"Últy qazaq jazushy Naghyz Múhamedúly Qazaqstannyng tәuelsizdik kýni dostarymen jiyn ótkizip Shynjannyng "eki tilde bilim beru" sayasaty jóninde pikir bildirip, Shynjanda túratyn qazaqtardy Qazaqstangha kóshuge shaqyrghany ýshin "separatizm" әreketin jasady dep sottaldy. Kinәsin moyyndaudan bas tartqan Naghyz Múhamedúly sot otyrysy kezinde tergeu kezinde soqqygha jyghylghanyn, denesin temeke túqylymen kýidirgenin mәlimdegen. 2020 jyly ómir boyyna sottalghan Naghyz Múhamedúlynyng hәl-ahualyna degen alandaushylyq basym" delingen Amnesty International úiymynyng nauqan turaly habarlamasynda.
Úiym Múhamedúlynyng jaghdayyna baylanysty әreket etuge shaqyryp, Múhamedúlyn bosatudy jәne ony azaptamaudy talap etu hatyn jazudy úsyndy. Amnesty International hat mazmúnyn óz qalauynsha jazudy ya bolmasa úiym úsynghan ýlgini qoldanudy súraydy.
Amnesty International әzirlegen ýlgide hat Shynjan-Úighyr avtonomiyalyq ólkesi týrmeleri әkimshiligining buro diyrektory Van Szyangha arnalghan.
"Qúrmetti diyrektor Van, men sizge Naghyz Múhamedúly ýshin alandaytynymdy bildiru ýshin jazyp otyrmyn. Últy qazaq jazushy Múhamedúly ózining adam retindegi qúqyghyn beybit qoldanghany ýshin 2020 jyly qyrkýiekte "separatizm" әreketin jasady dep sottalyp, ómir boyyna bas bostandyghynan aiyryldy. Onyng sot ýkimi turaly eshqanday resmy qújat joq, biraq tuystarynyng aituynsha, Naghyz Múhamedúlyn sottaugha onyng Qazaqstannyng tәuelsizdik kýni dostarymen jinalyp Shynjannyng "eki tilde bilim beru" sayasaty jóninde pikir bildirip, Shynjanda túratyn qazaqtardy Qazaqstangha kóshuge shaqyrghany sebep bolghan. Múnyng bәri adam qúqyqtary jónindegi halyqaralyq zandar men standarttar negizinde qorghalghan beybit әreketterge jatady" delingen Amnesty International ýlgisinde.
Hat ýlgisinde sonday-aq Naghyz Múhamedúlynyng әdil sot tóreligine degen qúqyghy búzylghany, oghan ózi qalaghan advokat emes memleket taghayyndaghan advokat berilgeni, sottyng Múhamedúlynyng tergeu kezinde soqqygha jyghylghany, azaptalghany jónindegi mәlimdemelerin eskermegeni jazylghan.
Amnesty International ýlgisining sonynda Múhamedúlyn halyqaralyq dengeyde qylmys dep tanylghan әreketti jasaghany jóninde senimdi dәlel bolmayynsha, bosatu; bosatu keyinge qalghan jaghdayda azaptalmauyn jәne teris kýtim jasalmauyn qadaghalau talap etiledi.
Úiymnyng mәlimetinshe, últy qazaq Qytay azamaty Naghyz Múhamedúly Shynjan-Úighyr avtonomiyalyq ólkesine qarasty Altay aimaghynda memlekettik mәdeny múra basqarmasynda júmys istegen. Ol sonday-aq Shynjang jazushylar assosiasiyasynyng mýshesi, eki ret ólender jinaghyn jariyalaghan. Onyng otbasy 2012 jyly bilim alu maqsatynda Qazaqstangha kóshken. Ózi sol uaqyttan beri otbasyna birneshe ret baryp qaytqan.
Amnesty International úiymynyng jazuynsha, ol 2018 jyldyng basynda Shynjannyng astanasy Ýrimshide jýregine ota jasatqannan keyin Almatygha qydyryp baryp, Qytaygha oralghanda "separatizm" әreketin jasady dep aiyptalghan.
Biyl qazan aiynyng basynda Múhamedúlynyng Almaty oblysy Alakól audanynda túratyn 80 jastaghy Nazyken Bikeyqyzy "Qazaqstan biyliginen, adam qúqyghyn qorghaytyn halyqaralyq úiymdardan balama arasha boludy súraymyn" dep mәlimdegen.
Qytaydyng soltýstik-batysyndaghy Shynjanda negizinen úighyr jәne qazaq sekildi týrki tildes halyqtar túrady. El biyligi 2017 jyly ekstremizmmen kýres sayasaty ayasynda Shynjandaghy osy týrki tildes últtargha qysym kórsete bastady. Últy men dini ýshin qudalau kýsheyip, sayasy lagerilerding payda bolghany habarlana bastady. Halyqaralyq úiymdardyng mәlimetinshe, osy sayasy lagerilerden bir milliongha juyq adam ótken. Qytay biyligi basynda múnyng bәrin joqqa shygharyp, keyinnen lagerilerding "qayta tәrbiyeleu" maqsatynda qúrylghanyn, onda naryqqa qajet kәsipter ýiretiletinin aitqan. Biraq Qazaqstangha bas saughalap qashqan etnikalyq qazaqtar lagerilerding týrme ispetti ekenin, ondaghy adamdargha azaptaugha dushar bolatynyn aityp, azaptaudyng qanday sipatta bolatynyn mәlimdedi.
Amnesty International osyghan úqsas nauqandy 27 sәuir kýni de jariyalaghan.
Abai.kz
