Áyelderdi «tәnin jiyirkenbey sata beretin mahabbattyng tauary», «mәngilik adal jezóksheler» degen Mopassannan asqan nәzik jandylardyn  janyn týsingen, tabighatyn tanyghan jazushy bar ma eken?! «Ómir» romanyndaghy Jannanyng әiel retinde tazalyghyn, Tompyshtyng jan әlemining súlulyghyn tereng beynelegen Mopassannyng sheberligine sýisingen oqyrman onyng osy bir qateligin de keshiruge bar. Túrpayy sezimning iyesining osynday pikir aituyna, bәlkim, psihikalyq auruy sebepshi boldy ma... (Onyng anasy Laure Le Puatven jýike auruynan zardap shekken)
Kim biledi, ol obalyna qalghan әielder, kýsh kórsetip, dórekilik tanytqan qyzmetshi әielder ony jek kórse, kórgen shyghar?! Ol turaly estelikting bәrinde de onyng jezókshelermen jii sauyq-sayran qúryp, kónil kótergenin jazady. Ol sol «aqshagha satylghan» qyzdargha qol da júmsaytyn. Seri Mopassan keyipkeri Tompyshqa ózining ghashyq bolghanyn da jasyrmaghan. «Sol jezókshe әielding beynesine ózim de ghashyqpyn. Tompysh - mening mahabbatym», - depti ol.

Áyelderdi «tәnin jiyirkenbey sata beretin mahabbattyng tauary», «mәngilik adal jezóksheler» degen Mopassannan asqan nәzik jandylardyn  janyn týsingen, tabighatyn tanyghan jazushy bar ma eken?! «Ómir» romanyndaghy Jannanyng әiel retinde tazalyghyn, Tompyshtyng jan әlemining súlulyghyn tereng beynelegen Mopassannyng sheberligine sýisingen oqyrman onyng osy bir qateligin de keshiruge bar. Túrpayy sezimning iyesining osynday pikir aituyna, bәlkim, psihikalyq auruy sebepshi boldy ma... (Onyng anasy Laure Le Puatven jýike auruynan zardap shekken)
Kim biledi, ol obalyna qalghan әielder, kýsh kórsetip, dórekilik tanytqan qyzmetshi әielder ony jek kórse, kórgen shyghar?! Ol turaly estelikting bәrinde de onyng jezókshelermen jii sauyq-sayran qúryp, kónil kótergenin jazady. Ol sol «aqshagha satylghan» qyzdargha qol da júmsaytyn. Seri Mopassan keyipkeri Tompyshqa ózining ghashyq bolghanyn da jasyrmaghan. «Sol jezókshe әielding beynesine ózim de ghashyqpyn. Tompysh - mening mahabbatym», - depti ol.
Tompysh. Ary ayaqqa taptalyp, alasúryp, ózin-ózi izdeytin, joqtaytyn  Tompysh pen namysy men úyatyn saudalaghan Sýikimdi dostyng arasynda qanday baylanys bar deysiz? Eshqanday. Bәlkim, bizding búl pikirimizben Gy de Mopassannyng qalamynan tughan «Tompysh» pen «Sýikimdi dos¬pen» tanys oqyrman kelispes. Álem әdebiyetining tarihynda jenil jýristi әielder turaly qanshama shygharma jazyldy. Qolyna endi qalam ústaghan qalamger de olardyng jan әlemin ashugha talpyndy. Biraq solardyng biri - ózi beynelegen әielding tәnine tamsansa, biri - onyng bylghanysh әreketinen jiyirkenuden arygha bara almady. Mening týsinigimde, jazushy óz keyipkerining taghdyry ýshin jauapty, biraq ýkim oqugha tiyisti emes. «Ómir», «Pier men Jan», «Mont-Orioli», «Sýikimdi dostyn» avtory jasandy, jalang pәlsapamen oqyrmannyng uaqytyn úrlamaydy.
...Shygharmada avtor kýime ishindegi jolaushylardyng kәsibin qysqasha bayandap ótedi. Kýimede dәuletti, syily adamdardyng «syiqyn» búzyp, «búzylghan әiel» otyr. Onyng qap-qara kózindegi múng men jalghyzdyqty Qúdaygha jalbarynyp otyrghan monahinalar da eshqashan týsinbeydi. Kóp ishinde jalghyzsyrap, japa shekken Tompyshtyng jandýniyesindegi múndy, tipti demokrat Kornude de týsinbes edi. Sebebi, Tompysh pen Kornudening jalghyzdyghy bir-birine úqsamaytyn. Kýimedegi graf Yuber de Brevili, fabrikant Karre-Lamadon, alypsatar Luazomen salystyrghanda, Kornude adamgershiligin joghaltpaghan. Biraq onyng da «adamgershiligi satuly».  Mopassan  Tompyshtyng tabighatyn jol boyynda kezdesken oqighalar men ózge keyipkerlerimen baylanysta ashyp kórsetedi.
Onyn  әlginde ghana ózin «búzylghan qyz», «sayqal» dep tildep, jiyirkengen jolaushylargha jomarttyq tanytyp, jolgha alyp shyqqan býkil tamaghyn bólip beruine tandanugha bolmas. Onyng Kornudening kónil kóteru turaly úsynysyna qarsy boluyna tandanugha bolmas. Sol «búzylghan qyz» Otanyn, Fransiyany ózin qorshaghan ekijýzdi adamdardyng bәrinen artyq sýietin. Últynyng dúshpany nemispen kónil kóterudi ol «otanyma, últyma jasaghan satqyndyghym» dep eseptedi. Jolda kýime toqtaghan qonaqýide  oghan nemis ofiyserining kózi týsedi. Mine, shygharmanyng shiyelenisken túsy - osy. Osy sәtte graftyn, Karre-Lamadon hanymnyn, Luazo hanym men basqa da keyipkerlerding tabighy bolmysy kórinedi.
Syrtqy bolmys jasandy. Aqsýiek Karre-Lamadon hanymnyng «mәdeniyettiligi» de tym-tym jasandy. «Jasandy әleminen» Karre-Lamadon hanymnyng ózi de túnshyghyp ketetin. Tompysh jiyirkengen nemis ofiyserine, Tompysh qarghaghan әlemge  Karre-Lamadon hanym yntyq edi. Shygharma astarynda bastaryna әldeqanday kýn tusa, jalghan kókirek kótergen әielderding bәri de, tipti monahinalar da «ózin satady» degen oy jatyr. Sol oidy týsingen oqyrman sanasynda Tompysh beynesi biyiktey týsedi.
Jolaushylar «bostandyqty» Tompyshtyng ayalaghan úyaty men namysyn satyp qol jetkizdi. Olardyng úghymyndaghy bostandyq degenning ózi - satqyndyq, ekijýzdilik, jaghympazdyq, ayarlyq edi.
...Kýime taghy da jolgha shyqty. Tompysh jalghyzsyrap otyr... Onyng janyn jaralaghanyn tobyr oiyna da alghan joq. Tobyr   qarapayym ghana adamy qarym-qatynasty da eskermedi. Shygharmanyng basynda Tompysh bir sebet tamaghymen ózin qaumalaghan ashkózderdi toydyryp edi. Endi aqsýiekter týgili, Qúdaygha syiynghan monahinalar da oghan qonaqýiden alyp shyqqan dәmnen auyz tiygizbedi.  
Tompysh jylap otyr... Ol bir sebet tamaghyn emes, ayaqqa taptalghan namysy men úyatyn, anyghy ózin-ózi joqtap, jylap otyr...  
Sýikimdi dos. Otanyn satpaytyn jezókshe bolmysyn sheberlikpen surettegen Mopassannyng sol beynege mýldem qarama-qarsy keyipkeri - Jorj Durua.  Kónildesining kishkentay qyzy ataghan laqap aty - Sýikimdi dos. Mopassannyng otansýigish Tompyshy bizding qoghamda bar ma, joq pa, bilmeymin, әielding kónilin tauyp, kónildes bolyp, kýn kóretin Durualar bar ekeni anyq. Áyelding kónildesi bolyp kýn kóretin er adam beynesi XIX ghasyrdaghy jazushylardyng kópshiliginde kezdesedi. Mysaly, Balizakta. Áriyne, eki jazushynyng tabighatyn, jazu sheberligin salystyrugha bolmaydy. Ángime Mopassannyng Sýikimdi dosy jayly. Onyng da keyipkeri - kedey, kýndelikti isher asynan aqshasy artylmaydy. Artylmaghandy aitasyz, bir jalaqydan ekinshi jalaqygha qaryzdanyp, qaughalanyp әzer jetedi. Áriyne, tandanatyn týk te joq. Ol ózining súlu ekenin bilse de, sol erekshe keskin-kelbetining ózine orasan zor baylyq pen mansap әkeletinin bastapqyda bilgen joq. Ol әieldi azghyrghan joq, ony әiel azghyrdy. Sýikimdi dos shygharmadaghy әrbir әielmen qarym-qatynasta betine әrtýrli «betperde» kiyip otyrady. Meninshe, ol eng qysqa «mahabbat oiynyn» oinaghan jasamys Valiter hanymgha ghana shynayy beynesin kórsetti ghoy deymin. Qansha ret qarym-qatynasyn ýzgisi kelse de, ýze almaghan Mareli hanym bolsa, Duruanyng әiel beynesi edi. Bir-birine tym-tym úqsaytyn olar birin-biri qiyp kete almaytyn. Al Madlena... Dosynyng әieli bolghan, keyin Forestie ólgen song Duruamen túrmys qúrghan Madlenamen baylanysy kýrdeli. Avtor búlardyng júbaylyq ómirin sonshalyqty  kýrdeli, sýrensiz, maghynasyz etip suretteydi. Dese de, oqyrman retinde maghan osy qulyghyna nayza boylamaytyn әielding psihologiyasy tolyqqandy ashylmaghanday kórinedi. Áyelding júmbaqtyghy qyzyqtyrsa da, sol júmbaqty sheshuge talpynys jasaghanymda qarama-qarsy san saualgha keziktim. Sonday aqyldy, qu, kórikti әieldin, mening jeke pikirimshe,  «danyshpandyghy» birinshi kýieui men ekinshi kýieuine maqala jazyp berude kórinedi. Kim biledi, bәlkim, men qatelesetin shygharmyn. Áyel kónildesinen múragha qalghan bir millionnyng jartysyn ósek-әngimeden «qorqyp», kýieuine bere salady. Óz ýiinde, qonaqta kónildesimen onasha qalugha qymsynbaytyn әielding әreketi senimsiz-aq. Avtor erli-zayyptylardyng qarym-qatynasyn sanaly týrde jasandy kórsetuge tyryssa da, sol «jasandylyqtyn» oqyrman retinde meni jalyqtyryp jibergenin jasyrmaymyn. Qysqasy, temeki shegip túryp, Foresitege, keyinnen Duruagha jazu ýiretetin, tipti ómir sýru erejesin ýiretetin әielding Sýikimdi dostan op-onay jenile salatynyna sengim kelmeydi.
Búl - Sýikimdi dos pen onyng qolghaptay auystyrghan әieldermen mahabbaty jayly ghana roman emes. Esinizde me, Balizaktyng «Shegiren bylgharysynyn» basty keyipkeri oilamaghan jerden mansap pen danqqa keneledi ghoy. «Sýikimdi dostyn» basty keyipkeri, ómir sýruge onsyz da epti Duruagha ózderin aqyldy sanaytyn naghyz «aqymaq» әielder jolyqty.  Onyng siqyrly bylghary shegireni bolghan joq, esesine qay әielding kónilin aulasa, qay әielge ýilense, baqytyn tabatynyn ýiretip, sayraghan «jandy quyrshaqtary» boldy. Jazu-syzu qolynan kelmeytin Duruanyng jurnalistikada әieli arqyly júldyzy jandy. Týisigimen alysty boljay alatyn alayaq jigit әp-sәtte jazudyng tehnikasyn mengerip aldy. Ol әielderdi ghana emes, jurnalistik kәsipti de ózining mýddesine ainaldyrugha ýirendi. Árbir jeke adamnyng mýddesi ózi ýshin bәrinen biyik túrady desek te, onyng mýddesi tym qorqynyshty, tym qymbat edi...

P.S.
Sýikimdi dos óz mýddesi ýshin eshteneden tayynbaydy. Ol ýshin bәrinen jeke basynyng mýddesi qymbat. Al Tompysh she? Ol әldekimderding mýddesi ýshin ózin satty...
A.SERIKBAYQYZY
«Jas qazaq» gazeti