de shygharmashylyq ýlgi-ónegesi tikeley әser etti. Sonday-aq Qayrat Baybosynov aghamyzdy da, býginde әriptes bolsaq ta, ózimizge ústaz sanaymyz. Óitkeni býgingi dәstýrli әn ónerin damytuda ol kisining orny bólek. Sonymen qatar Dәnesh Raqyshev, Mekesh Tóreshov syqyldy sanlaqtardy kórip, tyndap óstim. Mine, osynday ónerde de, ómirde qaytalanbaytyn birtuar azamattardyng qazanynda qaynap, ysylyp shyqtym. Sonyng bәri maghan dәstýrli әn qúdiretin moyyndatyp, qyzyghushylyghymdy arttyra týsti.

- Býgingi dәstýrli әn oryndaushylar tarapynan kemshilikter bayqala ma?

- Jalpy, bir әnshige qatysty ol sonday-múnday degen әngime aita almaymyn. Al osy saladaghy bir kemshilik - jeke konsertterding nemese arnayy konkurstardyng arnayy rejissuralyq sheshimi joqtyghy. Býgingi zamannyng talabyna say jana formasy bar, biraq últtyq mazmún saqtalghan, aty aityp túrghanday, dәstýrli әnning iyisi seziletindey jarq etip ótip jatatyn keshter óte az. Osy jaghynan bizde ilkimdi izdenis әli bayqalmaydy. Men óz tarapymnan dәstýrli әnder teatry bolsa deymin. Sol arqyly әrbir konsertti san týrli qoyylymdarmen sahnalaugha, birneshe baghdarlamalar qúryp, dәstýrli әn ónerin jan-jaqty nasihattaugha bolady. Ol ýshin dәstýrli әn oryndaushylarymen ýilesimdi júmys isteytin rejisserler, ssenarister bolu kerek. Men, kóbinese, Bolat Atabaevpen júmys jasaymyn. Konsertterimdegi qoyylymdardy, sahnalyq obrazdy sol kisi jasap shygharady. Árbir әn bir taghdyr dep esepteuimiz kerek. Ánshi tek әndi qalay oryndaymyn, halyqqa qalay әserli jetkizemin degendi oilasa, onyng qasyndaghy kómekshi adamdary konserttik baghdarlamany tartymdy etuge tyrysuy kerek. Búl - qazirgi qoghamnyn, kórermenning talaby. Qogham ózgergen sayyn ondaghy adamdar da janashyldyqqa úmtylady. Al әnshi kópting adamy bolghandyqtan, kórermen talghamymen sanasugha mindetti. Múnday ýrdis estrada әnshilerinde óte jaqsy damyghan.
Mәselen, mening songhy shygharmashylyq keshim eki bólimdi, ýsh aktili boldy. Dәstýrli әn keshterin búlaysha bólim-bólim etip ótkizu kóp kezdese bermeydi. Sodan da bolar, birinshi bólimnen keyin halyq tez bitip qaldy-au degen әserde boldy. Odan keyin men Qúrmanghazy orkestrimen alty әn oryndap shyqtym. Múnday janashyldyq, eng bastysy, kórermen qauymgha únady, riza boldy.

Astanagha kelgende, bir quanghanym, Preziydenttik Mәdeniyet ortalyghynda dәstýrli muzyka ansambli bar eken. Ámire Qashaubaev atyndaghy jetinshi konkurstyng ashyluyna osy top qatysty. Shaghyn ghana ansambli eken. Osyghan jolbasshylyq jasap, qamqorlyq kórsetip jýrgen Myrzatay Joldasbekov aghamyzgha razymyz. Biraq múny halyqtyng kóbisi bile bermeydi. Al eger osy ansambli akustikalyq jaghynan damyghan, sahnalyq dekorasiyasy qalyptasqan kәdimgi qaladaghy opera teatry siyaqty ózinshe bir dәstýrli óner ortalyghynda óner kórsetse, halyq birden bilip, tanyp otyrar edi. Múnday ortalyq osy Astanada bolmaghanda, basqa qay jaqta boluy kerek. Eng bastysy, ol ghylymy jaghynan bolsyn, әdistemelik, oryndaushylyq jaghynan bolsyn, dәstýrli әn ónerining talabyna say boluy kerek.

- Jeke ómirinizde qanday janalyqtar bolyp jatyr?

- Rasyn aitsam, jeke ómirge qaraugha uaqyt taba almay jatamyn. Óner adamy bolghan son, búl qalypty jaghday shyghar. Bir qyzym bar. Aty - Quanysh. Ol da muzykanyng ainalasynda. Ózim - Almatydaghy Qúrmanghazy atyndaghy Qazaq últtyq konservatoriyasy halyq әni kafedrasynyng mengerushisimin. Dәstýrli әn ónerin biyiktetude, eng birinshi, kadr kerek. Mine, sol salada әriptesterimizben birge júmys jasap jatqan jayymyz bar.

- Osy salada ótkizilip jýrgen bayqaulargha kóniliniz tola ma?

- Joq, kónilim tolmaydy. Kópshiligi aghymdaghy bir dýnie bolyp ótip jatyr. Onyng jenimpazdaryn әli de joghary kóterip, dәstýrli әn ayasyn keneytuge, ónerpazdargha bir-birimen shygharmashylyq baylanys ornatugha mýmkindik bersek. Shetelde ótetin dodalardan, ókinishke oray, bizding dәstýrli әnshilerimiz mýldem qalyp qoyyp jatady. Kezinde Manarbek Erjanov, Gharifolla Qúrmanghaliyev, Jýsipbek Elebekovter opera teatrynyng jeke solisteri bolghan. Jeke әnshilikterimen qatar orkestrlerde, ansambliderde, tipti horlarda әn salghan. Mine, osynday mýmkindikterge jol ashyp, qazirgi jastardyng ónerin jan-jaqty damytugha yqpal etsek, erekshe kónil bólsek. Mysaly, men Qúrmanghazy orkestrimen birge әn saldym. Orkestrmen әn salu óte qiyn. Oghan da qoldau men qarajat kerek. Al býgingi jastargha múnday qarjyny kim bermek? Tipti berdi delik, sonyng ózinde onyng orkestrmen әn salugha jýregi daualamauy mýmkin. Sondyqtan da qazir jas daryndargha moralidyq qoldau óte qajet dep oilaymyn.

- Ángimenizge rahmet.

Serikgýl SÚLTANQAJY

«Astana aqshamy» gazeti