Býgin preziydent Toqaev Parlament saylauynyng kýnin belgiledi. Ol – 2021 jyldyng 10 qantary! Sol kýni Parlamentting tómengi palatasy – Mәjilis pen ónirlerdegi Mәslihattar auysady.

Búghan deyin Parlament saylauyna qatysty el ishinde әrtýrli boljamdar aityldy. Áleujelidegi әjik-gýdik әngimelerge salsaq, búl saylau byltyr ótui kerek-ti. Sayasy sarapshylardan tartyp, jelidegi júrt: «Preziydent saylauynan son, ile-shala Parlament saylauy ótedi», - dep boljaghan.

Ras, Parlament saylauy merziminen búryn ótui de mýmkin edi. Óitkeni, osyghan deyin birneshe mәrte kezekten tys Parlament jәne Preziydent saylaularyn ótkizgen edik. Biraq, olay bolmay shyqty. Oghan birneshe faktor әser etkeni týsinikti. Sonyng biri – ekonomikalyq-әleumettik «daghdarys» bolsa, ekinshisi - 2019 jylghy Preziydent saylauynan songhy shu. Sol saylaudyng guili kýni býginge deyin estilip keledi. Ol bólek әngime...

Tәuelsizdikting 29 jylynda Qazaqstanda 7 ret Parlament saylauy ótken eken. Jәne onyng 5-eui kezekten tys ótken. Qantardaghy saylau 8-shi saylau.

Qazir Mәjiliste 6-shy shaqyrylym deputattary otyr. 2016 jyldyng nauryzynda kezekten tys Parlament saylauyna 6 partiya tirkelip, 3-eui Mәjiliske ótken. Al eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaev basqaratyn «Núr Otan» partiyasy sol saylauda 82,15 payyz dauys iyemdengen. Osy Mәjilisting ókilettigi 2021 jyldyng 25 nauryzynda ayaqtaluy tiyis.

Zang boyynsha saylau Mәjilis ókilettigi ayaqtalardan 5 ay búryn belgilenip, 2 ay búryn ótkizilui kerek. Al Mәjilis saylauyn belgileu qúqy – QR Preziydentine berilgen! «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 85 baby, 2 tarmaghy solay deydi.

2007 jyldan bastap Mәjilis partiyalyq tizim boyynsha jasaqtalady. 107 deputattan túrady. Onyng 9-y Assambleya deytin úiymnan.

Sonymen, saylaudyng «starty» berildi. Nauqan bastalady. Qantarda Mәjilis qúramy auysady. Jogharyda aittyq, nauqany býgin bastalyp, keler jyly ótetin búl jolghy saylaugha qatysty týrli boljamdar aityldy.

Qazir endi 6-shy shaqyrym deputattary óz júmystaryn qorytyndylaydy. Sóitip, saylaudy tosady. Al osy shaqyrylymda kimder deputat boldy? Mine, qaranyz:

Vladislav Kosarev – biyl 83-te (zeynet jasynda).

Quanysh Súltanov – biyl 75-te (zeynet jasynda).

Túrghyn Syzdyqov – biyl 73-te (zeynet jasynda).

Baqtyqoja Izmúhambetov – biyl 72-de (zeynet jasynda).

Vladimir Bojko – biyl 71-de (zeynet jasynda).

Qabibolla Jaqypov – biyl 71-de (zeynet jasynda).

Gýljan Qaraqúsova – biyl 70-te (zeynet jasynda).

Jeksenbay Dýisebaev – biyl 70-te (zeynet jasynda).

Shaymardan Nurumov – biyl 70-te (zeynet jasynda).

Serik Ýmbetov – biyl 70-te (zeynet jasynda).

Sauytbek Ábdirahmanov – biyl 69-da (zeynet jasynda).

Janat Jarasov – biyl 69-da (zeynet jasynda).

Ahmet Muradov – biyl 69-da (zeynet jasynda).

Abay Tasbolatov – biyl 69-da (zeynet jasynda).

Baqytjan Ertaev – biyl 68-de (zeynet jasynda).

Ersúltan Bektúrghanov – biyl 68-de (zeynet jasynda).

Baydildә Jylqyshiyev – biyl 68-de (zeynet jasynda).

Asqar Bazarbaev – biyl 66-da (zeynet jasynda).

Galina Baymahanova – biyl 66-da (zeynet jasynda).

Omarhan Óksikbaev – biyl 66-da (zeynet jasynda).

Mihail Chirkov – biyl 66-da (zeynet jasynda).

Roman Kim – biyl 65-te (zeynet jasynda).

Ekaterina Nikitinskaya – biyl 65-te (zeynet jasynda).

Mayra Aysina – biyl 64-te (zeynet jasynda).

Vasiliy Oleynik – biyl 64-te (zeynet jasynda).

Irina Aronova – biyl 63-te (zeynet jasynda).

Svetlana Bychkova – biyl 63-te (zeynet jasynda).

Gýlmira Isimbaeva – biyl 63-te (zeynet jasynda).

Beybit Mamraev – biyl 63-te (zeynet jasynda).

Kәribay Músyrman – biyl 63-te (zeynet jasynda).

Serik Seydumanov – biyl 63-te (zeynet jasynda).

Zәuresh Amanjolova – biyl 62-de (zeynet jasynda).

Zaghipa Baliyeva – biyl 62-de (zeynet jasynda).

Qúralay Qareken – biyl 62-de (zeynet jasynda).

Tatyana Yakovleva – biyl 62-de (zeynet jasynda).

Ábdimanap Bektúrghanov – biyl 62-de.

Shakir Hahazov – biyl 62-de.

Qúdaybergen Erjan – biyl 61-de.

Kenes Absatirov – biyl 61-de.

Uәlihan Qaynazarov – biyl 61-de.

Meyram Pishembaev – biyl 61-de.

Abzal Eraliyev – biyl 60-ta.

Amanjan Jamalov – biyl 60-ta.

Qojahan Jabaghiyev – biyl 60-ta.

Pavel Kazansev – biyl 60-ta.

Evgeniy Kozlov – biyl 60-ta.

Alibert Rau – biyl 60-ta.

Baqytbek Smaghúl – biyl 60-ta.

Irina Smirnova – biyl 60-ta.

Aleksandr Suslov – biy 60-ta.

Jambyl Ahmetbekov – biyl 59-da.

Daniya Espaeva – biyl 59-da.

Meruert Qazbekova – biyl 59-da.

Janat Omarbekova – biyl 59-da.

Núrlan Nyghmatulin – biyl 58-de.

Núrtay Sabiliyanov – biyl 58-de.

Darhan Mynbay – biyl 58-de.

iriy Timoshenko – biyl 58-de.

Marat Bopazov – biyl 57-de.

Múhtar Erman – biyl 57-de.

Sergey Zvoliskiy – biyl 57-de.

Fahriddin Qarataev – biyl 57-de.

Shavkat Ótemisov – biyl 57-de.

Serik Qúsayynov – biyl 56-da.

Irina Unjakova – biyl 56-da.

Jәmiylә Núrmambetova – biyl 56-da.

Taras Hituov – biyl 56-da.

Sapar Ahmetov – biyl 55-te.

Nataliya Júmadildaeva – biyl 55-te.

Mansúrhan Mahambetov – biyl 55-te.

Balayym Kesebaeva – biyl 54-te.

Sәken Qanybekov – biyl 54-te.

Qanat Musin – biyl 54-te.

Aygýl Nurkina – biyl 54-te.

Sәken Ótebaev – biyl 54-te.

Bekbolat Tileuhan – biyl 54-te.

Amangeldi Dәurenbaev – biyl 53-te.

Erlan Barlybaev – biyl 53-te.

Arman Qojahmetov – biyl 53-te.

Azat Peruashev – biyl 53-te.

Oliga Shishigina – biyl 52-de.

Núrjan Áshimbetov – biyl 51-de.

Gýlnar Bajanova – biyl 51-de.

Ivan Kliymenko – biyl 50-de.

Berik Dýisembinov – biyl 49-da.

Magerram Magerramov – biyl 49-da.

Petr Sharapaev – biyl 49-da.

Ayqyn Qonyrov – biyl 48-de.

Sergey Simonov – biyl 47-de.

Artur Platonov – biyl 46-da.

Múrat Temirjanov – biyl 43-te.

Núrjan Áltaev – biyl 42-de.

Berik Ospanov – biyl 44-te.

Snejanna Imasheva – biyl 39-da.

Narine Mikaelyan – biyl 37-de.

Júldyz Omarbekova – biyl 37-de.

Núrlan Álimjanov – biyl 36-da.

Áliya Sparova – biyl 36-da.

Gennadiy Shipovskih – biyl 31-de.

Al jana qúram qanday boluy kerek?..

Preziydent Toqaev býgingi Ýndeuinde keler saylanatyn Parlamentte az-kem ózgerister bolatynyn, Parlamentik oppozisiya men olargha beriletin qúqyq-qúzyretter turaly, «Sayasy partiyalar turaly» Zangha negizdelgendey, әielder men jastargha arnalghan 30 payyzdyq kvota turaly t.b. aitty.

Preziydent óz Ýndeuinde: «Jana saylau nauqanyna deyin sayasy janghyru, kóppartiyalyqty damytu jәne elimizding qoghamdyq-sayasi  ómirine azamattardyng qatysu ayasyn keneytu jóninde sharalar qabyldandy»,- dedi.

Osyghan deyin Qazaqstanda sayasy partiya qúrudyng shartaryna azdaghan ózgerister engizilgen. Alayda, songhy 1-2 jylda әrtýrli toptardan partiya qúru turaly bastama kóterilgenimen, Qazaqstanda jana partiya tirkelgen joq. Demek, qantarda ótetin saylaugha OSK tirkeuinde bar 6 partiya ghana qatysa alady. Olar: «Núr Otan», «Aq jol», «Auyl», «Birlik», «Kompartiya» men «JSDP»...

Yaghni, saylau ssenariyinde aitarlyqtay ózgeris bola qoyy ekitalay. Qazirding ózinde pro-biyliktik keybir úiymdar aldyn-ala saualnamalar jasap, keler jylghy saylaudyng 70-payyzdan asa dauysyn «Núr Otangha» enshiletip otyr eken...

Sonymen, saylau ótedi. Dauystar esepteledi. Elimizding eng negizgi Zang shygharushy organyna jana deputattar jasaqtalady. Olar kimder bolmaq? Jana qúram qanday boluy kerek?..

1. Qazaq tilinde sóileytin Parlament kerek!

Tәuelsiz Qazaqstannyng Parlamenti qazaq tildi, yaghny memlekettik tilde sóileytin Parlament boluy kerek! Búl Qazaqstan halqynyng 80 payyzdan astamyn qúraytyn, memleketti qúrushy últtyng talaby!

Keshegi, býgingi Parlamentting eng basty qateligi – memlekettik tildi mansúqtauy! Qazaqsha sóilemeytin, jat tilge jerik Parlamentting júmys isteui! Qazirgi Parlament osylaysha, elding senim-krediytinen aiyrylghan.

Tәuelsizdikting 28 jylynda elimizde tek eki zang ghana qazaq tilinde dayyndalghan eken. Onyng biri - Ákim Ysqaqtyng yqpalymen әzirlengen «Kóshi-qon turaly» zang bolsa, ekinshisi -  Fariza Ongharsynovanyng bastamasymen dayyndalghan «Bala qúqyqtary jónindegi» zan. Al, qalghany tek qana orys tilinde dayyndalghan. Múny Parlament deputattarynyng ózderi moyyndaghan, byltyr!

2. Eski kadrlar tolyq ketui kerek!

Qazir Parlamentte, onyng ishinde Mәjiliste ynghay «eks-ter» otyr. Eks-әkim, eks-ministr, eks-sheneunik t.b. Odan bólek, 10 jyldan asa uaqyt otyrghan ornynda tapjylmay otyrghan deputattar bar. Júrt olardyng ózinen de, sózinen de jauyr bolghan. Eski-qúsqy deputattarmen jana Parlament jasaqtay almaymyz!

3. Zeynetker deputattar oryndaryn bosatuy kerek!

Qazirgi parlamentti «qarttar ýii» dep ataugha әbden bolady. Mine, qaranyz: úzaq jyldar boyy 83-tegi Kosarev, 75-tegi Súltanov, 70-ten asqan Syzdyqov, Izmúhambetov, Bojko, Qaraqúsova men Ýmbetovter deputattyqta otyrghanda Mәjilis «zeynetkerler ýii» emey ne bolmaq? Búlardyng deputattyq qyzmetin qanshalyqty effektivti dep aita alamyz?...

4. Kommunister Mәjilisten keutui tiyis!

Bylayghy kýnde bar-joghy bilinbeytin, tek komsomoldyng pәlen jyldyghy, sovet odaghynyng týgen kýndigi degen sekildi kónergen datalarda ghana boy kórsetetin kommunister ótkende qazaqtyng ishindegi últshyl, namysshyl patriottardy – «radikalgha» tenep, Bas prokuraturagha «aryz úiymastyrghan» edi.

Búl partiya Mәjiliste birqansha deputattyq mandatqa iye. Osy partiyanyng qazirgi deputattary «Oryspen ortaq aqshamyz bolsyn» dep sóilegen. «Qazaqstan orys әleminen alshaqtap bara jatyr» dep jylarman bolghan. Odan qalsa, ózge týgili Kremliding ózi kerek etpegen proletariat kósemi «Leninning qanqa sýiegin Qazaqstangha sýirep keleyik» dep Mәjilisting minberinen sóilegen. Tize bersen, tipti kóp...

Kommunistik partiyanyng qanday partiya ekeni, qazaq halqyna qanday nәubet әkelgenin kózi ashyq júrttyng bәri de biledi. Ókinishke qaray, sol partiya bizding elde әli de tiri.

Qazaqstan sekildi kommunistik jýieden asa auyr qysas kórgen, últtyq genosidke úshyraghan elde kommunistik partiyanyng boluy, әri biylikting qoldauyna ie boluy naghyz masqara!

Kez-kelgen tәuelsiz elde basqa bir ýkimetting iydeologiyasyn, sayasatyn dәripteu sol elding egemendigine qauip tóndireri sózsiz. Ózimizding tәuelsiz elimiz, Preziydentimiz, memlekettik rәmizderimiz, әnúranymyz bar ekenin eskermey, eskini esten shyghara almay otyrghandargha bir toqtau bola ma?

Sondyqtan, kommunistik partiyagha endi parlament mәjilisinde oryn joq. Tәuelsiz Qazaqstannyng tórine endi qyzyl imperiyanyng qaldyghy kәri kommunisterdi shygharudyng qajeti qalmady dep esepteymiz.

5. Eshkim kórmegen deputattardan aryluymyz kerek!

IYә, osy 4 jylda esim-soylaryn eshkim estimegen, kórmegen, tanymaytyn deputattar bar. Olar tizimde bar. Al el aldyna shyghyp, eki auyz sóz aitqanyn kórmedik. Olardyng arasynda óz biznesterining mýddesi ýshin otyrghandary qanshama?.. Olar Mәjiliste ne istep otyr? Qanday Zang nemese zang jobalaryn әzirlegen? El-júrttyng aldyna kelip, kezdesu ótkizdi me? BAQ-qa súhbat berdi me?

Mine, әueli osylardan tazaruymyz kerek! Olardyng ornyna, sala mamandary, jas mamandar kelui kerek! Sonda ghana Elbasy men Preziydent aitatyn «janaru» jýzege asady, aspasa da sonyng alghy sharty jasalady! Óitpegende, 15,3 milliard tenge bólip ótkizetin saylaudan soqyr-tiyn payda bolmaytyny anyq!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz