Kez kelgen memleketting eng basty baylyghy demografiya degen jazylmaghan qaghida bar. Bir memleketting damu dengeyin anyqtaudyng basty belgileri retinde ekonomikasynyng damuyn, sayasy ahualynyng túraqtylyghyn jәne demeografiyalyq ósimining ong baghytta bolghanyna qarau kerek. Ekonomikasy órkendegen, sayasiy-әleumettik jaghdayy túraqty, demografiyasy ósu ýstindegi el damudyng danghyl jolynda keledi deuge negiz bar.

Jer betindegi barsha elding basty baylyghy retinde halyq sanyn aityp jatady. Tuu kórsetkishi joghary, tabighy ósimi ong jәne qarttadyng densaulyghy jan-jaqty qorghalghan elderde halyq sany qashanda túraqty bolady. Memlekettik basty tiregi túraqty demografiya. Tabighy ósim ong nәtiyje kórsetken kezde ghana demografiya damyp, elding bolashaghy jarqyn bolady dep sanaugha bolady.

Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydent - Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev әigili «Qazaqstan-2050» memlekettik strategiyasynda memleketting demografiyalyq jaghdayynyng ong baghytta damuynyng manyzdylyghyn erekshe atap ótken bolatyn.

Demografiyalyq ósimnen bólek, el halqynyng jas ereksheligi de óte manyzdy. El halqynyng arasynda qarttar kóp pe, әlde jastar kóp pe degen mәsele de óte-móte manyzdy sanalady. Mәselen Birikken Últtar Úiymynyng  klassifikasiyasy boyynsha, kez-kelgen el halqynyng arasynda alpys bes jastar asqan nemese jasy búdan da joghary adamdardyng mólsheri jeti payyzdan joghary bolsa, onda sol elde qartay prosesi jýrip jatqanynyng anghartady eken.

Búl kórsetkish boyynsha aitqanda, bizding memlekette qartang prosesi bastaldy dep aitugha kelmeydi. Sebebi bizding elde jasy alpystan asqandar on bir payyzdy ghana qúraydy. Al jasy alpys besten asqan adamdardyng ýles salmaghy jeti jarym payyz. Bir qaraghanda Birikken últtar úiymynyng mejesine jetip qalghanday kóringenimen, búl Europa elderindegi halyqtyng qarttyq kórsetkishimen salystyrghanda әldeqayda tómen.

Onyng ýstine bizding elde songhy jyldary bala tuu kórsetkishining kórnekti týrde ósip kele jatqany bayqalady. Ásirese songhy on jyldaghy bala tuu kórsetkishi aitarlyqtay jogharylady. Atap aitqanda, elimizde songhy on jylda bala tuu kórsetkishi on bes payyzgha ósken eken. Múnday ong ósim elimizding ontýstik jәne batys aimaqtarynda, sonday-aq, Almaty, Núr-Súltan qalalarynda bayqalady. Demek Qazaqstan ýshin halyqtyng qartangy mәselesi qazirshe kýntәrtibine shyqpaytyny sózsiz.

Biylghy jyldyng birinish aqpanymen salystyrghanda qazan aiyndaghy Qazaqstan halqynyng jalpy sany 132 myng adamgha ósken eken. Demek osy jyldyng alghashqy on aiyndaghy ósim osynday boldy degen sóz. Búl eldegi demeografiyalyq ahualdyng túraqty ekenin, halyq sanynyng jyldan-jylgha artyp kele jatqanyn anghartsa kerek. Jogharyda biz songhy on jylda bala tuu kórsetkishining on bes payyz óskenin jazdyq. Al jalpy jyldyq tabighy ósim 1,3-1,5 payyzdyq mólsherdi túraqty týrde saqtap otyr. Osy kórsetkishterding ózi elimizde halyq sanynyng artuy alandatarlyq jaghdayda emes ekenin dәleldeydi.

Endi sóz basynda aitqanymyzday, eldegi qarttar men jastardyng ýles salmaghy mәselesine oralayyq. Elde qartay jaghdayy kórinbegenimen, qarttar sanynyng búrynghygha qaraghanda sәl óskeni anyq. Mәselen ótken jylghy sanaq boyynsha, Qazaqstanda el millionnan astam zeynetker bar eken. Búnyng sebebi elding medisinalyq әleuetining jogharlaghanyn, túrmystyq-әleumettik jaghdayynyng búrynghydan da jaqsarghanyn kórsetip beredi. Damyghan elderde qarttar sany birshama kóp bolady. Onyng basty sebebi medisinanyng myqtylyghynan dep týsindiruge bolady. Demek bizding elding de emdeu sauyqtyru әleueti artyp keledi degen sóz.

Eldegi demografiyalyq ósimning ong kórsetkish kórsetuining basty sebebi, memleketting qoldauynan dep baghalaugha bolady. Songhy jyldary elimizde týri әleumettik kómekterding sany artyp keledi. Ana men balany qoldaugha arnalghan, qarttardy qorghaugha baghyttalghan, zeynetkerlerding jaghdayyn týzeudi kózdegen kóptegen memlekettik baghdarlamalar qolgha alynyp, jýzege asyp jatyr. Osynyng arqasynda eldegi demografiyalyq jaghday ong nәtiyje kórsetip otyr.

Abai.kz